علی قربان‌نژاد
همین‌طور که به ایام پیاده‌روی اربعین نزدیک و نزدیک‌تر می‌شویم در تحریریه و سرویس سیاسی صحبت‌ها و بحث‌ها پیرامون پیاده‌روی اربعین داغ‌تر می‌شود. از طرفی دل دل زدن‌ها و اضطراب‌ها نیز بیشتر می‌شود. چرا که این امکان وجود ندارد که همه همکاران سرویس سیاسی بتوانند به این سفر پربرکت بروند. وقتی برای سفر اربعین از خانه خارج می‌شوی به اتفاق چند دوست و یا هم‌محله‌ای به باریکه کوچکی از آب می‌مانی که بر خاک جاری شده. در ادامه مسیر به خیل هم‌شهری‌ها و هم‌وطنان ساکن در شهرهای مجاور می‌پیوندی. گویی آن باریکه‌های کوچک جاری شده به هم رسیده‌اند و جوی آبی پدید آمده
است.
همین‌طور که به مرز نزدیک می‌شوی بر شمار جوی‌های پیوسته به یکدیگر افزوده می‌شود، حالا رودی خروشان می‌بینی که به سمت مرکز جاذبه هستی جاری شده است. پشت سد پایانه مرزی کنترل روادید تجمع قطرات به هم پیوسته است. از بسیاری از کشورهای دیگر نیز رودهایی به سمت «خون خدا» جاری شده، و اغلب نجف ‌اشرف نقطه به هم پیوستن رودهای خروشان است. این یعنی هرچه خیر و خوبی است در دایره «ولایت» است. از اینجا به بعد دیگر هرچه می‌بینی جلوه‌های «آخرالزمانی» است. البته نه روایت آخرالزمانی تمدن غربی که روایت جنگ‌افزارهای نابودگر است و ربات‌های هول‌انگیز؛ بلکه روایت آخرالزمانی شیعی که ظهور منجی است و نجات آدمی ‌از تمامی صفات رذیله، سیطره تام و تمام مهربانی و دادخواهی است.
در فاصله نجف تا کربلا هرچه می‌بینی تجلی اسماء جمالی خداوند است در میان عاشقان ثارالله و جلوه‌گری اسماء جلالی حضرت حق علیه دشمنان اباعبدالله، به همین خاطر است که اگر گوش بسپاری به این سیل سهمگین و خروشان این را می‌شنوی که «انی سلم لمن سالمکم و حرب لمن حاربکم الی یوم القیامه».
زیارت فرمانروای دل‌ها، حضرت اباعبدالله(ع) آرزوی هر شیعه و حتی هر مسلمانی و یا غیرمسلمان آزاده‌ای است که حب اهل‌بیت را در دل دارد، و سفری با خصوصیاتی آسمانی و فرازمینی آرزوی هر دل مشتاقی است. برای همین میان همکاران سرویس سیاسی قرعه‌کشی می‌شود تا مشخص شود چه کسانی می‌توانند از مرخصی خود استفاده کرده و به سفر اربعین نایل گردند. نام دوتا از همکاران از میان اسامی ‌خارج می‌شود. این یعنی من، امسال در پیاده‌روی اربعین یا به قول دوستان اهل دل «مانور آمادگی برای ظهور» نخواهم بود. همزمان غم و شادی در سرویس سیاسی به هم پیوند می‌خورد. خوشحالی کسانی که توفیق این سفر را یافته‌اند در چشم‌هایشان موج می‌زند و اندوه بازماندگان از این سفر نیز در چهره‌هایشان پیداست.
