زیبایی‌های پیاده‌روی اربعین و آثار آن بر روح و جان زائرین-بخش نخست
آفرینش بکرترین صحنه‌های همدلی و وحدت کلمه
تارا وحیدی
هنگام پیاده‌روی اربعین، شب‌ها هم زندگی جریان دارد. برخی ترجیح می‌دهند شب‌ها راه بروند که مسیر خلوت‌تر است و گردوخاک کمتر. اینها حوالی غروب آفتاب یا زودتر در موکب‌ها مستقر شده و استراحت می‌کنند و نیمه‌شب یا یکی دو ساعت قبل از طلوع دوباره راه می‌افتند. در مسیر پیاده‌روی با ملیت‌ها و فرهنگ‌های مختلف مواجه می‌شوی که همگی زیر پرچم وفاق امام حسین(ع) گرد هم آمده‌اند. اینجا هیچ‌کس غریبه و بی‌کس‌وکار نیست. همه خویشاوند با قافله کربلا و خیمه سیدالشهدا(ع) هستند و بیشترشان در پی یک چیز آمده‌اند: تحول روح و یافتن راه. رهپویان خوب می‌دانند که در پی تحول و حسینی(ع) شدن، همه راه‌ها به کربلا ختم می‌شود.
در روز اربعین به همراه موج جمعیت وارد حرم شده و از این‌سو به آن سو کشیده می‌شوی. دسته‌های مختلف عزاداری از نقاط مختلف کربلا و از شهرهای دیگر به نوبت وارد حرم می‌شوند و عزاداری می‌کنند. در حرم یک لحظه کنار دیواری قرار می‌گیرم. وقتی بالای سرم را نگاه می‌کنم، این نوشته را می‌بینم. گویی از آن خون جاری است. همان جا می‌نشینم... «وَ سَلَامٌ عَلَیْهِ یَوْمَ وُلِدَ وَ یَوْمَ یَمُوتُ وَ یَوْمَ یُبْعَثُ حَیًّا». در آستانه حرمین کربلا در روز اربعین این منظره توجه مرا جلب کرد؛ بسیاری از زائران که احتمالاً جایی برای اسکان در کربلا نداشتند، ساک‌ها و کوله‌پشتی‌های خود را به نرده‌های دور حرم آویزان کرده و برای زیارت به داخل حرم رفته بودند. عجب اعتماد و امنیتی ایجاد شده به حرمت سیدالشهدا(ع) و حضرت ابوالفضل(ع)!
زیباترین صحنه‌های مهمان‌نوازی
شهاب اسفندیاری، مسافر اربعین به گزارشگر کیهان درباره زیبایی‌های متفاوتی که در این سفر شاهدش بوده، می‌گوید: «معنا و مفهوم نذر و دامنه مصادیق آن در پیاده‌روی اربعین بسیار بسط یافته بود و خلاقیت مردم در تأمین نیازهای زائران قابل‌توجه بود. آقایی نذر عطر کرده و زائران را معطر می‌کند. نذر پریز برق جهت شارژ موبایل زائران، نذر تعمیر ویلچر و چرخ‌دستی زائران و حتی ماساژ نذری!»
این زائر امام حسین(ع) در ادامه می‌افزاید: «صرف‌نظر از جنبه‌های مذهبی و معنوی، راهپیمایی اربعین را بی‌گمان می‌توان یکی از متنوع‌ترین و بزرگ‌ترین جشنواره‌های غذا در جهان به‌حساب آورد. اینکه همه این غذاها به‌صورت رایگان و با نهایت احترام و تکریم به میلیون‌ها زائران تقدیم می‌شود، قطعاً در هیچ جای جهان نظیر ندارد. هر کدام از ملیت‌های حاضر در این راهپیمایی، غذاهای ویژه و محلی خود را ارائه می‌کنند. گاه به‌صورت گروهی و دسته‌جمعی، و گاه به‌صورت فردی یا خانوادگی.»
با شنیدن خاطرات این مسافر کربلا به یاد داستان پیرزن و حضرت یوسف(ع) می‌افتم.
حكايت می‌كنند وقتى كه حضرت يوسف(ع) را به مصر بردند تا در معرض فروش بگذارند، پول‌هاى زيادى براى خريدارى يوسف(ع) حاضر كردند، ناگاه پيرزنى كلاف ريسمانى براى خريد حضرت يوسف(ع) آورد.
شخصى به آن پیرزن گفت: «اى نادان! بااین‌همه مالى كه اشراف براى خريد او حاضر كردند، تو را چه می‌شود كه به اين كلاف ريسمان طمع دارى، يوسف را خريدارى كنی؟!»
پيرزن می‌گوید: «می‌دانم به اين مقدار ناقابل يوسف را به من نمی‌دهند، لكن مقصودم اين است كه وقتى خريداران يوسف تعدادشان را شماره كردند، من هم داخل آنها محسوب شوم»
هر زائر با نهایت ظرفیت و دارایی خویش در این مسیر پا نهاده تا به قافله حسین(ع) در کربلا بپیوندد؛ از آنانی گرفته که هر چه داشته‌اند در این مسیر نذر کرده‌اند تا آن برادر عراقی که تمام دارایی‌اش چند شتر بوده و همه را برای پذیرایی از زائرین امام حسین(ع) قربانی کرده است.
