سرویس سیاسی-
روند منفعلانه دولت در واکنش به گستاخی آمریکا، تنها و تنها به تشدید تحریم‌ها و وقیح‌تر شدن طرف مقابل منتهی می‌شود. بنابراین لازم و ضروری است که دولت برای یکبار هم که شده شجاعانه به میدان آمده و با اجرای بندهای 36 و 37 برجام و عمل به 29 شرط ابلاغی، مسیر مواجهه با شیطان بزرگ را تغییر دهد.
آقای روحانی دیروز (شنبه) در دیدار سفیر جدید جمهوری چک گفت: «تا وقتی طرف‌های مقابل به برجام پایبند باشند، به آن پایبند خواهیم بود».
این اظهارنظر به این معنی است که تاکنون طرفین برجام- از جمله آمریکا- به توافق پایبند بوده‌اند، و اگر در آینده یکی از طرفین، به برجام پایبند نباشد، ایران هم دیگر پایبند نیست!
اما آیا این اظهارنظر با واقعیت مسئله مطابقت دارد؟! به این اظهارنظرها توجه کنید:
- برجام تاکنون تقریباً هیچ دستاورد اقتصادی برای تهران در بر نداشته است. (سیف، رئیس‌بانک مرکزی)
- حداقل از نظر علمی 40 سال استاد دانشگاه هستم، لذا این را می‌توانم بگویم‌. هم‌اکنون و پس از پیش آمدن قضایای روادید تعداد زیادی از دانشمندان اروپایی که مقداری احتیاط می‌کنند از آمدن به ایران استنکاف دارند‌. به قول دانشگاهی‌ها این یعنی وضعیت آنها پیش از برجام بهتر از پس از برجام بوده است. (صالحی، رئیس‌سازمان انرژی اتمی)
- برای ارتباط با بانک‌های بزرگ جهانی دچار مشکل هستیم و آنها با ما کار جدی نمی‌کنند. انتظار ما این بود که بعد از برجام ما بتوانیم با بانک‌های بزرگ هم کار کنیم اما به دلایل مختلف ما هنوز نتوانسته‌ایم با این بانک‌ها کار کنیم.(طیب نیا، وزیر اقتصاد دولت یازدهم)
- 8 ماه پس از اجرای برجام، به خاطر مجازات‌های آمریکا، هیچ یک از بانک‌های بزرگ اروپایی کار با ایران را شروع نکرده است. (ظریف، وزیر امور خارجه)
- تحریم‌ها روی کاغذ برداشته شده اما هنوز عملا همه آنها برداشته نشده که مقداری به دلیل شرایط است و مقداری به دلیل شیطنت آنها و ایرادات زیادی هست که ما هم اعتراضات مفصلی به طرف مقابل کرده‌ایم. (عراقچی،رئیس‌ستاد پیگیری برجام)
- بعد از گذشت یک سال از اجرای برجام هنوز برای جذب فاینانس موفق نشده‌ایم. (جهانگیری، معاون اول دولت)
- آمریکا در ظاهر وانمود می‌کند به وظیفه‌اش عمل کرده است اما در خفا و پشت پرده نه تنها کاری انجام نداد بلکه سعی کرد همه چیز را به بن بست بکشاند. (صالحی، رئیس‌سازمان انرژی اتمی)
- به اعتقاد ما حرکت‌هایی که در طول یک سال‌ونیم گذشته چه توسط دولت قبلی آمریکا و چه توسط دولت جدید آن صورت می‌گیرد، در موارد بسیاری بر خلاف تعهدات آمریکا در اجرای برجام است.(عراقچی،رئیس‌ستاد پیگیری برجام)
- آیا آمریکا آماده است به متن برجام پایبند باشد، روحش به کنار. تاکنون واشنگتن هر دو را زیر پا گذاشته است. (ظریف، وزیر خارجه)
- آمریکایی‌ها به‌بهانه‌های مختلف به‌دنبال اعمال یک‌سری تحریم‌های جدید هستند که با هیچ منطق و روح و متن برجام هم سازگار نبوده و در تعارض است. (روحانی، رئیس‌جمهور)
- [22 ماه پس از امضای برجام[ بانک‌های خارجی با ایران تعامل می‌کنند و ما کم‌تر ناگزیر می‌شویم که پول خود را با چمدان حمل‌ونقل کنیم.(ظریف،وزیر خارجه)» و...