هنوز مدتی نگذشته از آن قرعه فال که به نام من درنیامد که صدایم می‌کنند. باید برای تهیه گزارش نشستی بروم. نشستی که توسط دفتر حفظ و نشر آثار رهبر معظم انقلاب برگزار شده. در برگه‌ای که توسط نمابر برای روزنامه ارسال شده عنوان نشست را می‌بینم. افسوس در وجودم زبانه می‌کشد: «جایگاه پیاده‌روی اربعین در سیر تمدنی انقلاب اسلامی». اسامی ‌سخنرانان جلسه در نامه‌ای که برای روزنامه آمده این چنین ذکر شده: آیت‌الله سیدمحمدمهدی میرباقری، دکتر موسی نجفی و دکتر یعقوب توکلی. ظهر یکشنبه 14مهرماه است و من وسایلم را برمی‌دارم برای رفتن به نشستی درباره اربعین.
کربلا؛ بَلَد امن تمدن نوین اسلامی
«آیت‌الله‌سیّدمحمّدمهدی میرباقری» عضو مجلس خبرگان رهبری در این نشست که در موسسه فرهنگی-  پژوهشی انقلاب اسلامی برگزار می‌شد، گفت: «در تقسیم‌بندی کلان، امت‌سازی به دو شکل انجام می‌شود که هرکدام نیز الزاماتی دارند. امت‌سازی در جبهه باطل و امت‌سازی در جبهه حق.»
وی با بیان اینکه یک نوع از امت‌سازی بر محور دنیای مادی شکل می‌گیرد، گفت: «در اینجا با محیط ولایت دشمنان روبه‌رو هستیم. گسترش لهو و لعب، تکاثر و عقلانیت متناسب با آن، همه در یک تمدن بروز پیدا می‌کند که بر محور اولیاء طاغوت شکل می‌گیرد. تمدن مادی تجسد «ارواح فراعنه» است.».
رئیس فرهنگستان علوم اسلامی، تمدن الهی با محوریت انبیاء را در طرف دیگر و در تقابل با تمدن الهی عنوان کرد و در ادامه گفت: «البته اقدامات انبیاء، فراتمدنی است. انبیاء، امتی را می‌سازند که تا ظهور، رجعت، قیامت و بهشت، امتداد دارد. اسم این را نمی‌شود تمدن گذاشت. امّا در این مسیر، تمدن هم تشکیل می‌شود. تمدن الهی بر محور ائمه شکل می‌گیرد که سرسلسله آنها حضرت رسول(ص) است.»
استاد درس خارج حوزه، در تشریح الزامات امت‌سازی، با استناد به آیات قرآن گفت: «در بین انبیاء، حضرت ابراهیم(ع) کسی است که قرآن، به امام بودنش در جامعه تصریح می‌کند. حضرت ابراهیم به‌عنوان امام جامعه، وقتی می‌خواهد یک امت تاریخی بسازد، بخشی از ذریّه خود را وسط میدان می‌برد. آن هم در یک سرزمین «لم‌یزرع». این ذریّه، بخشی از محوریت جریان حق در آینده را تشکیل ‌دادند.»
چنان که می‌دانیم حضرت ابراهیم(ع) دارای دو فرزند بود: اسماعیل و اسحاق. انبیای بنی‌اسرائیل بعدها از نسل حضرت اسحاق(ع) پدید آمدند. یکی از لقب‌های حضرت یعقوب(ع) که فرزند حضرت اسحاق بود «اسرائیل» است و لذا 12 فرزند او بنی‌اسرائیل خوانده می‌شدند که قومی‌ که از این افراد پدیدار شدند را نیز بنی اسرائیل می‌خواندند. همچنین حضرت اسماعیل(ع) جد نبی مکرم اسلام است. اینکه آیت‌الله میرباقری از ذریه نام برده‌ اشاره به همین سلسله است.
ناامنی؛ سوغات سند2030 برای تمدن اسلامی
در ادامه آیت‌الله میرباقری به نکته دقیق و ظریفی‌ اشاره کرد: «سرمایه حضرت ابراهیم که امام جامعه بود، و ذریّه او، قلوبی است که دور آنها جمع شدند.»
