آغاز سال تحصیلی فرصت و بهانه مناسبی برای مرور نقاط قوت نظام‌های آموزشی کارآمد برخی کشورهای موفق و استفاده بهینه از این نقاط است. در حالی که دیدگاهی قدرتمند در کشور وجود دارد که معتقد است نظام آموزشی کشور باید تمام و کمال و در تمامی ابعاد آن از کشورهای به اصطلاح توسعه‌یافته عینا تقلید کند، اما جالب است بدانیم تاکید در نظام‌های آموزشی کارآمد کشورهایی که «توسعه‌یافته» خوانده می‌شوند بر طراحی مدل بومی توسعه آموزشی بر مبنای زبان، فرهنگ و آداب و رسوم همان کشور است، نه کشورهای دیگر!
کشورهایی که نظام آموزشی کارآمدی دارند معمولا چندین ویژگی و شاخص برجسته دارند؛ پیوستگی مستقیمی بین نظام آموزشی و مدل توسعه کشور وجود دارد و مدل آموزشی در راستای توسعه و پیشرفت همان کشور طراحی می‌شود، نظام آموزشی متناسب با نظام سیاسی، اجتماعی و فرهنگی آن کشور. ضمن اینکه در این کشورها یادگیری فارغ از استرس امتحان و نمره است و تلاش می‌شود دانش‌آموزان مسئول و خلاق تربیت شوند؛ تاکید زیادی بر روش کار تیمی، آموزش همراه با مشاهده و تجربه داده می‌شود؛ اهمیت زیادی روی معلم، وضعیت معیشتی او، منزلت اجتماعی و توان آموزشی وی گذاشته می‌شود؛ سرمایه‌گذاری گسترده‌ای روی سیستم آموزش و پرورش کشور می‌شود و بخش آموزش مقدار قابل توجهی از سرمایه‌گذاری دولت را به خود اختصاص می‌دهد. در آنچه که در پایین خواهید خواند، به نمونه‌هایی از این نظام‌هایِ کارآمد‌ اشاره شده است؛ نظام‌هایی که متناسب با فرهنگ و چشم‌اندازِ خود پیش رفته‌ و مقدمات را برای چشم‌اندازِ توسعه مطلوب آن کشور فراهم کرده‌اند. ذکر این نکته نیز ضروری است که اینجا ما صرفا قصد بررسی و مرور نکات مثبت، کارآمد و بعضا حتی قابل تعمیم نظام آموزشی در کشورهای به اصطلاح «توسعه» یافته ایم و قطعا این سیستم آموزشی دارای‌اشکالات بنیادینی هم هست که در جای خود باید نقد شوند.
سرویس خارجی
فنلاند
آموزش ابتدایی در اکثر کشورهای اسکاندیناوی که فنلاند نیز جزو آن است بر  مبنای یادگیری مشارکتی غیرمستقیم استوار شده و رقابت را در میان دانش‌آموزان به سمت مشارکت و یادگیری خلاقانه تغییر جهت داده و «فقط معلم‌مدار نیست». مقوله‌ای که به نظر می‌رسد باید در مدارس ایران نیز روی آن اندیشیده و کار شود. نظام آموزش عالی اسکاندیناوی نیز، تعامل گسترده‌ای با بدنه صنعت و کسب و کار این کشور‌ها دارد. شاید شنیده‌ باشید که نظام آموزشی فنلاند را بعضاً بهترین نظام آموزشی جهان نام‌ نهاده‌اند که دانش‌آموزانش اغلب در زمینه‌های علمی و فرهنگی سرآمد هستند. این مسئله حاصل اصلاحاتی بنیادین است که حدود 40 سال پیش در مدارس این کشور اتفاق افتاد. معمولاً نظام‌های آموزشی روی ارزیابی دانش‌آموزان از طریق آزمون‌های مداوم متمرکزاند، اما دانش‌آموزان فنلاندی 40 سالی است که از اضطراب امتحان و نمره رها شده‌اند. سیستم آموزش و پرورش فنلاند «صد-درصد دولتی» است و در قیاس با آمریکا، 30 درصد کمتر برای هر دانش‌آموز هزینه می‌کند اما الگوی آموزشی متفاوت و کارآمدی را طراحی کرده که با کمترین هزینه، به بهترین نتیجه می‌رسد.