آیا مجموعه این اظهارات به معنی پایبندی آمریکا به برجام است؟! آیا تاکنون برجام به صورت فاحش توسط آمریکا نقض نشده است؟!
این موارد که همگی مربوط به اظهارات مقامات دولت است، دقیقا نکات و مواردی است که منتقدان دلسوز برجام از نخستین روزهای مذاکره به آن ‌اشاره کرده و نسبت به عواقب آن به دولت هشدار دادند.
نقض صریح بندهای برجام
بند 25 برجام تاکید دارد که: چنانچه قانونی در سطح ایالتی یا محلی در ایالات متحده مانع از اجرای لغو تحریم‏های مشخص شده در این برجام شود، ایالات متحده، با در نظر گرفتن تمامی اختیارات موجود، گامهای مقتضی را به منظور تحقق اجرای مزبور اتخاذ خواهد نمود. ایالات متحده به طور فعال، مقامات در سطح ایالتی یا محلی را تشویق خواهد کرد که تغییرات در سیاست ایالات متحده منعکس شده در لغو تحریم‏های وفق این برجام را در نظر داشته و از اقداماتی که با این تغییر در سیاست همخوانی ندارد خودداری نمایند.
در بند 26 برجام آمده است: «ایالات متحده، با حسن نیت، نهایت تلاش خود را برای دوام برجام و پیشگیری از ایجاد تداخل در تحقق بهره‌مند شدن ایران از لغو تحریم‌های مشخص‌شده در پیوست دو به عمل خواهد آورد. دولت ایالات متحده، در چارچوب اختیارات قانونی رئیس‌جمهور و کنگره، از بازگرداندن یا تحمیل مجدد تحریم‌های مشخص‌شده در پیوست 2 که اعمال آنها را وفق این توافق متوقف کرده است، خودداری می‌نماید، فارغ از فرآیند حل و فصل اختلافات پیش‌بینی شده در این توافق».
بند ۲۷ برجام نیز تصریح دارد که گروه 1+5 به منظور تضمين شفافيت و کارآمدي در ارتباط با لغو تحريم‌ها وفق این برجام، تدابیر اداري و آئين‌نامه‌هاي اجرایی کافی را تمهید خواهند کرد. اتحاديه اروپايي و دولت‌هاي عضو و همچنين ايالات متحده دستورالعمل‌هاي مرتبط را صادر خواهند نمود و درخصوص جزئيات تحريم‌ها يا اقدامات محدوديت سازي که به موجب اين برجام لغو شده‌اند، بيانيه‌هايي را که در دسترس عموم باشد، منتشر خواهند کرد. اتحاديه اروپايي و دولت‌هاي عضو و ايالات متحده متعهد هستند که درخصوص محتواي اين دستورالعمل‌ها يا بيانيه‌ها با ايران به صورت منظم و بنا به اقتضاء مشورت نمايند.
در بند 28 برجام آمده است: گروه 1+5 و ايران متعهد هستند که اين برجام را با حسن نيت و در فضايی سازنده، برمبناي احترام متقابل اجرا نمايند و از هرگونه اقدام مغاير با نص، روح و نیت اين برجام که اجراي موفقيت‌آميز آن را مختل سازد، خودداري کنند. مقامات ارشد دولتی در گروه 1+5 و ایران تمام تلاش خود را برای اجرای موفقیت‌آمیز این برجام، از جمله در بیانات عمومی خود، به کار خواهند بست. گروه 1+5 کليه اقدامات لازم را براي لغو تحريم‌ها به نحو مقتضي به عمل خواهند آورد، و از تحمیل مقررات آئين نامه‌اي استثنائي يا تبعيض آميز و الزامات شکلي به جاي تحريم‌ها و اقدامات محدوديت‏ساز تحت پوشش اين برجام، خودداري می‌ورزند.