میرباقری سپس افزود: «یکی دیگر از لوازم و امکانات امت‌سازی، «بَلَد امن» است؛ یعنی اینکه  امنیت این بَلَد چطور به‌دست می‌آید؟ آن هم بَلَد امن برای امتی که می‌خواهد اقامه صلاهًْ کند.  به هر اندازه که دنیای غرب، شاخصه‌های امنیت خود را افزایش دهد، امنیت ما به خطر می‌افتد، و در مقابل می‌بینیم که آنها از اربعین ما احساس خطر می‌کنند.»
عضو مجلس خبرگان با بیان اینکه بساط بت‌پرستی، فضا را برای توحید، ناامن می‌کند، گفت: «اسناد بین‌المللی ازجمله سند ۲۰۳۰، فضا را برای تمدن اسلامی ناامن می‌کند. به گفته میرباقری، برای عبور از مخاطرات ناامنی، نیازمند امام هستیم؛ «هرکس که تَبَع امام شد، به امنیت می‌رسد». وقتی که قلوب، حول امام جمع شدند، حالا باید مناسکی را هم به‌جا بیاورند.»
کارشناس مسائل دینی درباره موانع شکل‌گیری  امت گفت: «شیطان می‌خواهد رشته‌هایی که خدا، حول رسول خود ایجاد کرده را قطع کند و قواعد جدیدی را جای آنها بگذارد. همچنان که می‌بینیم تمدن مادی کنونی، برنامه خاص خود را برای خانواده و سایر عرصه‌ها دارد. چیزی که نام آن‌‌‌ را دموکراسی گذاشته‌اند، برده‌داری نوین است.»
رئیس فرهنگستان علوم اسلامی با بیان اینکه مکتب حق در ولی حق متجسد می‌شود و مکتب باطل در اولیای طاغوت، تصریح کرد: «تولی به مکتب حق و ولی آن ‌از یک‌طرف، و تبری نسبت به مکتب ‌باطل و اولیای آن از طرفی دیگر، الزامات فرایند امت‌سازی را تشکیل می‌دهد. ایجاد اخوّت ایمانی بر محور ایمان از مبانی امت‌سازی است. «خبر ‌فاسد» می‌آید تا این اخوت را از بین ببرد. کما اینکه این روزها می‌بینیم که ناسیونالیسم ایرانی و عربی و دیگران، خبری را برای از بین‌بردن این اخوّت ایمانی ایجاد کرده‌اند. تحقیر و بدگمانی‌هایی که بین امت ایجاد می‌شود از دیگر ابزارهای جریان فاسق برای برهم زدن اخوّت ایمانی است.»
به اعتقاد این تمدن‌پژوه، جبهه باطل در مسیر خود، دست به تجزیه و ‌ترکیب می‌زند و روابطی را بر هم می‌زند و روابط جدیدی را جایگزین می‌کند.
میرباقری، اربعین را ظهور کرامت دانست و گفت: «اینکه از این سفر لذت می‌بریم به‌خاطر این است که مهمان کرامت سیدالشهداء هستیم. حرکت امام‌حسین در عاشورا برای این است که گَرد فضای لهو و لعب و تکاثری که در مقیاس دنیا ایجاد شده است بر دامن امت، ننشیند. جریان کفر برای اینکه نگذارد امت، حول امام جمع شوند، از طریق تکاثر، «الها» ایجاد می‌کند. به تمام شاخصه‌های پیشرفت تمدن غرب که نگاه کنید، همگی مادی هستند. هرکس که بیشتر ثروت و مال جمع کند شرافتش بیشتر است. کاری که سیدالشهدا انجام داده این است که امت را از این تکاثر عبور داده است. تمدن مادی، تاریکی و جهل ایجاد می‌کند به‌طوری که طلا و غیر آن، یکی هستند. اقدام دیگر تمدن مادی، ایجاد خشونت و شهوت است. اینجاست که بشر، امام را گم می‌کند.»
عاشورا و برچیدن بساط تاریکی
وی با‌ اشاره به عبارت «الّذی بَذَلَ مُهجَتَهُ فِیکَ» در زیارت عاشورا گفت: «سیدالشهدا با عاشورای خود، بساطی را ایجاد کرد که بر کل بساط تاریکی، خشونت و شهوت جبهه کفر، خط کشید.»
