آمریکا و کشوری که علی‌رغم دشمن مشترک دوست نشد! (نگاه)
امین الاسلام تهرانی
این روزها تحلیلگران بر این باورند که هم «جان اف کندی» و هم «دوایت آیزنهاور» اشتباه می‌کردند که امید داشتند با امتیاز دادن به هند می‌توانند این کشور را به «متحد» آمریکا تبدیل کنند. در سال ۱۹۵۴ «جواهر لعل نهرو»، نخست‌وزیر وقت هند، صریحاً اعلام کرد که کشورش در جنگ سرد در میان غیرمتعهدها باقی می‌ماند و علاقه‌ای ندارد به هیچ یک از دو جبهه شرق یا غرب بپیوندد. برای آمریکا، هند یک قدرت بزرگ و محوری در آسیا است که ضمن حضور در مسیرهای دریایی، مرز زمینی طولانی و مورد مناقشه با چین دارد. برای هند نیز آمریکا منبع جذابی از فناوری پیشرفته، آموزش و سرمایه‌گذاری است. اما این همه ماجرا نیست.
بعد از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی و پایان جنگ سرد نظام دو قطبی درجهان فرو ریخت و روابط بین‌الملل دچار تغییر و دگرگونی شد. به دنبال فروپاشی نظام دو قطبی، قدرت‌های جدیدی در مناطق مختلف جهان
سر بر آوردند که می‌توانستند در مناطق خود حضور و نفوذ آمریکا را به چالش بکشند. یکی از این مناطق شرق آسیا بود که چین بعد از فروپاشی نظام
دو قطبی، در این منطقه رشد سرسام‌آوری داشته است. به دنبال رشد اقتصادی، نظامی و... چین، آمریکا وادار به پی‌ریزی استراتژی‌هایی چون پیمان‌های دوجانبه امنیتی- سیاسی با کشورهای قدرتمند منطقه‌ای چون هند در آسیا شده است. تعاملات میان هند و غرب به رهبری آمریکا و تبدیل رابطه دهلی- واشنگتن به یک رابطه استراتژیک مهم در تعاملات سیاسی امنیتی حوزه اقیانوس هند و جنوب آسیا، یک واقعیت مهم سیاست بین‌الملل تلقی می‌شد که می‌تواند پیامدهای بسیار بزرگی بر موازنه قوا در جنوب و شرق آسیا داشته باشد، اما به نظر می‌رسد هند همچنان «متحد» آمریکا نیست!
چند روز پیش بود که «کرت کمپبل»، معاون وزیر خارجه آمریکا، اعلام کرد که هند یک قدرت بزرگ است اما هرگز «متحد» یا «شریکِ» آمریکا نخواهد بود. معاون وزیر خارجه آمریکا در جلسه استماع کمیته روابط خارجی سنا با تأکید بر تمایل هند برای مستقل بودن، اذعان کرد که سخت‌ترین موضوعی که باید در نظر داشت این است که هند نیز یک «قدرت بزرگ» است؛ هند اعتقادات خودش و منافع خودش را دارد. این مقام وزارت خارجه آمریکا یادآور شد: «هند هرگز یک متحد آمریکا نخواهد بود، اما این بدان معنا نیست که ما نمی‌توانیم روابط قوی با این کشور داشته باشیم.» این یعنی خیلی سال از آن روزی گذشته است که «فرانکلین روزولت»، رئيس‌جمهور آمریکا در زمان جنگ جهانی دوم، به «مهاتما گاندی»، رهبر جنبش استقلال هند، نوشته بود: «علاقه مشترک ما به دموکراسی و عدالت، هموطنان من و شما را قادر می‌سازد تا برابر دشمن مشترک، آرمان‌های مشترکی داشته باشند.» آری از این تصور خیلی گذشته و این خود را ایده خامی نشان داده است! بی‌شک برای آمریکا هند یک قدرت بزرگ و محوری در آسیا است که ضمن حضور در مسیرهای دریایی، مرز زمینی طولانی و مورد مناقشه با چین دارد، اما هند هندِ مستقل است نه یکی از اقمار آمریکا!
البته رخنه در ارکان این تصور به سالهای پیش و دور برمی‌گردد. هنگامی که «جورج دبلیو بوش» در سال ۲۰۰۵ به توافق هسته‌ای غیرنظامی با هند دست یافت، اعلام کرده بود که «سیستم دموکراتیک» هند به این معناست که دو کشور «شریک‌های طبیعی» یکدیگر هستند[کذا!] که با کمک «ارزش‌های عمیق مشترک» با یکدیگر متحد شده‌اند. اما با وجود این لفاظی‌ها، هند بارها و بارها کارهایی کرده بود که آمریکایی‌ها باید از این توهم درمی‌آمدند، اما بوش و حتی اسلاف او همچنان در توهم سیر می‌کردند (البته به غیر از سیاستمداران امروز آمریکا که گویا واقعیت را دریافته‌اند.) برای مثال، گاندی با اولویت دادن به مبارزه هند برای آزادی علیه امپراتوری بریتانیا بر جنگ علیه امپراتوری ژاپن و آلمان نازی، روزولت را ناامید کرد. حتی دهلی‌نو نه تنها از همسویی با واشنگتن در طول جنگ سرد خودداری که حتی روابط گرمی با مسکو برقرار کرد.
باید توجه کرد که حتی پس از پایان جنگ سرد و آغاز تقویت روابط هند آمریکا نیز دهلی‌نو ارتباطات قوی خود با کرملین را حفظ کرد و حتی در این سال‌ها این کشور از همکاری با آمریکا در مورد ایران هم امتناع کرد و... از یاد نبردیم که هندی‌ها اخیراً از محکوم کردن تهاجم روسیه به اوکراین نیز خودداری کردند.
«نارندرا مودی»، نخست‌وزیر هند، چندی پیش به روسیه سفر کرد و با «ولادیمیر پوتین»، رئیس‌جمهور روسیه، درباره موضوعات مختلف رایزنی کرد. همچنین جالب است که بدانیم سال پیش «دنیل مارکی»، مشاور ارشد در برنامه آسیای جنوبی مؤسسه صلح آمریکا و دیپلمات پیشین وزارت امور خارجه این کشور، در مقاله‌ای در شماره جدید مجله فارن افرز به پیشینه روابط هند و آمریکا و اهمیت آن برای واشنگتن پرداخته بود و تأکید کرده بود: «هند با آمریکا منافع مشترک دارد نه ارزش‌های مشابه. اگر پیش از این اصل قرار دادن «ارزش‌های دموکراتیک» به عنوان سنگ‌بنای روابط آمریکا و هند با تردیدهای جدی رو به رو بوده، امروز باید اعتراف کنیم که این امر محکوم به فنا است، چرا که خود مفهوم ارزش‌های مشترک به خودی خود خیالی به نظر می‌رسد.» او کوشیده بود که توضیح دهد: «چرا دهلی‌نو نمی‌تواند متحد واشنگتن باشد؟» اگر پیش از این اصل قرار دادن «ارزش‌های دموکراتیک» به عنوان سنگ‌بنای روابط آمریکا و هند با تردیدهای جدی رو به رو بود، امروز باید اعتراف کنیم که این امر محکوم به فنا است چرا که خود مفهوم ارزش‌های مشترک به خودی خود خیالی به نظر می‌رسد!
* منابع در دفتر روزنامه موجود است.