ازدواج در دین مبین اسلام یک سنت نبوی است که این امر مقدس را کامل کننده دین دانسته‌اند. در برخی جوامع غربی امروز، متأسفانه به ازدواج به چشم تجارت و داد و ستد می‌نگرند و به جای توجه به باطن افراد و حقیقت درونی آنها به ظواهر و مادیات اهمیت می‌دهند. به همین خاطر از اصل ازدواج که پیوند روحی و روانی بین زوجین و همدلی و همراهی آن‌هاست، فرسنگ‌ها فاصله گرفته، تا جایی که به خاطر بنیان‌گذاری پایه‌های خانه و خانواده با آهن و سیمان و آجر و... وقتی زلزله اختلاف پیش آید، بنا می‌لرزد و فرو می‌پاشد، اما اگر این‌گونه نباشد و پایه‌های خانواده براساس صداقت، تفاهم، محبت و وظیفه‌شناسی متقابل که دستورات دین مبین اسلام است بنیان شود، هیچ بلایی آن را تخریب نخواهد کرد.
یک پدر و مادر شایسته می‌دانند که قبل از خوراک و پوشاک به فکر تغذیه فکری و روحی فرزندانشان باشند، زیرا اولین محیطی که فرزندان در آن تربیت می‌شوند و شکل می‌گیرند خانواده است و اولین آموزگاران والدین هستند. بنابراین برای ساختن یک خانواده مستحکم لازم است از ابتدا شرایط روحی فرزندانمان را مهیا کرده و با کمک مسئولین مرتبط وحمایت‌های حکومتی به یک شرایط نسبتا خوب دست پیدا کرد. در ادامه به روش‌های دستیابی به یک خانواده متعادل و محکم می‌پردازیم.
ارجعیت نیازهای عاطفی به نیازهای مادی
یکی از توانایی های روحی و جاذبه‌های شخصیتی افراد، ابراز محبت او نسبت به همسر و شریک زندگی‌اش می‌باشد. چه بسا کسانی که در دل، همه‌گونه محبت نسبت به همسرشان دارند، ولی توانایی ابراز آن را ندارند، به دلایل، عدم معرفت، غرور بی‌جا و حیای افراطی و در نتیجه با ایجاد حس ناامنی و تردید در زندگی مشترک به بنیان خانواده آسیب وارد می‌کنند. به این ترتیب نیازهای زوجین نه‌تنها درغالب مادیات خلاصه نمی‌شود، بلکه با تأمین نیازهای عاطفی، اغلب مشکلات مادی هم تا حدودی قابل تحمل خواهد بود و چه بسا با آرامشی که در نتیجه محیط عاطفی امن به وجود می‌آید، تمرکز و توان مضاعفی برای حل و مقابله با مشکلات خواهند داشت.
«خانم دکتر عفت شریعتی» نماینده مجمع جهانی تقریب مذاهب اسلامی در شرق کشور در گفت‌وگو با گزارشگر کیهان می‌گوید: «اساسی‌ترین نیاز جوانان برای تشکیل زندگی داشتن اطلاعات جامع و قابل قبول در خصوص زندگی مشترک است. زوج‌های جوان باید بدانند که زندگی مشترک نیازمند یک همفکری و همدلی همه‌جانبه همسران است. متأسفانه در حال حاضر یکی از مسائلی که باعث تزلزل بنیان خانواده‌ها شده، توجه بیش از حد به مادیات و تجملات است.»
وی ادامه می‌دهد: «همان‌گونه که مستحضرید در زمان‌های گذشته حتی اوایل انقلاب این گونه که امروز هست به مادیات توجه نمی‌شد. زوج‌های جوان که تشکیل خانواده می‌دادند در حقیقت مکمل هم بودند و برای رسیدن به اهداف عالی که همان محیط امن و سرشار از محبت خانه که حاصل آن تربیت فرزندانی اثربخش معنوی و معرفتی در خانه و خانواده باشد، تلاش می‌کردند، اما امروزه توجه به امور مادی یک آسیب بسیار جدی است. خصوصا در آغاز زندگی، افراد را دچار بحران می‌کند. در واقع نگاه افراطی به تهیه تجهیزیه و برگزاری مراسم، تقدم فرع بر اصل هست. یعنی زن و شوهر، دختر و پسر جوان تمام نگرانی و برنامه‌ریزی‌شان این باشد که مراسم‌شان مجلل و بهترین باشد و طبیعی است که این‌ها نمی‌تواند استوانه محکمی برای زندگی باشد.»