میرباقری دو عنصر اساسی در امت‌سازی را، «بکاء» و «زیارت» دانست و گفت: «اگر در تمدن مادی می‌بینیم که «توریسم» مهم دانسته می‌شود، عنصر زیارت، محورِ تجمعِ تاریخی حول امام است. زیارت، ایجادکننده جغرافیا نیز هست، اگر برج ایفل نماد تمدن غرب است، کربلا نماد تمدن ماست. اگر ‌امت‌سازی لوازمی ‌دارد، یکی از لوازم آن این است که کسی در برابر طرح نبی اکرم، طرح ارائه ندهد و صدایی در مقابل صدای او بلند نشود.»
وی با بیان اینکه علم، حکمت و عرفان همگی باید  ذیل دین قرار بگیرند، گفت: «اگر دانشمندان، حکما، فلاسفه و عرفا هرکدام حرف خود را بزنند، پس انبیاء چه می‌شوند؟ اینکه هر وقت خودشان کم آوردند به سراغ انبیاء بروند؟ عاشورا هزینه‌ نبی اکرم برای عبور امت از فتنه جبهه نفاق و کفر است. عاشورا جنگ بر سر طبقات اقتصادی نظیر «پرولتاریا» را خاموش کرد اما یک خون‌خواهی و روابط جدید را ایجاد می‌کند. اربعین، تفرقی که قرن‌هاست دشمنان در آن می‌دمند را به هم زده و تجمع قلوب حول امام، و تجزیه و ‌ترکیب جدیدی ایجاد کرده است.»
استاد درس خارج حوزه، بحث خود را با معرفی یکی از ظرفیت‌های تمدنی اربعین خاتمه داد. رئیس فرهنگستان علوم اسلامی به ایجاد جبهه‌ شیطان، متشکل از یهودی‌های صهیونیست، مسیحیان صهیونیست و معاندان درون دنیای اسلام از‌جمله سلفی‌ها‌ اشاره کرد و گفت: «در مقابل، باید در یک تجزیه و‌ ترکیب، شیعیان و محبین به دنیای اسلام و مسیحیان متدین را دور هم جمع کنیم، و این شدنی است، چرا که عاشورا و اربعین، ظرفیت این کار را دارد.»
تلاش برای انحراف در حکومت دینی
دکتر «یعقوب توکلی»، پژوهشگر تاریخ، دیگر سخنران نشست علمی «جایگاه پیاده‌روی اربعین در سیر تمدنی انقلاب اسلامی» بود.
توکلی سخنان خود را با این مبحث آغاز کرد که «از زمانی که دولت شیعی شکل گرفت و صفویه آمد، تلاش بسیاری شد تا ریشه شکل‌گیری حکومت دینی را منحرف کنند.»
وی با‌ اشاره به جنگ‌های متعددی که در قرن‌های گذشته در غرب آسیا رخ می‌داد، گفت: «با اینکه عمده این جنگ‌ها را عثمانی‌ها کلید می‌زدند، اما کانون درگیری، بین دو ملّت ایران و عراق بود و بیشترین کشته‌ها هم مربوط به این دو ملّت بود.»
 توکلی با بیان اینکه از زمان سقوط صدام، جریان جدید جهانی اربعین ظهور کرد که ما را با مجموعه‌ای از واقعیات جدید روبه‌رو کرده است، گفت: «نخستین مورد این است که آنچه ائمه علیهم‌السلام در دعوت به زیارت قبور و حمایت از زائران بیان کردند، در راهپیمایی اربعین،‌ ترجمه پیدا کرده است. در وضعیتی که جامعه عراق با فقر دست و پنجه نرم می‌کند، فداکاری بزرگی ‌را در اربعین از سوی آنها می‌بینیم که روح برادری را زنده کرده است.»