چرا سفر اربعین شما را به آرامش می‌رساند؟
سفر اربعین سبب می‌شود فرد از زندگی روزمره و دغدغه‌های دنیوی فاصله بگیرد و در فضائی قرار گیرد که بیشتر به فکر آخرت و معنویت است.
زیارت‌ها علاوه‌بر جنبه‌های معنوی، فرصتی برای اصلاح رفتارها و بازنگری در زندگی شخصی هستند. در این سفرها، فرد از زندگی روزمره و دغدغه‌های دنیوی فاصله می‌گیرد و در فضائی قرار می‌گیرد که بیشتر به فکر آخرت و معنویت است. ارتکاب منکرات در چنین شرایطی، مانند نادیده‌گرفتن هدف اصلی زیارت است. پرهیز از گناهان و تمرکز بر اعمال نیک، می‌تواند به فرد کمک کند تا از این فرصت برای اصلاح رفتارها و پاک‌سازی دل استفاده کند.
معصومه بهداروند، روانشناس درباره دستاوردهای روحی سفر اربعین توضیح می‌دهد: «یکی دیگر از دلایل اهمیت پرهیز از منکرات در سفر زیارتی، تأثیر منفی گناهان بر روح و روان فرد است. گناهان باعث تیرگی دل و کاهش نور ایمان می‌شوند و مانع از آن می‌گردند که فرد بتواند به‌درستی از برکات معنوی زیارت بهره‌مند شود. در مقابل، پرهیز از منکرات و توجه به اعمال صالح، به دل انسان آرامش می‌بخشد و او را در مسیر صحیح معنویت قرار می‌دهد. این آرامش قلبی و روحی، می‌تواند تجربه زیارت را به یک سفر معنوی و الهی تبدیل کند.»
وی در ادامه می‌افزاید: «همچنین، پرهیز از منکرات در سفر زیارتی، نشانه‌ای از تعهد و پایبندی فرد به ارزش‌های دینی است. این پایبندی، نه‌تنها باعث می‌شود که فرد در مسیر درست بماند، بلکه الگویی برای دیگران نیز می‌شود. در جمع‌های زیارتی، افراد زیادی حضور دارند که ممکن است از رفتار و گفتار یکدیگر تأثیر بگیرند. پرهیز از گناهان و نمایش رفتارهای اخلاقی در این سفرها، می‌تواند بر دیگران نیز تأثیر مثبت بگذارد و آنها را به سمت اعمال نیک سوق دهد.»
این روانشناس در تکمیل صحبت‌هایش می‌گوید: «در نهایت، پرهیز از منکرات در سفر زیارتی به فرد کمک می‌کند تا پس از بازگشت به زندگی روزمره، با روحی پاک‌تر و اراده‌ای قوی‌تر به مقابله با چالش‌های دینی و اخلاقی بپردازد. این پرهیز، تجربه زیارت را به یک تجربه معنوی و ماندگار تبدیل می‌کند که اثرات مثبت آن در زندگی فرد باقی می‌ماند؛ بنابراین توجه به این اصل در سفرهای زیارتی ضروری است تا فرد بتواند به‌درستی از این فرصت معنوی بهره‌مند شود و به تقرب الهی دست یابد.»
شنیدن کی بود مانند دیدن
یاد حدیثی افتادم که شهید مطهری در کتاب آشنایی با قرآن بیان نموده‌اند.
امیرالمؤمنین میفرماید: «وَ کلُّ شَیءٍ مِنَ الدُّنْیا سَماعُهُ اعْظَمُ مِنْ عِیانِهِ وَ کلُّ شیءٍ مِنَ الْاخِرَه عِیانُهُ اعْظَمُ مِنْ سَماعِهِ» دنیا هر چه که آدم میشنود، وقتی میبیند، میبیند شنیدهاش بزرگ‌تر بوده از آنچه دیده؛ آخرت بر عکس است، هرچه انسان بشنود، وقتی که ببیند، میبیند آنچه که میبیند، خیلی بیشتر است از آنچه که شنیده؛ یعنی با الفاظ دنیا نمیشود آخرت را بیان کرد.
اما به نظر من زیارت امام حسین(ع) شاید چیزی است در دنیا که دیدنش بزرگ‌تر از شنیدنش است.
زلیخا گفتن و یوسف شنیدن
شنیدن کی بود مانند دیدن
مهرداد معیری، فرهنگی و مسافر اربعین می‌گوید: «سال گذشته برای نخستین‌بار تجربه حضور در آیین راهپیمایی اربعین را داشتم. تجربه‌ای که نه از جنس هیچ‌کدام از زیارت‌هایی بود که تاکنون رفته بودم، و نه از جنس سیاحت‌هایم در اقصی‌نقاط جهان. از معنویت و تقدس این تجربه اهلش باید سخن بگوید.»