نماینده سابق مشهد و کلات همچنین می‌گوید: «از فرمایشات حضرت امیرالمؤمنین علی(ع) است که زوال ملت‌ها به چند چیز بستگی دارد، یکی از آن‌ها تقدم فرع بر اصل است که ما الان شاهد آن هستیم. بسیاری از مسائل حاشیه‌ای و فرعی بر برنامه های اصلی غلبه کرده و لازم است خانواده‌ها و خصوصا والدین به فرزندان‌شان خاطرنشان کنند برای برنامه‌ریزی در جهت تشکیل خانواده توجه بیش از حد به مادیات را مدنظر قرار ندهند و البته این امر مستلزم آن است که خانواده‌ها زمینه‌های والای فرهنگی را فراهم کنند که هیچ زمانی نیکی‌ها و سعادت‌مندی‌ها با ابزارهای مادی به دست نخواهد آمد.»
وی همچنین می‌افزاید: «به عقیده بنده در این زمینه باید تلاش کرد تا از نظر فرهنگی، اجتماعی و معنوی اصول سعادتمندی زندگی خانوادگی که همان ایمان، معرفت، همدلی، فداکاری، وفاداری است را مدنظر قرار دهیم. که این‌ها هم ابزاری نیاز دارد. در حوزه‌های علمیه، دانشگاه‌ها، آموزش و پرورش باید به این مسائل توجه کنند که دختر و پسر جوان در آستانه ازدواج با نگاهی عمیق و مثبت به زندگی برای آن برنامه‌ریزی کنند و همان‌طوری که در قرآن می‌فرماید؛ زن و شوهری که با هم زندگی می‌کنند در واقع آرامش‌دهنده برای هم هستند و خدای ناکرده به شکلی صورت نگیرد که مسائل مادی غلبه کند بر معنویات و مسائل عاطفی و فرهنگ اصیلی که ما فرهنگ قرآن و عترت می‌دانیم.»
قائم‌مقام جامعه زینب کل کشور تصریح می‌کند: «خانواده‌ها، تجملاتی مثل جهیزیه سنگین و مراسم مجلل را امتیاز ندانند تا زندگی معرفتی با انس و عطوفت و آرامش شکل بگیرد بدون دغدغه‌های مادی مقدماتی برای تجملات، مسائل مادی و نیز با عنایت پروردگار و تلاش زوج های جوان حل خواهد شد.»
شریعتی در ادامه با بیان این که، ما اگر زندگی خودمان را در آینه تمام نمای زندگی اهل بیت قرار دهیم طبعا این جاست که موفقیت‌ها و خوشبختی‌های آن چهره واقعی خود را نشان خواهند داد و نکته دیگر در تقویت بنیان خانواده حجاب و عفت است، خاطرنشان کرد که خانواده‌ها با توجه به مواضع معرفتی، حجاب، عفاف، خویشتن‌داری، پرهیزگاری و تقوا بنیان زندگی خودشان را مستحکم خواهند کرد.
راهکارهای مقابله با بحران‌های عاطفی
با رعایت نکات ریز همسرداری و زندگی مشترک می‌توان از بحران‌های عاطفی جلوگیری کرد. از جمله اینکه، شناخت درست از همسران و به کارگرفتن نکات مثبت برای ایجاد تعادل و کنترل اوضاع خانواده را می‌توان نام برد.
«دکتر فرشته روح‌افزا» مدیر رصد و آمار شورای فرهنگی و اجتماعی زنان و خانواده در گفت‌وگو با گزارشگر کیهان می‌گوید:‌ «در خصوص آموزش و فرهنگ‌سازی روش صحیح زندگی مشترک، ابزار سخنرانی به تنهایی کفایت نمی‌کند و مستلزم همکاری رسانه‌ها ازجمله صدا و سیماست، اما متأسفانه شاهد هستیم که نه‌تنها صدا و سیما در جهت حفظ و شکوفایی و ترویج فرهنگ ایرانی اسلامی خانواده کمتر فعالیت داشته، بلکه با ارائه برنامه‌هایی مثل سریال‌هایی که در ماه مبارک رمضان نمایش داده شد، شاهد نادیده گرفتن فرهنگ اصیل ایرانی اسلامی و سرشار از فرامین عامیانه و سطح پایین فرهنگی و رفتارهای غیرقابل قبول که هیچ سنخیتی با تحکیم خانواده ندارد، بودیم.»