وی با‌ اشاره به مشاهدات خود از شرکت‌کنندگان در آیین جهانی پیاده‌روی اربعین گفت: «باشکوه‌ترین جمعیتی که مشاهده کردم، شیعیان عربستان بودند.»
به اعتقاد توکلی، پدیده اربعین خاتمه‌دهنده خط ایجاد اختلاف بین ملّت‌هاست. وی در همین زمینه گفت: «پدیده راهپیمایی اربعین نشان می‌دهد که دولت‌ها دیگر نمی‌توانند ملت‌ها را در قالب جنگ به جان هم بیاندازند. امتزاج بین جوامع، مانع از تخاصم بین ملت‌ها می‌شود. راهپیمایی اربعین، بالاترین اجماع قدرت در یک نقطه را به اثبات رسانده است.»
تجلی عقلانیت عاشورایی
توکلی با‌ اشاره به گسترش موکب‌های اربعینی به مرزها و شهرهای ایران گفت: «دولت ایران باید  موانعی که وجود دارد را از سر راه این عزیزان بردارد. درست نیست عراقی‌ها روادید را برای زائران ما لغو کنند، اما ما این اقدام را نسبت ‌به شیعیان دیگر کشورها انجام ندهیم.»
وی پیشنهاد کرد تا اتحادیه کشورهای شرکت‌کننده در اربعین شکل بگیرد. اتحادیه‌ای که به گفته توکلی، می‌تواند نظمی ‌جدید ایجاد کند؛ همچنان که اربعین، آرام و بی‌سر و صدا یک لشکر جهانی ایجاد کرده است.
پژوهشگر تاریخ به ایجاد وحدت عقلانیتی در جهان اسلام‌ اشاره کرد و گفت: «بین بزرگان شیعه، از سیّد حسن نصرالله گرفته تا سیّد حوثی و علمای بحرین، عراق، ایران، افغانستان و پاکستان هیچ اختلافی وجود ندارد و این حکایت از ظهور  عقلانیتی است که من اسم آن را عقلانیت عاشورایی و علوی می‌گذارم. باید تلاش کنیم تا این عقلانیت را حول اربعین گسترش دهیم.»
وی، توجه به شبهات و پاسخگویی عالمانه به آن‌ها  را ضروری دانست و با بیان اینکه باید فضای  اقناع ایجاد کنیم، گفت: «باید در مقابل جریانی که در پی مقابله با اربعین است هوشیاری به‌خرج داد. چه این جریان، ناسیونالیسم عربی باشد چه ناسیونالیسم ایرانی. بیشترین شبهاتی که سالیان اخیر در داخل کشور نسبت به عاشورا ایجاد شده است، از سوی ناسیونالیسم ایرانی بوده است.»
پژوهشگر تاریخ در پایان،‌ گریزی به مسائل اقتصادی زد و گفت: «فساد مالی و «عثمانیسمِ رفتاری» در واگذار کردن مبارزه با فساد به یک قوه، کشور را با مخاطرات جدی روبه‌رو می‌کند. باید در کنار فضای قدسی که اربعین و عاشورا در کشور ایجاد کرده است، به موضوع فساد مالی توجه کنیم.»
ارتباط میان راهپیمایی اربعین و تمدن‌سازی
دکتر «موسی نجفی» تمدن‌پژوه و استاد دانشگاه نیز در نشست علمی «جایگاه پیاده‌روی اربعین در سیر تمدن انقلاب اسلامی» به ایراد سخن پرداخت و گفت: «ممکن است برخی بگویند که چرا همه چیز را به هم ربط می‌دهید و وقتی عده‌ای راهپیمایی می‌کنند آن را به تمدن ربط می‌دهید؟»
وی با بیان اینکه ابتدا باید دید تمدن چیست و در مرتبه بعد، تمدن نوین چیست، گفت: «نزدیک‌ترین واژه به تمدن، فرهنگ است و این دو با هم سنخیت دارند. اگر یک مسیر را فرض کنیم، فرهنگ، ابتدای این مسیر و تمدن در انتهای آن قرار دارد. فرهنگ، زمانی که بروز و جلوه اجتماعی پیدا می‌کند، تبدیل به تمدن می‌شود.»
