چگونه در روزهای بلند تابستان با کتاب و کتابخوانی اُنس بگیریم؟ - بخش پایانی
عبور از چالش‌های زندگی با عادت به مطالعه مستمر
گالیا توانگر
(بیانات مقام معظم رهبری در دیدار اعضای ستاد بزرگداشت چهار هزار شهید استان گلستان، 15 آذر 95)
در برخی کشورهای در حال توسعه به دلیل دستمزد بسیار پایین برای کارهای فرهنگی، نویسندگان و ناشران تمایلی به تولید کتاب ندارند. به همین علت نویسندگانی که کتابشان در کشور خودشان ماه‌ها و سال‌ها در کتابفروشیها می‌ماند، هیچ انگیزه‌ای برای نوشتن کتاب بعدی ندارند و ناشرانی که به دلیل هزینه‌های بالای انتشار کتاب سود ناچیزی دریافت می‌کنند، تمایلی به سرمایه‌گذاری در این زمینه ندارند. به هر حال درباره میزان مطالعه در ایران باید بگوییم علی‌رغم اینکه رشد علمی در کشور در وضعیت مناسبی قرار دارد، اما همه افراد جامعه مطالعه نمی‌کنند و سطح آگاهی‌های افراد با یکدیگر بسیار متفاوت است. در واقع تعداد افراد کمی اهل مطالعه هستند و حتی بسیاری از دانش‌آموزان و دانشجویان نیز جز کتاب درسی، مطالعه دیگری ندارند. نظام آموزشی نیز دانش‌آموزان را به مطالعه تشویق نمی‌کند و از سوی دیگر محصولات فرهنگی و کتاب جزو کالاهای لوکس به شمار رفته و در سبد خانوارها قرار ندارد.
چگونه با بی‌حوصلگی در مطالعه
مقابله کنیم؟
خیلی‌ها دوست دارند به یک کتابخوان واقعی تبدیل شوند، اما همین که لای کتاب را باز می‌کنند، با این قبیل مشکلات روبرو می‌شوند: احساس می‌کنیم سرعت خواندن ما بسیار کند است و پیشرفت خوبی نداریم. مطالعه کتاب‌ها را آغاز می‌کنیم، اما آنها را به پایان نمی‌بریم. در زمان مطالعه کردن، نمی‌توانیم به شکل کامل و مناسب، تمرکز داشته باشیم. کتابخوانی برای ما خسته‌کننده است.
حوصله متن‌های طولانی را نداریم. کتابخوانی و مطالعه در کوتاه مدت برای بسیاری از ما، لذت ایجاد نمی‌کند. بسیاری از کتاب‌هایی که می‌خوانیم به «توصیه» یا «تحمیل» دیگران تعیین شده است. خواندن یک کتاب به تنهایی (و بدون مشارکت دیگران) کاری است که حوصله بسیار می‌خواهد که از حد توان بسیاری از ما خارج است. در لحظاتی که تصمیم به مطالعه و کتابخوانی می‌گیریم، کتاب مناسبی در اختیار ما یا در ذهن ما وجود ندارد.
لیلا محبی یک شهروند راهکارش برای مقابله با چالش‌های بالا این گونه است: «من معمولا یک کتاب که مشتاق خواندنش هستم، در کیف خود دارم. شما ببینید یک خانواده چقدر برای خوراکی‌های مضر نظیر نوشابه، چیپس، پفک و... هزینه می‌کند؟ همین پول‌ها را اگر پس‌انداز کنیم، لااقل دو، سه کتابی می‌شود در ماه خرید. بعد کتاب‌هایی را که خریدیم و خواندیم با دوستان یا اعضای فامیل معاوضه کرده و به هم امانت دهیم.»
مهدی رضایی یک جوان کتابخوان راهکارش برای تقویت حس کتابخوانی این گونه است: «اولا یک گوشه دنج در خانه برای خودم درست کرده‌ام که به محض اینکه کتاب جدیدی به دستم می‌رسد، رهسپار آن گوشه دنج شده و مطالعه را شروع می‌کنم. بعد از خواندن کتاب خلاصه آن را برای اعضای خانواده یا دوستانم تعریف می‌کنم. اگر درباره کتاب‌هایی که می‌خوانیم با اطرافیانمان گفت‌و‌گو کنیم،اشتیاق به خواندن در ما نهادینه می‌شود.»
مونا صابریان یک دانشجو در این باره می‌گوید: «باید کتاب‌هایی که دوست داریم، انتخاب کنیم و از کتاب‌های کم حجم و به روز برای شروع مطالعه و تقویت این عادت خوب در خود بهره بگیریم.»
تبدیل شدن به فرد موفق و خلاق
با کتابخوانی
خواندن کتاب می‌تواند بهترین تصمیمی‌باشد که تا به حال برای کاهش استرس‌های خود گرفته اید.