وی ادامه می‌دهد: «به هر حال جامعه باید آموزش ببیند در تمام حوزه‌های گفتاری، شنیداری، فضاهای هنری و... اما فضاهای هنری ما متأسفانه دچار یک اضمحلال شده و برای گفتن هر حرفی، فقط بحث‌های جنسیتی را مطرح می‌کند. و تمام مضامین عاشقانه نتیجه‌گیری و عاقبت‌نگری را به مردم عرضه می‌کنند. ولی هیچ‌کس توجهی به ادامه و بازتاب این‌ها در خانواده ندارد. پرونده‌های بسیاری وجود دارد که حاصل همین تاثیرات است و از علل طلاق و در واقع این‌ها به اطلاع مردم رسیده نمی‌شود ومردم نمی‌دانند دلیل این‌ همه بحران چیست؟!»
روح‌افزا همچنین به روابط اشتباه قبل از ازدواج اشاره می‌کند و می‌گوید: «این روابط در تحکیم خانواده اثر سوء می‌گذارد، یعنی رفتارهای قبل از ازدواج با بعد از ازدواج قیاس می‌گردد و سبب و زمینه‌ساز اختلاف می‌شود. حتی دخالت‌های خانواده‌ها نیز مشکل‌ساز شده است. جوانان امروز دیگر اعتقادی به حکمیت داخل خانواده ندارند و گاها شاهد هستیم که فرزندان‌شان بدون اطلاع خانواده‌ها ازدواج و در مواردی جدا می‌شوند و حتی مسیری را که در قرآن به آن اشاره شده برای جلوگیری از جدایی زوج‌ها و فروپاشی خانواده‌ها طی نمی‌کنیم و قوای دولتی هم به کمک‌مان نمی‌آیند.» وی ‌می‌افزاید: «در شرایط کنونی جامعه، حتی به تشکیل خانواده هم چندان توجهی نمی‌شود از جلمه پرداخت وام به جوانان برای ازدواج، سن بالای ازدواج و عوامل دیگری از این دست به زیان تحکیم خانواده خواهد بود. فردی که در سن بالا ازدواج می‌کند برای سازگارکردن خود با شریک زندگی‌اش و هماهنگی با زندگی مشترک با مشکلاتی روبه‌رو خواهد بود و البته مشکل فرزند‌آوری هم با توجه به تفکر اشتباه در بین جوانان که تولد فرزند جواز گذشت چند سال پس از ازدواج صورت پذیرد نسخه‌ای است که غربی‌ها برای ما تجویز کرده‌اند و پایه علمی و عملی ندارد هم از لحاظ روحی و هم از لحاظ جسمی با مشکلات عدیده‌ای روبه‌رو خواهد شد. چه بسا فرزند، یکی از شادی‌های بزرگ در زندگی مشترک و یک تجربه غیرقابل وصف است و حتی از اهداف بزرگ و اصلی ازدواج است.»
معاون فرهنگی و اجتماعی زنان در شواری عالی انقلاب فرهنگی تصریح می‌کند: «تمام عوامل تحکیم خانواده به منظور ایجاد آرامش و امنیت عاطفی برای افراد تعریف می‌شود. در واقع وقتی تورم، ترافیک، آلودگی هوا، دخالت‌های خانواده‌ها، تعجیل دائمی در انجام امور و مسائلی از این دست فاکتورها و شاخص‌های مخل آرامش‌اند با این وجود فرد چگونه می‌تواند تعامل داشته باشد با توجه به اینکه مهارت‌آموزی را فرانگرفته است. در نهایت با توجه به اینکه اگر قادر نیستیم عوامل مخل آرامش را برطرف کنیم، می‌توانیم با تغییر در رویه زندگی و شخصیت حقیقی خود، فضای خانه و خانواده را آرام و با ساختن دژی محکم و هویتی قوی تمام عوامل بیرونی را به راحتی مدیریت کرده و زندگی را اداره کنیم.» وی با بیان نقش و اهمیت زن در خانواده می‌گوید:‌«سکاندار مدیریت عاطفه و آرامش خانواده زن است و ابزار زن عاطفه است.»
ابزار استحکام در خانواده
اولین و مهمترین ابزار استحکام در خانواده‌ها داد و ستد عاطفی است. زیرا قلب که سرچشمه فیاض احساسات و تمایلات است، خاستگاه و رویشگاه تمامی ارتباطات و مناسبات انسانی است. رسول اکرم(ص) می‌فرماید: «کسی که به همسرش بگوید: «تو را دوست دارم»، این جمله هرگز از دل او خارج نخواهد شد.»
