پرسش: از منظر آموزه‌های وحیانی چه آفات و آسیب‌هایی برای زبان وجود دارد که باید با آنها مقابله کرد! 

پاسخ: 

اهمیت و نقش زبان

از بزرگ‌ترین و باارزش‌ترین نعمت‌هایی که خدای متعال به انسان عطا کرده است: نعمت زبان و قدرت گویایی و ناطقیت او است. این نعمت الهی آنچنان جایگاه رفیعی دارد و مهم و باارزش است که خدای متعال اولا تعلیم آن را به خود نسبت می‌دهد، و ثانیا بلافاصله بعد از بیان آفرینش آدمی، نعمت گویایی و نطق انسان را یادآور می‌گردد. «خلق الانسان، علمه البیان» خدا انسان را آفرید و به او قدرت بیان را تعلیم داد. (الرحمن- 3 و 4) زبان نقش کلیدی و وسیعی در ابعاد زندگی انسان دارد، و کاربرد آن بیش از سایر اعضای بدن می‌باشد. زیرا آنچه را که انسان به وسیله قوای ظاهری و حواس خود درک می‌کند و آنچه را که با عقل یا وهم یا خیال درمی‌یابد، می‌تواند با زبان خود اظهار و بیان کند. بنابراین زبان مقدمه دانش است و حفظ دانش و ترفیع و گسترش آن تنها از راه زبان شفاهی و زبان مکتوب صورت می‌گیرد. زبان پرده‌دار روح وسیع و باطن نامحدود انسان است که درباره موجود و معدوم، حق و باطل، معلوم و مجهول سخن می‌راند و هیچ‌گونه محدودیتی در قلمرو آن نیست، نه در جانب خیر برای آن حد و مرزی وجود دارد و نه در طرف شر آن، بالاتر از همه اینها ملاک کفر و ایمان افراد از طریق گواهی دادن زبان صورت می‌پذیرد. پیامبر اکرم(ص) می‌فرماید: الایمان معرفه بالقلب و اقرار باللسان و عمل بالارکان» ایمان، معرفت و شناخت پیدا کردن با قلب، و اقرار با زبان و عمل با اعضا و جوارح است (خصال، شیخ صدوق، ص 176) امام باقر(ع) هم کلید هر خوبی و بدی را در زبان می‌داند: «ان هذا اللسان مفتاح کل خیر و شر» (تحف‌العقول، ص 218) بنابراین با توجه به نقش و اهمیت بالای زبان که مرز میان انسان و موجودات دیگر است، در محدوده انسانی نیز می‌توان آن را کلید و شخصیت انسان محسوب کرد و یا به تعبیر امام علی(ع): «اللسان میزان الانسان» زبان معیار سنجش انسان است. (شرح  غرر‌الحکم، ج 1، ص 339)

لزوم کنترل و تربیت زبان

کنترل و تربیت زبان در عین اینکه کاری مهم و باارزش است، ظریف و دشوار هم است، و مؤمن باید با استمداد از خدا و تلاش و جدیت خویش، بر انجام این مهم همت گمارد تا قله‌های مکرمت و ارجمندی را فتح کرده و در اوج انسانیت و شرف جای گیرد. پس ضرورت دارد که نخست حق و باطل را درک کند تا زبان را در بستر حق به کار گیرد، و اولین گام شناخت آفات و آسیب‌هایی است که گوهر ارزشمند زبان و سخن را به تباهی می‌کشد. در این رابطه زبان آفات فراوانی دارد که باید انسان با آنها برای کنترل و تربیت آن مبارزه کند و ما در اینجا برخی از اهم این آسیب‌ها را نام می‌بریم.

اهم آفات زبان

1- غیبت

غیبت به معنی یاد کردن برادر دینی است به چیزی که او راضی به آن نمی‌باشد. قرآن کریم در رابطه با زشتی این گناه می‌فرماید: غیبت یکدیگر را روا مدارید. آیا یکی از شما دوست دارد که گوشت برادر مرده خود را بخورد؟ البته کراهت دارید! (حجرات- 12) پیامبر اکرم(ص) در رابطه با غیبت می‌فرماید: بپرهیزید از غیبت، زیرا غیبت سخت‌تر و بدتر است از زنا، چون ممکن است کسی زنا کند و بعد توبه نماید، و خدا هم توبه او را بپذیرد، ولی غیبت‌کننده آمرزیده نمی‌شود تا اینکه کسی که غیبتش را کرده او را ببخشد. (محجه البیضاء، ج 5، ص 251) همچنین آن حضرت می‌فرماید: در شب معراج گروهی را دیدم که صورت خود را با ناخن‌های خود می‌خراشیدند. از جبرئیل سؤال کردم اینها چه گروهی از مردم‌اند؟ جبرئیل گفت: اینان کسانی هستند که غیبت می‌کردند، و معترض آبروی مردم می‌شدند. (همان) بدین جهت پیامبر اکرم(ص) می‌فرماید: ایاک و الغیبه، فان الغیبه اشد من الزنا» از غیبت کردن دیگران بپرهیزید! پس همانا غیبت از زنا شدیدتر (از نظر عقوبت و حق‌الناس بودن) است. (وسایل‌الشیعه، ج 12، ص 281)

(ادامه دارد)