زیبا آشتیانی یک روانشناس برایمان توضیح می‌دهد: «مطالعه در مقایسه با سایر فعالیت‌های کاهش دهنده استرس، بهترین روش برای غلبه بر استرس است. شاید باورش سخت باشد که افراد پراسترس با مطالعه به مدت 6 دقیقه توانسته‌اند استرس خود را کاهش دهند. بیمارانی که از کتاب راهنمای خودخوان برای از بین بردن استرس استفاده می‌کنند، زودتر از کسانی که به کارشناس مراجعه می‌کنند، می‌توانند استرس را در خود کاهش دهند.»
وی در ادامه می‌گوید: «هنگامی که کتابی را مطالعه می‌کنید به خصوص کتاب‌های داستان، از نظر احساسی به عمق داستان می‌روید و ارتباط احساسی با قهرمانان داستان برقرار می‌کنید. مطالعات نشان داده است کسانی که از نظر احساسی با داستان ارتباط برقرار می‌کنند در دنیای واقعی انسان‌های مهربان و دلسوزی هستند.»
وی در توصیف سایر فواید مطالعه مستمر و هر روزه و نیز خصوصیات متمایز افراد کتابخوان توضیح می‌دهد: «ما انسان‌ها پس از مطالعه باهوش‌تر می‌شویم. چند روز پس از پایان کتاب مغز ما تغییرات مثبتی را نشان می‌دهد. دانشمندان دریافته‌اند که بهبود در کارکرد مغز به دلیل ارتباطات شدید در مغز و تغییرات عصبی است که در حافظه عضلانی ایجاد می‌شود.
مطمئنا یک انسان باهوش و تحصیلکرده برای دیگران جذابیت بیشتری دارد. شخصی که بتواند در هر حیطه موضوعی بحث کند توجه‌ها را به سمت خود جذب می‌کند و مورد تحسین دیگران واقع می‌شود.
هرچه بیشتر مطالعه کنیم بیشتر خودمان را در قالب قهرمانان کتاب‌ها می‌بینیم و مدل‌های رفتاری آنها به زندگی خود منتقل می‌کنیم؛ مثلا صبورتر خواهیم شد.
کسانی که مطالعه می‌کنند انگیزه بیشتری برای شرکت در فعالیت‌های فرهنگی و اجتماعی گوناگون دارند و از خلاقیت بیشتری برای عبور از چالش‌ها برخوردارند.»
این روانشناس درباره مهم‌ترین کارکرد مطالعه بر مغز می‌گوید: «هنگام مطالعه با کلماتی مواجه می‌شوید که به طور معمول به کار نمی‌برید. حتی کلماتی که اصلا قبلا به گوشتان نخورده است و معنی این کلمات را ازمحتوای متن کتاب متوجه می‌شوید. بنابراین مطالعه نه تنها دایره لغات شما را بیشتر می‌کند، بلکه دانش و ادبیات شما را نیز تقویت می‌کند. در واقع با مطالعه سخنور خوبی می‌شوید و راحت‌تر می‌توانید نیازها، خواسته‌ها و اهدافتان را به دیگران منتقل کنید. در یک کار کوچک اداری می‌توانید نامه‌ای خوب و مختصر بنویسید و کارتان راحت‌تر به پیش رود. در مدرسه و دانشگاه رهبر گروه می‌شوید و از پس کنفرانس‌های درسی به خوبی برمی‌آیید. در چالش‌های عاطفی با گلچین کردن کلمات مثبت‌تر می‌توانید به راحتی از چالش‌های عاطفی با اعضای خانواده و اطرافیانتان عبور کنید.»
عضویت در کتابخانه عمومی اولین گام برای نهادینه کردن فرهنگ کتابخوانی
خیلی‌ها عدم دسترسی به کتاب خوب را بهانه‌ای برای دور شدن از حس و حال مطالعه قرار داده و در روزهای بلند تابستان اوقاتشان را به بطالت در پای شبکه‌های اجتماعی و تلفن همراه و دستگاه رایانه می‌گذرانند. واقعا این ظلم بزرگی است که در حق روح خود روا می‌دارید.
چه جایی بهتر از کتابخانه عمومی برای دیدن و خواندن انواع کتاب، آن هم به صورت تقریبا رایگان؟ در کتابخانه‌های عمومی این فرصت را دارید که انواع مختلف کتاب را امتحان کنید و سلیقه خود را شناسایی کنید. راهنمایی‌های کتابداران هم می‌تواند برای شما سودمند باشد.
با این حال خیلی‌ها به روز نبودن کتابخانه‌های عمومی و نبود کتاب‌های جدید در قفسه‌های این کتابخانه‌ها را بهانه‌ای برای عدم عضویت در نزدیک‌ترین کتابخانه عمومی به محل سکونتشان قرار می‌دهند، که اصلا بهانه‌ای پذیرفته شدنی نیست.