آموزش رسمی برای کودکان فنلاندی از هفت سالگی شروع می‌شود، این در حالی است که به‌طور میانگین در اکثر کشورها کودکان تحت عنوان پیش دبستانی یا غیره از پنج سالگی به مدرسه فرستاده می‌شوند. فنلاندی‌ها تا به 10 سالگی پا نگذارند، هیچ مشق شب یا امتحانی را تجربه نمی‌کنند و در شش سال اول، اصلاً مورد ارزیابی (امتحان) قرار نمی‌گیرند. این فقدان رقابت و فشار آکادمیک به کودکان اجازه شکوفایی داده و یاد گرفتن را به آنها آموزش می‌دهد. دانش‌آموزان فنلاندی به جای اینکه نگران قبول شدن در امتحان‌ها باشند، فرصتی برای بروز استعدادهایشان پیدا می‌کنند. تنها آزمون اجباری کودکان فنلاندی در سن 16 سالگی و بعد از پایان دبیرستان از آنها گرفته می‌شود که چیزی شبیه به کنکور خودمان است، البته نه با این سازوکار استرس‌زا و آسیب رسان. فنلاند از نظر سطح علمی دانش‌آموزان یک-دست‌ترین دانش‌آموزان دنیا را دارد. کلاس‌ها به شکلی دسته‌بندی شده که دانش‌آموزان با استعدادتر دائماً با کم استعدادترها در تعامل باشند و توانایی‌های خود را به آنها منتقل کنند. مسئله بعدی، کم تعداد بودن کلاس‌های آموزشی فنلاند است. هر کلاسی حداکثر 16 دانش‌آموز دارد و همه آنها می‌توانند به آسانی از امکانات آموزشی مدارس بهره‌مند شوند.
سوئد
در دبستان‌های سوئد، نمره دادن ممنوع است، آنها با استناد به مطالعات اخیر که نشان می‌دهد درجه‌بندی کودکان از طریق نمره دادن، به شخصیت آنها آسیب می‌رساند، طرح آموزشی خود را درانداخته‌اند. معلم از راه ارتباط نزدیکی که با شاگردان خود دارد، نقاط قوت و ضعف آنها را متوجه می‌شود. از ویژگی‌‎های مهم نظام آموزش ابتدایی در این کشور آن است که به جای آموزش مسائل علمی دشوار، داستان‌ها و تاریخ متداول در بسیاری از کشورها و موضوعاتی که برای زندگی ضروری است به دانش‌آموزان مقطع ابتدایی یاد می‌دهد، مانند: طریقه دستشویی رفتن و حفاظت از محیط زندگی و آشنایی با طبیعت و کار تیمی.
در مدارس سوئد، به جای نمره دادن که تشویق برخی از دانش‌آموزان است و تحقیر برخی دیگر، مدرسه به دانش‌آموزان ضعیف کمک می‌کند و فرهنگ کار مشارکتی و خرد جمعی را از ابتدایی به کودکان آموزش می‌دهد تا خود دانش‌آموزان به برطرف شدن ضعف یکدیگر کمک کنند. گاهی رابطه سایر دانش‌آموزان باعث گوشه‌گیری و عقب‌افتادن یک دانش‌آموز می‌شود، در این صورت مدرسه وظیفه دارد تا مشکل را از راه گفت‌وگو با دانش‌آموزان حل کند. گاهی عوارض بازدارنده دانش‌آموز ناشی از رفتاری است که با او در خانواده‌اش می‌شود. سخت‌گیری والدین در خانه می‌تواند باعث افسردگی یا ناآرامی دانش‌آموز شود. در چنین مواردی، مدرسه، اداره اجتماعی را در جریان
می‌گذارد.