وی در ادامه با ورق زدن خاطرات ذهنی‌اش می‌افزاید: «برای من نااهل و کوردل اما تجربه آن چند روز، انگار تجربه یک زندگی دیگری بود. زندگی متفاوتی که بسیاری از مرزهای خود و دیگری در آن فرومی‌ریخت، بسیاری از قواعد سوداگرانه از آن رنگ می‌باخت و بسیاری از روابط قدرت واژگون می‌شد. ارزش‌ها و هنجارهایی متفاوت از زندگی معمول آنجا حاکم بود. نژادها و قومیت‌ها و طبقه‌ها و جنسیت‌ها و نسل‌های مختلف را با کمترین فاصله و تبعیض در کنار هم و بر سر یک خوان گسترده می‌دیدی. کثرت در وحدت و وحدت در کثرت بود. انگار هیچ‌کس غریبه نبود، هرچند همه متفاوت بودند.»
محیط‌زیست اربعین
آیت‌الله مبلغی استاد درس خارج فقه محیط‌زیست توضیح می‌دهد: «دو نوع محیط‌زیست داریم. یک محیط‌زیست معنوی که اربعین فراهم‌آور این محیط‌زیست است و ذات اربعین برای همین زیست معنوی است. یک محیط‌زیست حیاتی و مادی که این محیط مادی بستر محیط‌زیست معنوی است و این دو با هم ارتباط دارند. اربعین باید به سمت فراهم‌آوری و تأمین هر دو نوع محیط‌زیست برود تا قدرت بیشتری پیدا کند و وظیفه خود را در قبال خداوند و خلق خداوند بهتر و بیشتر انجام دهد.»
وی در ادامه می‌افزاید: «اولین اقدام می‌تواند آگاه کردن موکب داران باشد. اکنون شبکه‌ای که اربعین را برپا می‌دارد دولت‌های ایران و عراق، موکب‌داران و مجموعه‌های مردمی هستند. همه اینها باید آموزش مسائل زیست‌محیطی را دریافت کنند و این جزو وظایف اصلی آنهاست. البته نباید فقط در اربعین به فکر محیط‌زیست بود، بلکه باید در طول سال تمرکز جدی شکل گیرد تا در ایام اربعین شاهد نتایج آن باشیم. محیط‌زیست چیزی نیست که وقت کمی برای آن بگذاریم.»
مدیریت معنوی سفر اربعین
نیت خالص، وصیت، حلال بودن هزینه سفر، برنامه‌ریزی برای سفر، سفر گروهی و جمعی، اطلاع دادن سفر به بستگان، روزه گرفتن قبل از سفر، انجام غسل قبل از سفر، پرداخت صدقه، دعا و ذکر، خواندن نماز قبل از عزیمت و هنگام ورود و خروج از منزل و همراه داشتن تربت امام حسین(ع) از جمله توصیه‌هایی است که به مسافرین کربلا شده است.
حمید احمدی حاجی‌کلایی، نویسنده کتاب مدیریت معنوی در سفر اربعین می‌گوید: «نیت خالص، وصیت، حلال بودن هزینه سفر، برنامه‌ریزی برای سفر، سفر گروهی و جمعی، اطلاع دادن سفر به بستگان، روزه گرفتن قبل از سفر، انجام غسل قبل از سفر، پرداخت صدقه، دعا و ذکر، خواندن نماز قبل از عزیمت و هنگام ورود و خروج از منزل و همراه‌داشتن تربیت امام حسین(ع) از جمله توصیه‌هایی است که در این کتاب مطرح و دلایل طرح این توصیه‌ها ذکر شده است.»
این نویسنده در ادامه می‌افزاید: «آغاز سفر با امیدواری و دوری از افکار منفی، پیمودن راه اصلی، مراقبت بر نماز، دوری از جدال و دشمنی، صلوات فرستادن بر پیامبر (ص) و خاندانش، کم‌گویی در سفر، بلند نکردن صدا، قدرشناسی از پذیرایی و کمک دیگران، غسل هنگام تشرف به حرم‌ها، هدیه به خانواده و تکبیر گفتن هنگام ورود به حرم‌ها از دیگر مباحثی است که در این کتاب مطرح شده است.»
در مقدمه این کتاب آمده است: «زیارت اربعین حضور و تشرف در محضر امام معصوم(ع) و ولی خداست که اگر بامعرفت به این حضور و توفیق، به آنچه هدف از این تشرف است که قرب الهی و قرابت بیشتر با اولیای الهی است دست باید، باعث رستگاری و رهایی می‌تواند باشد. برای یک تشرف و حضور شایسته لازم است که با آداب و رفتار مناسب این حضور توجه و به آن اهتمام شود. به همین جهت از ائمه و اولیای الهی توصیه‌ها و دستورالعمل‌های متعدد و متنوعی در خصوص چگونگی و آداب این تشرف قبل از حرکت، در حین سفر و در هنگام بازیابی به آستان‌های بلند و نورانی معصومان وارد شده است که در منابع معتبر روایی، تفسیری و اخلاقی در دسترس است.»