«دکتر زهرا عباسی» استاد دانشگاه و کارشناس خانواده در گفت‌وگو با گزارشگر کیهان می‌گوید: «خیمه خانواده با سه ستون معنا پیدا می‌کند و مستحکم می‌شود. اضلاع استحکام خیمه خانواده به این شرح است، ضلع اول: اعضای خانواده نسبت به هم محبت و مهرورزی داشته باشند و در مراتب بالاتر عشق‌ورزی داشته باشند. در واقع همدیگر را بشناسند، جایگاه یکدیگر را حفظ کنند و از خطاهای یکدیگر چشم‌پوشی می‌کنند. ضلع دوم با بحث گفت‌وگو در محیط خانواده است. اهمیت این موضوع به حدی است که حتی کشورهایی هم که مسلمان نیستند و اعتقاد به بنیان خانواده ندارند به دنبال این شاخص هستند و تحقیقات بسیاری انجام داده‌اند. یعنی اعضای خانواده به گفت‌وگوهای سازنده بپردازند، گفت‌وگوهایی توأم با مهرورزی و درک متقابل. اساسا گفته می‌شود اعضای خانواده حتی‌الامکان روزانه بین 10 تا 15 دقیقه با هم گفت‌وگوهای عاشقانه و مهرورزانه داشته باشند و ما این رفتار را در بزرگان علمی و دینی‌مان مشاهده می‌کنیم.»
وی می‌افزاید: «به عنوان مثال، دکتر حسابی، به نقل از فرزند ایشان در کتاب استاد عشق، مقید بودند که بعد از صرف شام سفره به مدت نیم‌ساعت باز می‌ماند تا اعضای خانواده از حال و کار هم جویا شوند و به محبت و تبادل افکار و تجربیات بپردازند. البته در فرازهای بالاتر این را در سیره انبیاء و بزرگان دین بسیار مشاهده می‌کنیم، از جمله گفت‌وگوهای حضرت امیرالمومنین(ع) با حضرت فاطمه زهرا(س) در نهایت مهر و محبت یکی از گفت‌وگوها صدا زدن با الفاظ و جملات بسیار زیبا بود که فرزندان ایشان هم ناظر این گفت‌وگوی پر از عشق و محبت بودند. به نحوی که حضرت امیر(ع) حضرت فاطمه(س) را خطاب قرار می‌دادند و می‌فرمودند: «بنفس انتی یا فاطمه، روحی لروحک الفداء، نفسی لنفسک الوقاد» جانم به فدایت فاطمه و... و حضرت فاطمه(س) هم با همین الفاظ وقتی زیباتر پاسخ می‌دادند و قطعا این جملات تاثیر معجزه‌آسایی در تحکیم بنیان خانواده خواهد داشت.»
عباسی تصریح کرد: «ضلع سوم که تولیدی آن دو ضلع دیگر است، بحث مسئولیت‌پذیری در خانواده است. اگر چنانچه دو ضلع دیگر به نحوی اجرا شوند قطعا ضلع سوم که مشخص شدن جایگاه اعضای خانواده است، به خودی خود اجرا نخواهد شد. بعضی می‌گویند: دوره ما دوره‌ای است که هیچ کس در جای خودش نیست. و بچه‌ها نقش خودشان را نمی‌پذیرند و این به خاطر ناتوانی والدین در تفهیم نقش خودشان برای فرزندانشان است.»
این کارشناس خانواده با بیان اینکه با اجرای صحیح و منطقی و مناسب قواعد زندگی، مطمئنا فرزندان هم در جایگاه و نقش خود قرار گرفته و این هندسه در جهت استحکام خانواده خودش را حفظ خواهد کرد، می‌افزاید: «امید است که بتوانیم با استفاده از آموزه‌های دینی و قوانین روان‌شناسی خانواده استفاده کامل را در جهت بهبود رفتار و عملکردهای اعضای خانواده و فرهنگ‌سازی در سطح جامعه کماکان خانواده‌هایمان را به صورت مستحکم حفظ کنیم و با الگو گرفتن از سیره معصومین(ع) برای آیندگان خودمان و فرزندان و نسل‌های بعد خانواده‌هایی مستحکم با آداب و رسوم و عملکردهای صحیح برجای بگذاریم.»