مریم صغیری یک عضو فعال کتابخانه عمومی محله برایمان می‌گوید: «لااقل با عضویت در کتابخانه عمومی برای شروع عادت به مطالعه کتاب در حد کافی وقت و زمان در اختیار دارید. ضمن اینکه در محیطی قرار می‌گیرید که محیط مطالعه و محل رفت و آمد افراد کتابخوان است. شاید بتوانید کتاب‌های جدیدتر را که روی پیشخوان بازار نشر هستند از دوستان کتابخوان خود در محل کتابخانه عمومی به امانت بگیرید.»
احمد ترابیان یک عضو دیگر کتابخانه عمومی محله می‌گوید:« باید در فضای مجازی عضو گروه‌های کتابخوان شوید. ضمن اینکه همیشه در دفترچه همراهتان یا در تلفن همراه یک فهرست برای ثبت کتاب‌های خوب به همراه داشته باشید. در هر جمع و یا گروه‌های مجازی که در مورد کتاب خوبی صحبت شد و یا جایی نقد کتابی را مطالعه کردید که از آن خوشتان آمد، آن را به لیستتان اضافه کنید تا هر وقت تصمیم به انتخاب کتاب گرفتید به آن مراجعه کنید.»
علی رضا پور که خود چند جلد داستان کمدی کوتاه نوشته برایمان می‌گوید: «بهتر است زمینه‌های مختلف موضوعی کتاب‌ها را بشناسید و موضوعات مورد علاقه خود را مشخص کنید. به این ترتیب جست‌وجو برای شما راحت‌تر و لذت‌بخش‌تر خواهد شد. در کتابفروشیها معمولا کتاب‌ها بر اساس موضوعاتی مانند فلسفی، هنری،علمی، آموزشی، روانشناسی، داستان کوتاه، رمان و … طبقه‌بندی شده‌اند. البته این عناوین ممکن است مطلق نباشد، ولی معیار خوبی برای شروع است.
این گونه‌ها خود دارای زیرگونه‌های متنوعی هستند؛ مثلا در رمان زیرگونه‌های معمایی، کمدی، درام، فانتزی، علمی تخیلی، حادثه‌ای و ... وجود دارد و حتی این شاخه‌ها نیز باز هم تقسیم‌بندی می‌شوند. مثلا رمان کمدی خود به کمدی- درام، هجو، کمدی رمانتیک و ... طبقه‌بندی می‌شوند.»
مطالعه روزانه
معجزه‌ای در شلوغی روزمرگی‌ها
خلاصه کردن کتاب، چند فایده اصلی دارد: به فهم بیشتر شما از کتاب کمک می‌کند. سعی کنید از روی کتاب رونویسی نکنید. یک قسمت را بخوانید و سپس با زبان خودتان آن را خلاصه کنید. این گونه ذهنتان بیشتر درگیرِ کتاب خواهد شد و احتمال به خاطرسپاری مفاهیمِ آن هم بیشتر است.
رجوع مجدد به مطالب کتاب را ساده‌تر می‌کند. حتما در آینده نیاز خواهید داشت تا مجددا به مفاهیم این کتاب مراجعه کنید. اگر خلاصه‌ای از کتاب داشته باشید که خودتان آن را نوشته‌اید، مراجعه مجدد و مرور مفاهیم برایتان لذت‌بخش‌تر و مفیدتر خواهد بود.
پیشنهاد می‌شود خلاصه شخصی خودتان را داشته باشید، اما خواندن خلاصه دیگران از آن کتاب هم می‌تواند مفید باشد. یک روشِ خوبِ استفاده از خلاصه‌های دیگران، قرار دادن آن خلاصه کنار دستتان هنگام خواندن کتاب است. این گونه می‌توانید هرجا که لازم دانستید، مطالبی را هم خودتان اضافه کنید.
می‌توانید برای انتشار خلاصه‌های خودتان وبلاگ یا کانال در شبکه‌های اجتماعی داخلی هم بزنید. شوق خلاصه کردن و قرار دادن خلاصه‌های کتاب در یک جای مشخص باعث ایجاد عادت به کتابخوانی شما می‌شود.
سودابه مهربان یک مشاور، توصیه به شیوه مطالعه مستمر و هر روز دارد. وی برایمان می‌گوید: «همان مفهوم آهسته و پیوسته پیمودن مسیر را لطفا رعایت کنید. مگر قرار نیست کتاب به بهبود کیفیت زندگی ما کمک کند؟ پس چرا باید خواندنِ کتاب را قطع کنیم؟
مفاهیمِ کتاب را هم آهسته آهسته به مغزتان بفرستید تا برود و سر جایش بنشیند. هنگام خواندنِ کتاب، خوب به مطالبش فکر کنید. دوره‌های تندخوانی و این داستان‌ها را رها کنید. حالا که فهمیدید چه کتاب‌هایی بخوانید و کتاب‌های مناسب را پیدا کرده‌اید رهایشان نکنید.
اگر محلی برای ثبت تداعی‌های خودتان هنگام خواندن کتاب هم داشته باشید، عالی است. سعی کنید مصداقِ مفاهیمِ کتاب را در زندگی خودتان پیدا کنید و به راه‌حل‌های جدیدی برسید.»