بند 29 نیز تصریح دارد: اتحاديه اروپايي و دولت‌هاي عضو و همچنين ايالات متحده، منطبق با قوانین خود، از هرگونه سیاست با هدف خاص تاثيرگذاری خصمانه و مستقیم بر عادي سازي تجارت و روابط اقتصادي با ايران، در تعارض با تعهدات‏شان مبنی بر عدم اخلال در اجرای موفقیت‏آمیز اين برجام خودداري خواهند کرد.
سنگ اندازی در اجرای برجام
با مروری کوتاه بر رفتار آمریکا در پسابرجام- چه در دوره اوباما و چه در دوره ترامپ- به سادگی پی می‌بریم که بندهای برجام به صورت فاحش نقض شده است. اقداماتی همچون غارت 2 میلیارد دلاری اموال ایران، تمدید قانون تحریمی آیسا، تمدید وضعیت اضطراری علیه ایران، استمرار تحریم سوئیفت، قانون محدودی ویزا و قانون سیاه چاله تحریم و... از مصادیق نقض فاحش برجام از سوی آمریکاست.
بلومبرگ-اردیبهشت 95- در گزارشی با عنوان «مدیران اجرایی نیز در مورد رفع تحریم‌های ایران گیج شده‌اند» به تحقیق و بررسی در زمینه نگرانی شرکت‌های اروپایی برای ورود به بازار تهران‌اشاره کرد و نوشت: «نیمی از کمپانی‌های بین‌المللی به شدت مشتاق‌اند تا با ایران وارد تجارت شوند و تحقیقات نشان داده است که تنها کمپانی‌های خارجی به علت اینکه همچنان تحریم‌های ایران به طور کامل برداشته نشده است، عقب کشیده‌اند».
همچنین روزنامه «نیویورک‌تایمز»-فروردین 96- در گزارشی با‌ اشاره به تداوم هراس شرکت‌های بین‌المللی از معامله با ایران به دلیل تحریم‌های پابرجا مانده آمریکا،تصریح کرد:«حتی مشتاق‌ترین سرمایه‌گذاران خارجی در ایران آهسته گام برمی‌دارند». «آسوشیتدپرس» نیز در ماه‌های گذشته در گزارشی نوشت:«شرکت‌ها و بانک‌های بین‌المللی از وزارت خزانه‌داری آمریکا خواسته‌اند با صدور یک دستورالعمل مکتوب به تشریح قواعد و قوانین تعامل با ایران بپردازد ولیکن دولت آمریکا به عمد از صدور هر‌گونه سند مکتوب در این باره امتناع کرده است بنابراین شرکت‌هایی که قصد ورود به ایران را دارند فعلاً در این باره دست نگه داشته‌اند».
فایننشال تایمز نیز-تیر 96- در گزارشی با ‌اشاره به تداوم تحریم‌های آمریکا علیه ایران بعداز برجام نوشت:«تلاش‌های آمریکا برای بیرون نگه داشتن ایران از سیستم بانکی بین‌المللی عملا همان تاثیر پاره کردن برجام را دارد».
فصل مشترک تحلیل‌های رسانه‌های خارجی موید این موضوع است که شرکت‌های خارجی مشتاق معامله با ایران با ثبات و قدرتمند هستند و مسئله آنها در شرایط فعلی مواجهه با تهدیدهای علنی آمریکا- برخلاف تعهد صریح در برجام- است.
ادعای شکاف میان اروپا و آمریکا
از صحبت‌های مقامات ارشد دولت و جنجال رسانه‌ای روزنامه‌های زنجیره‌ای مشخص است که بعد از دلسردی از دلخوشی به آمریکا، اکنون فصل دلخوشی به اروپا رسیده و دولت بر خلاف گذشته، اکنون رویکرد ادامه راه با اروپا را در پیش گرفته است!
