هدایت تحصیلی کارآمد و چالش‌های پیش رو
اجبار در انتخاب رشته تحصیلی و یک عمر پشیمانی!
گروه گزارش
در انجام هر کاری علاقه مهمترین عاملی است که سبب موفقیت می‌شود. شناخت و آگاهی از علایق و توانمندی‌ها همچنین در انتخاب صحیح مسیر درست تحصیلی و در ادامه مسیر شغلی نیز موثر است. نخستین مرحله از این گزینش و انتخاب سرنوشت‌ساز که البته اصلی‌ترین مرحله نیز هست؛ انتخاب رشته مربوط به دوره متوسطه دانشآموزان است. انتخاب رشته دانشآموزان به راهنمایی‌ها و هدایت اولیا آنان، مسئولین مربوطه در مدرسه و مشاوره‌ها و از همه مهم‌تر علایق و توانمندی‌های خود دانشآموزان وابسته است که در نهایت عبارتی تحت عنوان «هدایت تحصیلی» را معنا می‌بخشد.امروز هدایت تحصیلی یکی از مهمترین و محوری‌ترین مباحث در آموزش و پرورش است که باید آن را جدی گرفت.
کارشناسان و مشاوران تحصیلی گاه حتی انتخاب رشته تحصیلی دوره متوسطه را از انتخاب رشته دانشگاه هم مهم‌تر و حیاتی‌تر می‌دانند. از این رو بهتر است دانشآموزان حد تعادل را در پیروی از راهنمایی‌ها رعایت کنند؛ به طوری که به راهنمایی‌ها و نظرات اولیا و مسئولین کاملا توجه کنند و در مقابل بدون فکر و توجه به علایق خود فرمان‌بردار نظرات دیگران نباشند تا نتیجه‌ای مطلوب را به دست آورند.
هدایت تحصیلی را از آغاز سال تحصیلی شروع می‌کنیم
در حالی که مدتی از ایام شروع ثبت‌نام در مدارس و انجام فرآیند هدایت تحصیلی می‌گذرد پای صحبت طاهره غیور،کارشناس مسئول متوسطه اول منطقه 9 آموزش و پرورش تهران می‌نشینیم . او که 26 سال سابقه فعالیت در آموزش و پرورش را دارد؛ هدایت تحصیلی را در یک کلام انتخاب رشته معنا می‌کند.
غیور همچنین در این‌باره می‌گوید: «امسال، دومین سالی است که هدایت تحصیلی در متوسطه اول انجام می‌شود و دفترچه‌های مربوط به آن را در اردیبهشت‌ماه به مدارس توزیع کردیم و مدیران هرمدرسه طی جلساتی که با دانشآموزان و اولیا آنان داشتند این دفترچه‌ها را توزیع کردند و توضیحات مربوط را شرح دادند.»
از این کارشناس در مورد این که آیا دوره زمانی هدایت تحصیلی تنها محدود به خردادماه تا تیرماه است سؤال می‌کنم، وی در پاسخ می‌گوید: «ما کمیته مربوط به هدایت تحصیلی را داریم که از آغاز مهر ماه در تمام مدارس حضور یافتند و دانشآموزان و اولیا آنان را طی جلساتی توجیه کردند.»
غیور همچنین در مورد چگونگی این جلسات می‌افزاید: « طی این جلسات که از آغاز مهر شروع شد؛ رشته‌ها به دانشآموزان معرفی شدند و همچنین نحوه انتخاب رشته‌ای صحیح که مطابق با علایق و توانمندی هر فرد باشد به آنان آموزش داده شد.»
کارشناس مسئول متوسطه اول منطقه 9 تهران همچنین در مورد برگزاری آزمون‌هایی مرتبط با هدایت تحصیلی تحت عنوان رغبت و استعداد توضیحاتی می‌دهد:« این آزمون‌ها به صورت دو آزمون سی امتیازی رغبت و استعداد هستند که در کنار آنها برای هدایت تحصیلی حدود سی و پنج امتیاز دیگر نیز به سوابق تحصیلی پایه ی هفتم و هشتم و نهم دانشآموزان تعلق می‌گیرد.»
وی معتقد است آزمون‌های مشاوره‌ای مربوط به هدایت تحصیلی به خوبی می‌تواند بیانگر توانمندی‌های دانش‌آموز باشد.