اصول بنیادین در نظام آموزشی سوئد عبارت است از «فراگیر بودن فرصت آموزش یکسان برای همه شهروندان»، «رایگان بودن آموزش» و نیز «الزامی بودن دوره نه ساله آموزش». وجود انواع مدارس و فعالیت نهادهای آموزشی گوناگون دسترسی شایسته هر شهروند سوئدی به امکانات اولیه لازم برای پیشرفت علمی را تضمین نموده است. سالانه میلیون‌ها دلار بودجه دولتی به دانشگاه‌های این کشور برای حضور در پروژه‌های تحقیقاتی و صنعتی پرداخت می‌شود که در کنار آن، فرهنگ خیریه و وقف علمی نیز توانسته فرصت‌های بسیاری را برای دانشجویان این کشور برای توسعه علم و فناوری ایجاد کند. همچنین، این کمک هزینه‌های مردمی و غیردولتی سبب شده تا دانشگاه‌ها امکان جذب دانشجویان از سراسر جهان را نیز داشته باشند.
ژاپن
ژاپن پس از انقلاب میجی در سال 1868 و تشکیل دولت جدید با اعزام هیئت‌هایی به چند کشور، از جمله: انگلیس، آلمان، فرانسه و آمریکا به مطالعه نظام آموزشی آنها پرداخت، البته نه به سیاقِ «مقلدان» بلکه برای این‌که به صورت دقیق از ایده‌های آموزشی آنها مطلع شوند و بتوانند نقاط مثبت و منفی آنها را درک کنند. بدین ترتیب یک نظام آموزشیِ «ژاپنی» براساس ادغام ایده‌های این کشورها به گونه‌ای متناسب با «فرهنگ ژاپن»، ایجاد شد و ژاپن توانست تا آغاز جنگ جهانی دوم، از ثمره این نظام آموزشی بهره ببرد.
پس از جنگ، ژاپن اصلاحات آموزشی متعددی را آغاز کرد، چرا که چشم‌انداز پیش روی ژاپن توسعه اقتصادی و تکنولوژیکی بود، از این رو طرحی نو برای نظام آموزشی ساختند. نظام آموزشی ژاپن بر روشی آموزشی متمرکز است که به «کار تیمی» و «حل مسئله» متکی است و نه «آموزش مستقیم»، و دانش‌آموزان برنامه‌های درسی مربوط به «علوم» و «اخلاق» را با درجه‌ای موازی با برنامه‌های درسی «اخلاق» و «علومِ» دانشگاهی فرامی‌گیرند، که خود آن برنامۀ دانشگاهی هم متناسب با ساختار اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی کل جامعه ژاپن است. آن‌چه که این نظام آموزشی را متمایز می‌کند، مسئولیت متقابل همه نسبت به هم است که آینه‌ای از وضع کل جامعه ژاپنی است، به‌عنوان مثال، اگر دانش‌آموزی قانون را نقض کند، معلم راهنما و کادر آموزشی مدرسه موظفند که رسما از مقامات عذرخواهی کنند. معروف است که در مدارس ژاپن راه و رسم زندگی و کار و احترام به والدین به کودکانش آموزش داده می‌شود. این نظام آموزشی که روزی با الهام از ایده‌های غربی ساخته شد، با بومی‌کردن این نظام آموزشی چنان نظام نوآورانه‌ای را ساخت که حالا برخی متخصصان آموزش در آمریکا معتقدند که پیاده کردن نظام آموزشی ژاپن در آمریکا، نسلی قوی را زیر نظر یک موسسه آموزشی قوی به وجود خواهد آورد، و از مشکلاتی که مدارس آمریکا از آنها رنج می‌برند، جلوگیری می‌کند.
سنگاپور
نظام آموزشی سنگاپور را هم، نظام آموزشی موفقی ارزیابی می‌کنند که آن هم داستان متفاوتی دارد، سنگاپوری که توانست در حدود 50 سال، از جزیره‌ای فقیر و فاقد درآمد و با آمار بالای بی‌سوادی، تبدیل به کشوری شود که در اِعداد کشورهای پیشرفته قرار بگیرد. سنگاپور در دوران استعمار و پس از آن هم از وضعیت ستیز و اختلاف بین اقلیت‌های قومی و دیگر اقشار جامعه رنج می‌برد و پس از استقلال و جدایی از مالزی در سال 1965، «لی کوان یو» نخست‌وزیر وقت سنگاپور متوجه شد که آموزش و پرورش تنها راهی است که از طریق آن می‌توان بر مشکلات کشور غلبه کرد. دولت سنگاپور به ایجاد یک نظام آموزشی نو پرداخت و این نظام آموزشی هم اُلگوی مورد نیاز برای تحقق سیاست‌های اقتصادی‌اش را تشکیل داد. یکی از ویژگی‌های نظام آموزشی سنگاپور، وجود معلمان، مدیران با کفایت و مجربی بود که دورنمای کشورشان را به خوبی می‌دیدند و امروزِ نظام آموزشی‌خود را فردای توسعه کشور می‌دانستند.