اروپایی‌ها هم راه را خوب یاد گرفته‌اند و در حال اجرای بازی پلیس خوب،پلیس بد هستند.از یکسو از برجام دفاع کرده و در اقدامی مزورانه پوستر «آری به برجام» در سفارت خود در تهران نصب می‌کنند و از سوی دیگر در اظهاراتی گستاخانه به توانایی موشکی ایران و قدرت منطقه‌ای کشورمان حمله کرده و برای فشار بر ایران به آمریکا تضمین می‌دهند!
روزنامه دیلی‌میل به نقل از رئیس‌جمهور آمریکا نوشت: «رئیس‌جمهور فرانسه زنگ زد و با من صحبت کرد. من به او گفتم: «ببین امانوئل! آنها همین حالا پول زیادی به رنو داده‌اند. پولشان را بگیر و لذت ببر»!
در روزهای گذشته، «بوریس جانسون» وزیر خارجه انگلیس پس از دیدار با «علی اکبر صالحی» رئیس‌سازمان انرژی اتمی گفت:«با صالحی گفت‌وگو کردم. انگلیس تلاش می‌کند تا توافق هسته‌ای را حفظ کند اما ایران هم باید به سهم خود عمل کرده و نقش منطقه‌ای اخلالگرانه خود را کاهش دهد».
همچنین در روزهای گذشته، «پیتر ویتیگ» سفیر آلمان در واشنگتن در مصاحبه‌ با «‌ان‌پی‌آر» اعلام کرد: «آلمان نگرانی‌های مشترکی با دولت آمریکا درباره فعالیت‌های منطقه‌ای و برنامه موشکی ایران دارد.آنگلا مرکل در دیدار با ترامپ این نکته را به صراحت اعلام کرد که ما نگرانی‌های مشترکی با آمریکا درباره فعالیت‌های مخرب ایران در منطقه،‌ آزمایش‌های موشکی این کشور و نقض حقوق بشر و غیره داریم و می‌توانیم درباره آنها بحث کنیم.من فکر می‌کنم ما باید با همکاری یکدیگر جلوی این چالش‌‌های ایران را بگیریم، اما بر اساس نگاه داشتن توافق هسته‌ای».
«امانوئل ماکرون» رئیس‌جمهور فرانسه نیز-شهریور 96- گفت: «با توجه به تحولات وضعیت منطقه و فشار فزاینده‌ای که ایران به منطقه وارد می‌کند و با توجه به فعالیت رو به گسترش ایران در زمینه موشک‌های بالستیک، باید برای محدود کردن فعالیت موشکی ایران و تمدید محدودیت‌های برجام بر غنی‌سازی ایران برای دوران پس از سال 2025، با این کشور گفت‌وگو کرد.برجام باید حفظ شود، اما در عین حال باید در زمینه تمدید محدودیت‌های برجامی، مسائل موشکی و منطقه‌ای با ایران گفت‌وگو کرد».
در حال حاضر برنامه اصلی آمریکا و متحدان اروپایی این کشور این است که ایران را به مسیری هدایت کنند که آن سرش برجامی دیگر است. برجامی که هدف از آن تعمیم «اقدامات نقد در مقابل وعده‌های نسیه» در دیگر مولفه‌های قدرت ایران است.
اما علیرغم اظهارات صریح مقامات اروپایی، برخی از مقامات ارشد دولت و روزنامه‌های زنجیره‌ای مدعی اصلاحات با جنجال رسانه‌ای تلاش کردند تا اینگونه القاء کنند که به واسطه برجام میان اروپا و آمریکا شکاف ایجاد شده است.
لازم به ذکر است که کشورهای اروپایی عضو 1+5 تاکنون نه‌تنها به‌ هیچ‌ عنوان اعتراض ایران نسبت به نقض برجام از سوی آمریکا را نپذیرفته‌اند، بلکه صریحاً از تحریم‌های ضدایرانی هم حمایت کرده‌اند. برای نمونه، «زیگمار گابریل» وزیر امور خارجه آلمان-بهمن ۹۵- در اظهارنظری گستاخانه از رویکرد آمریکا در قبال ایران حمایت کرده و تحریم‌های جدید تصویب شده علیه تهران از طرف واشنگتن را قابل درک ارزیابی کرد.کمیسیون مشترک برجام نیز تاکنون حداقل در سه جلسه، شکایت ایران درخصوص نقض برجام از سوی آمریکا را وارد ندانسته و مدعی شده است که آمریکا به تعهدات خود در برجام عمل کرده است.