وظیفه ما هدایت است نه اجبار
با توجه به تغییرات وسیعی که طی دو سال اخیر در نحوه انتخاب رشته دانشآموزان به وجود آمده؛ طاهره غیور فرآیند انتخاب رشته یا همان هدایت تحصیلی را در مقایسه با سال‌های قبل از آن بهتر می‌داند که سبب ارتقاء مرتبه علمی دانشآموزان می‌شود.
وی می‌گوید: «سال‌های قبل دانشآموزان درس‌ها را تا حدودی در پایه اول دبیرستان می‌خواندند و برای انتخاب رشته با آنها آشنا بودند؛ اما حالا این عدم آشنایی آنها سبب شده تا نظرات والدین در انتخاب آنها تاثیر بیشتری داشته باشد و حتی گاهی والدین دانشآموزان را وادار به انتخابی می‌کنند که صرفا آرزوهای خودشان است و درنهایت این امر، با ناکامی دانشآموزان و سرخوردگی آنها مواجه می‌شویم.»
وی در انتهای کلامش در حالی که معتقد است وظیفه آنها تنها هدایت دانشآموزان برای انتخاب رشته‌ای صحیح است و نه اجبار، از اولیا محترم دانشآموزان خواستار است که تا حد ممکن دانش‌آموزانشان را درجریان انتخاب رشته، هدایت کنند تا شناخت کافی برای آنها ایجاد شود، اما هرگز تنها با توجه به امیال و علایق شخصی خود برای فرزندانشان انتخاب رشته نکنند.
هدایت تحصیلی بر اساس اولویت‌های دوازده‌گانه
در این میان باید چند کلامی را نیز از زبان دانش‌آموزانی شنید که شاید قربانی‌اند و سال‌های مهمی از تحصیل شان در گرو آزمون و خطای نظام آموزشی سپری شده است.
آرتینا صمدزاده دانش‌آموزی که به تازگی از پایه نهم متوسطه اول فارغ آمده و در گیر فرآیند انتخاب رشته متوسطه دوم است - در اصطلاح نظام آموزشی فعلی درگیر هدایت تحصیلی است- از این راه و دغدغه هایش می‌گوید . وی تصریح می‌کند: «آغاز روند هدایت تحصیلی با یک جلسه توجیهی پیش از عید، برای دانشآموزان با اولیاءشان همراه بود که در آن جلسه هر رشته را به طور مفصل توضیح دادند.»
همچنین این دانش‌آموز ادامه می‌دهد: «در انتهای جلسه یک فرم الویت بندی به ما دادند تا بر حسب علاقه‌مندی پرکنیم.»
از او در مورد چگونگی این فرم سؤال می‌کنم، در پاسخ می‌گوید: « محتویات فرم شامل تمام رشته‌های نظری ، فنی و حرفه‌ای هنرستان بود که ما باید به آنها رتبه‌هایی از 1 تا 12 می‌دادیم.»
آرتینا صمدزاده در مورد نحوه راهنمایی به مدارس همچنین این‌گونه توضیح می‌دهد: «بعد عید هم یک دفترچه به ما داده شد تا بخوانیم و اولیا امضا کنند که این دفترچه در مورد مدارس اطراف و رشته‌هایی که دارند بود و در آن مدارسی که می‌توانستیم در آنها ثبت‌نام کنیم معرفی شده بودند.»
ضمن این که در ایام عید نوروز نیز دو آزمون به صورت آنلاین برای دانشآموزان در نظر گرفته شد که درصدی از امتیاز نهایی انتخاب رشته نیز به آنها اختصاص یافته است .
صمدزاده آزمون‌های آنلاین برگزار شده را مجزا از مباحث درسی می‌داند و می‌گوید: «آزمون‌ها نسبت به شخصیت هر فرد سؤال‌هایی داشتند تا در نتیجه میزان توانمندی‌های فرد را مشخص کند.»
البته که پس از آن هم سایتی برای انتخاب رشته در اختیار دانشآموزان قرار داده شد تا با توجه به آن رشته‌ها را الویت‌بندی کنند و موارد موثر در آن فرم اول، نظر معلم‌ها، نظر مشاور آزمون‌ها و نمره‌های دانشآموزان بودند. آرتینا صمد زاده پایان کار هدایت تحصیلی را در همین ماه می‌داند که با اعلام نتایج نهایی انتخاب رشته و معرفی به مدارس همراه بود.