استاد دانشگاه، سه جنبه برجسته تمدن را ساخت ابزار، عقلانیت و فضائل اخلاقی دانست و گفت: «غرب، به جنبه ابزاری تمدن خود، بسیار افتخار می‌کند.»
نجفی، دو نظریه پیوستگی و گسستگی درباره ماهیت انقلاب اسلامی را یادآور شد و گفت: «نظریه پیوستگی می‌گوید که انقلاب با اینکه خود ماهیتی سنتی دارد، با تمدن مدرن برخورد می‌کند و از آن عبور می‌کند و مبانی جدیدی را تشکیل می‌کند. پدیده راهپیمایی اربعین مطابق با نظریه پیوستگی است. زیارت و راهپیمایی در اربعین، در سنت ما وجود دارد امّا اینکه بعد از سقوط صدام، پررنگ شده، امر جدیدی است و تأثیر نفحات انقلاب است که سنت پیاده‌روی اربعین را در قالبی سیاسی- اجتماعی احیا کرده است. راهپیمایی اربعین، با اینکه احیای سنت است اما در دنیای کنونی شکل می‌گیرد و رگه‌هایی از دنیای امروز را در آن می‌بینیم.»
وی با بیان اینکه تمدن غرب، تک‌بُعدی است و هدف آن قدسی‌زدایی است، گفت: «در مقابل، پیاده‌روی اربعین کاملاًً قدسی است.»
شهر اسلامی، قلب قدسی دارد
نجفی در تبیین بحث خود، به تعریف شهر اسلامی پرداخت و گفت: «شهر اسلامی، جایی است که قلب قدسی دارد و همه شهر بر محور آن قلب می‌چرخد. همچنان که کسی که در مشهد سکنی می‌گزیند، فاصله خانه خود با حرم را می‌سنجد، اما در تهران این‌طور نیست، چرا که تهران، شهری اسلامی نیست. البته در حاشیه شهر مذهبی هم ظواهر تمدن غرب وجود دارد.»
استاد دانشگاه با بیان اینکه پیاده‌روی اربعین هم یک مرکزیت قدسی دارد و آن حرم امام‌حسین علیه‌السلام است، گفت: «همه کسانی که در این مسیر راه می‌روند، هدف‌شان رسیدن به حرم است و این یک پیاده‌روی معمولی نیست که با هدف تفریح یا سلامت جسم انجام شود. کسانی هم که به مردم خوراک می‌دهند و پای آنها را ماساژ می‌دهند با نیت امر قدسی این کار را انجام می‌دهند.»
وی، گستره جغرافیایی عظیم راهپیمایی اربعین را یکی از ویژگی‌های تمدنی آن دانست و گفت: «همان‌طور که تمدن غرب در سراسر دنیا، گسترش پیدا کرده و مربوط به ملیّت خاصی نیست، پیاده‌روی اربعین نیز مختص به یک یا دو کشور نیست، بلکه زبان‌ها و نژادهای مختلفی در آن حضور دارند، و این یکی دیگر از نشانه‌های تمدن است.»
نجفی، یکی دیگر از ویژگی‌های راهپیمایی اربعین را زیست مومنانه بر پایه‌ای مشترک دانست و گفت: «ممکن است همه کسانی که در راهپیمایی اربعین شرکت می‌کنند، تقیدات مذهبی هم نداشته باشند، اما یک سری آداب و قواعد خاص
را رعایت می‌کنند.»
استاد دانشگاه با‌ اشاره به سخن یکی از نظریه‌پردازان غربی گفت: «او می‌گوید که راهپیمایی اربعین، طرح خاورمیانه جدید را به هم زده، چرا که مردم ملل مختلف ‌ترکیب جدیدی را شکل داده‌اند که نه‌تنها تجزیه آن ممکن نیست بلکه یک وحدت مومنانه‌ای را  ایجاد کرده است‌.»