خروج از برجام
روزنامه‌های زنجیره‌ای مدعی اصلاحات اینگونه القاء می‌کنند که هدف اصلی آمریکا، عصبانی کردن ایران و در نهایت ترغیب تهران به خروج از توافق هسته‌ای است. حال سؤال این است که مگر دیگر اعضاء 1+5 و به خصوص آمریکا طبق تعهدات در برجام مانده‌اند؟!
برجام در حال حاضر توافقی یکطرفه است که امتیازاتش برای آمریکا و محدودیت‌هایش هم برای ایران است. به طور خلاصه برجام عبارت است از «اقدامات نقد ایران در مقابل وعده‌های نسیه آمریکا». هدف آمریکا نیز استمرار این روند و دائمی کردن محدودیت‌های برجام و تعمیم آن به دیگر مولفه‌های قدرت ایران است.
حال سؤالی که در افکار عمومی ایجاد می‌شود این است که آیا می‌توانیم به استناد نقض فاحش توافق توسط دیگر اعضاء از برجام خارج شویم. پاسخ مثبت است.
در بند 36 برجام- که مربوط به بخش سازوکار حل و فصل اختلافات است- آمده است: «چنانچه ايران معتقد باشد که هر يک يا کليه گروه 1+5 تعهدات خود را رعايت ننموده‌اند، ايران مي‌تواند موضوع را به منظور حل و فصل به کميسيون مشترک ارجاع نمايد؛ به همين ترتيب، چنانچه هر يک از اعضاي گروه 1+5 معتقد باشد که ايران تعهدات خود را رعايت نکرده است، هر يک از دولت‌هاي گروه 1+5 مي تواند اقدام مشابه به عمل آورد. کميسيون مشترک 15 روز زمان خواهد داشت تا موضوع را فيصله دهد، مگر اينکه اين زمان با اجماع تمديد شود. متعاقب بررسي کميسيون مشترک، چنانچه هر عضو معتقد باشد که موضوع پايبندي فيصله نيافته است، مي‌تواند موضوع را به وزيران امور خارجه ارجاع دهد. وزيران 15 روز فرصت خواهند داشت تا موضوع را فيصله دهند، مگر اينکه اين زمان با اجماع تمديد شود. پس از بررسي کميسيون مشترک - همزمان با (يا به جاي) بررسي در سطح وزيران - خواه عضو شاکي يا عضوي که اجراي تکاليف‌اش موضوع بوده است مي تواند درخواست نمايد که موضوع توسط يک هيات مشورتي که متشکل از سه عضو خواهد بود (يکي از سوي هر يک از طرف‌هاي درگير در اختلاف و طرف سوم مستقل) بررسي شود. هيات مشورتي مي‌بايست نظريه غيرالزام‌آوري را درخصوص موضوع پايبندي ظرف 15 روز ارائه نمايد. چنانچه، متعاقب اين فرايند 30 روزه موضوع فيصله نيابد، کميسيون مشترک در کمتر از 5 روز نظريه هيات مشورتي را با هدف فيصله موضوع بررسي خواهد کرد. چنانچه موضوع کماکان به نحو مورد رضايت طرف شاکي فيصله نيافته باشد، و چنانچه طرف شاکي معتقد باشد که موضوع، مصداق «عدم پایبندی اساسي» مي‌باشد، آنگاه آن طرف مي‌تواند موضوع فيصله نيافته را به عنوان مبناي توقف کلي و يا جزئي اجراي تعهدات‌اش وفق برجام قلمداد کرده و يا به شوراي امنيت سازمان ملل متحد ابلاغ نمايد که معتقد است موضوع مصداق «عدم پایبندی اساسي» بشمار مي‌آيد».