سنگاپور دستخوش بسیاری از دگرگونی‌ها شد، که بارزترین آنها در سال 1997 و زمانی بود که که دولت دست به یک اقدام اصلاح‌گرانه زد که با عنوان «مدل متمرکز بر توانایی سنگاپور» شناخته شد، که هدف آن تأسیس مدارس جدیدی بود که «مدارس تفکر» نام داشت یا در سال 2006، در چندمین اقدام اصلاح‌‌گرانه، نظام جدیدی با عنوان «آموزش کمتر، یادگیری بیشتر» در انداختند. به لطف این دو سیستم آموزشی، سنگاپور توانست در آزمون‌های بین‌المللی به موفقیتی چشمگیر برسد و رتبه‌ای در سطح بالا در میان کشورها به خود اختصاص دهد که البته بررسی مفصل آن مجال خود را می‌طلبد.
استونی
مورد نظام آموزشی استونی هم بسیار جالب توجه می‌نماید. استونی حدود 4 درصد از تولید ناخالص ملی خود را خرج نظام آموزشی خود می‌کند. سال 1992 میلادی بود که این کشور طرحی را ریخت که هدف اصلی آن را «خلق شرایطی مناسب برای پیشرفت شخصیت، خانواده و میهن» تعیین کرده بودند. وارد کردن خانواده و صیانت از آن دگرگونی‌ای در نظام آموزشی این کشور بود. در برنامه تعیین شده برای پیشبرد این طرح آینده مطلوب اقتصادی، فرهنگی، قومی و حتی سیاسی کشور وارد اساس آموزش این کشور شد، که هدفش صیانت از کشور و پیشرفت آن در نظام جهانی بود به گونه‌ای که فرهنگ این کشور محوریت داشته باشد.
این نظام آموزشی افزون بر دروس مرسوم، ارزش‌های انسانی و شهروندی را، آن‌گونه که متناسب با فرهنگ خود می‌داند، به کودکان آموزش می‌دهد، و هدف از آن را آموزش «راه و رسم زندگی کردن درست در طول عمر» می‌خواند، یعنی این نظام آموزشی دانش‌آموز را نه در عرصه مدرسه، بلکه در عرصه جامعه و نه برای طول تحصیل بلکه برای کل عمر هدف می‌داند.
 نکته
همان‌طور که در مقدمه‌ اشاره شد، سیستم‌های آموزشی که به برخی از آنها‌ اشاره شد، خالی از‌اشکال نیستند که اگر بودند، امروز نباید روانشناسان و جامعه‌شناسان به دنبال حل معضلات تکان‌دهنده‌ای بودند که نه صرفا از قِبَلِ مسائل آموزشی که، از جانب مسائل تربیتی بروز یافته و اخلاق و بنیان خانواده را تهدید می‌کند. بنابر این تقلید صرف برای حل نه این مسئله که هر مسئله‌ای، بدون در نظر گرفتن هنجارها و ارزش‌های آن کشور چه بسا باعث گرفتن نتیجه عکس هم بشود.

*از منابع زیر برای نگاشتن متن فوق بهره بردیم:
• 8 Things We Can Learn From Successful Education Systems Over The World
https://www.lifehack.org/451272/8-things-we-can-learn-from-successful-education-systems-over-the-world
• The 11 best school systems in the world
https://www.independent.co.uk/news/education/11-best-school-systems-in-the-world-a7425391.html
• Top 10 countries with the best education systems in the world for 2019
https://www.master-and-more.eu/en/top-10-countries-with-the-best-education-systems-in-the-world-for-2019/
• How does Finland’s top-rankingeducation system work?
https://www.weforum.org/agenda/2019/02/how-does-finland-s-top-ranking-education-system-work