در انتهای گفت‌و‌گو از عوامل موثر در روند انتخاب رشته‌اش از او سؤال می‌کنم، پاسخ می‌دهد: «پدر و مادرم از حُسن‌ها و بدی‌های هر رشته برایم گفتند و حتی پدرم مرا پیش چند نفر از افراد موفق بُرد تا مرا راهنمایی کنند، همچنین در ساعات آزاد، مدرسه یکی از رتبه‌های تک رقمی کنکور را دعوت کرد تا از تجربیاتش بگوید و آزمون‌های هدایت تحصیلی نیز تاثیراتی داشتند، اما در نهایت رشته مورد انتخابم که ریاضی است، حاصل تصمیم خودم در کنار علاقه و توانمندی‌هایم بود، نه اجبار یا اصرار دیگران.»
حفظ سرمایه انسانی کشور
در گرو هدایت تحصیلی صحیح
مهمترین بخش امور مربوط به هدایت تحصیلی در مدارس متوسطه اول انجام می‌شود؛ از این رو پای صحبت سعید افتخاری، مدیر دبیرستان دوره اول امام حسین(ع) شهر تهران می‌نشینم. افتخاری که مسئولیت ستاد فرعی ثبت‌نام منطقه را نیز بر عهده دارد؛ فلسفه هدایت تحصیلی را سوق دادن درست دانشآموزان به سمت علایق و توانایی‌های آنها با اولویت نیازمندی‌های کشور می‌داند.
همچنین او معتقد است که در صورت هدایت درست از هدررفت سرمایه انسانی جلوگیری می‌کنیم.
از او در مورد روند انتخاب رشته دانشآموزان در نظام فعلی در مقایسه با سال‌های قبل سؤال می‌کنم و پاسخ می‌دهد: «درفرآیند انتخاب رشته در سال‌های گذشته دانشآموزان هر رشته‌ای را که کسب می‌کردند بدون در نظر گرفتن علاقه و توانایی فقط به صرف کسب رشته به سمت دبیرستان سوق داده می‌شدند.»
وی در ادامه می‌افزاید: «اما در نظام جدید دانشآموزان با برگزاری آزمون‌های توانایی و استعداد، علاقه و توانایی خود را در مورد شغل آینده خود نشان می‌دهند و مهم‌تر از آن در نظام جدید به جز دانش‌آموز، اولیا و دبیران که شناخت کاملی از دانش‌آموز دارند نیز در کسب رشته سهیم هستند که این خود باعث پایین آمدن ضریب اشتباه در انتخاب رشته
است.»
این مدیر با تجربه همچنین در مورد میزان تاثیر آزمون‌های مربوط به روند هدایت تحصیلی این‌گونه توضیح می‌دهد :« با توجه به کسب سی درصد از امتیاز برای هدایت تحصیلی از طریق آزمون‌ها می‌توان تاثیر بالای آنها را نتیجه گرفت، ضمن این که دانشآموزان در این آزمون‌ها با سؤالات چالشی برخورد می‌کنند که ذهن آنها را درگیر کرده تا بتوانند توانایی‌های خود را در موارد مختلف بشناسند.»
مدیر دبیرستان امام حسین(ع) همچنین معتقد است تاثیر اولیاء دانشآموزان در هدایت تحصیلی آنان بسیار مهم و راهگشاست . او در اثبات این کلام خود می‌گوید: «زیرا در این فرآیند نشان دادن نقشه راه به دانشآموزان در انتخاب هر رشته و آینده شغلی آن رشته به دانشآموزان بسیار مفید است.»
افتخاری همچنین اشاره می‌کند که با این وجود در این مسیر باید حتما از علایق دانشآموزان اطلاع داشته باشیم، چرا که کسب موفقیت در هر رشته اگر با علاقه‌مندی همراه نباشد سبب خسارت است.
سعید افتخاری در انتهای کلامش می‌گوید: «توصیه بنده به عنوان عضو کوچکی از خانواده بزرگ آموزش و پرورش این است که باید در ارائه نظرات به دانشآموزان و اولیاء آنان ظرافت خاصی داشته باشیم و از تعجیل و شتابزدگی پرهیز کنیم و باور داشته باشیم که ما اولیاء مدرسه به علت مرجع بودن حق اشتباه کردن یا راهنمایی کردن به غلط را نداریم و باید با سعه صدر همه را در این راه پراهمیت به حفظ آرامش و راهنمایی و انتخاب صحیح دعوت کنیم.»