همچنین در بند 37 برجام آمده است: «متعاقب دريافت ابلاغ طرف شاکي، به نحو مشروح در فوق، به همراه توضيحي از تلاش‌هاي توام با حسن‌نيت آن طرف براي طي فرآيند حل و فصل اختلاف پيش‌بيني شده در برجام، شوراي امنيت سازمان ملل متحد مي‌بايست منطبق با رویه‌های خود درخصوص قطعنامه‌اي برای تداوم لغو تحريم‌ها راي‌گيري نمايد. چنانچه قطعنامه فوق‌الذکر ظرف 30 روز از تاريخ ابلاغ به تصويب نرسد، سپس مفاد قطعنامه‌هاي سابق شوراي امنيت سازمان ملل متحد مجددا اعمال خواهند شد، مگر اينکه شوراي امنيت سازمان ملل متحد به نحو ديگري تصميم‌گيري نمايد. در چنین صورتی، این مفاد درخصوص قراردادهایی که بین هر طرف و ایران یا افراد و نهادهای ایرانی قبل از تاریخ اعمال آنها امضا شده باشد، دارای اثر عطف به ماسبق ندارد مشروط به اینکه فعالیت‌های صورت گرفته وفق اجرای این قراردادها منطبق با این برجام و قطعنامه‌های قبلی و فعلی شورای امنیت باشد. شوراي امنيت سازمان ملل متحد، با ابراز نیت خود برای تصمیم ‏گیری مبتنی بر ممانعت از اجرای دوباره و خودکار تدابیر در صورتی که ظرف این مدت موضوعی که موجب ابلاغ فوق شده است حل و فصل شده باشد، ديدگاه‌هاي طرف هاي اختلاف و هرگونه نظريه صادره توسط هيات مشورتي را ملحوظ خواهد داشت. ايران بيان داشته است که چنانچه تحريم‌ها جزئا يا کلا مجددا اعمال شوند، ايران این امر را به منزله زمینه‌ای برای توقف کلی یا جزئی تعهدات خود وفق این برجام قلمداد خواهد نمود».
مسیر را عوض کنید
اظهارات گستاخانه و لفاظی‌های احمقانه ترامپ در سخنرانی جمعه شب، نه امری غیرقابل پیش‌بینی بود و نه اتفاقی تازه. در سالیان اخیر به دفعات از این قبیل اظهارات سخیف از سوی مقامات آمریکایی بیان شده است.
حال با واکنش‌هایی از قبیل «تا وقتی طرف‌های مقابل به برجام پایبند باشند، به آن پایبند خواهیم بود»، و دعوت طرف مقابل به مطالعه تاریخ و جغرافیا، نمی‌شود طرف بدعهد و گستاخ را سر عقل آورد.
فلسفه اصلی اقدام متقابل، تاثیرگذاری بر رفتار طرف مقابل و وادار کردن آن به عقب‌نشینی و یا حداقل منصرف کردن طرف مقابل از زیاده‌خواهی‌های بیشتر است. اما متاسفانه این رویکرد تاکنون از سوی دولت آقای روحانی مشاهده نشده است.
با توجه به اظهارات اخیر مقامات آمریکایی درخصوص محتوای سخنرانی ترامپ، انتظار افکار عمومی این بود که دولت و به خصوص دستگاه دیپلماسی، بسته‌ای اجرایی و عملیاتی برای این روز آماده کند. اما با کمال تعجب،مقامات ارشد دولت کلاس درس تاریخ و جغرافیا برگزار کرده و واکنش ایران را در همین سطح تقلیل دادند.
این روند تنها و تنها به تشدید تحریم‌ها و گستاخ‌تر شدن طرف مقابل منتهی می‌شود. بنابراین لازم و ضروری است که دولت برای یک‌بار هم که شده شجاعانه به میدان آمده و با اجرای بندهای 36 و 37 برجام و عمل به 29 شرط ابلاغی، مسیر مواجهه با شیطان بزرگ را تغییر دهد.