پرسش:

از منظر آموزه‌های وحیانی، چشم زخم یا شورچشمی آیا یک باور خرافاتی است یا اینکه حقیقت دارد و ما می‌توانیم برخی از صدمات و آسیب‌هایی را که به ما می‌رسد ناشی از چشم زخم بدانیم؟

پاسخ:

در بخش نخست پاسخ به این سوال به مباحثی همچون: آیه چشم زخم و دیدگاه مفسرین و تفسیر اول درباره آیه چشم زخم پرداختیم. اینک در بخش پایانی دنباله مطلب را پی می‌گیریم.

2- تفسیر دوم

بعضی دیگر ازمفسرین که نظرات‌شان خیلی رایج شده است گفته‌اند که این آیه کنایه نیست بلکه یک جمله صریح است و کنایه از شدت خشم نیست، بلکه بیان یک واقعیت است و آن واقعیت این است که در میان کفار و معاندین افرادی بودند که به اصطلاح شورچشم بودند و چشم زخم می‌زدند. 

شخص بود که در میان آنها به این جهت معروف بود که به اصطلاح چشم‌هایش شور است و هرچه را که ببیند و نگاه کند، به‌خصوص اگر به نظر اعجاب نگاه کند، آفتی به آن شئ یا شخص می‌رسد!

مبارزه با پیامبر(ص) با چشم زخم

عده‌ای از کفار که چشم زخم را قبول داشتند فکر کردند که بهترین راه مبارزه با پیامبراکرم(ص) این است که ما پیغمبر(ص) را از بین ببریم، بدون آنکه مسئولیتی در مقابل بنی‌هاشم متوجه ما بشود، چون می‌دانستند بنی‌هاشم اعم از آنها که مسلمان بودند یا نبودند به طور کلی عرب، برای  مسئله خونخواهی قبیله‌ای به اعتبار وحدت قبیله اهمیت قائل است. 

یعنی اگر اینها می‌خواستند پیغمبر را بکشند، همان ابولهب که دشمن پیامبر(ص) بود، ممکن بود که بعد به خونخواهی برخیزد، به اعتبار اینکه او فردی از قبیله است. 

گفتند: یک طوری ما پیامبر(ص) را از بین می‌بریم بدون اینکه قاتل شناخته بشود، و آن، این است که از وجود آن شخص چشم‌شور استفاده کنیم و پیامبر(ص) را از بین ببریم و از عواقب آن هم مصون می‌مانیم. قرآن کریم می‌فرماید: نزدیک بود که اینها چنین کاری را انجام دهند، یعنی اگر نبود عنایت الهی، اینها با این وسیله تو را از بین برده بودند. بنابراین قرآن تلویحاً مسئله چشم زخم را تایید کرده است و  آن را حقیقت می‌داند نه خرافات.

شورچشمی عمومی نیست

اگر بپذیریم که چشم زخم حقیقت دارد، اما این معنا که همه مردم چشم‌شان شور است واقعیت ندارد، و حتی همان کفار جاهلیت هم به چنین چیزی معتقد نبودند، بلکه باور داشتند که یک نفر وجود دارد یا در یک شهر ممکن است حداکثر دو نفر وجود داشته باشند که چنین خاصیتی در نگاه و نظر آنها باشد. پس قطعاً این نظر که همه مردم دارای چشم شور هستند و به اصطلاح نظر می‌زنند، صحیح نیست.

آیه «و ان یکاد» برای جلوگیری از چشم زخم نیست

آیه شریفه «و ان یکاد الذین کفروا لیزلقولک بابصارهم» خاصیت جلوگیری از چشم زخم ندارد. و هیچ سند و مدرکی که دلالت کند این آیه برای جلوگیری از چشم زخم می‌باشد وجود ندارد.

 اما این آیه شریفه با این تفسیر دوم اثبات می‌کند که حقیقتی به نام چشم زخم در عالم هستی وجود دارد. بعضی از علمای جدید معتقدند که در برخی از چشم‌ها خاصیتی هست که از چشم‌های آنان نوعی اشعه را از خود ساطع می‌کنند که اثر سوئی را در اشیاء وارد می‌کند، خصوصاً اگر با یک نگاه و نظر مخصوص باشد. 

به هر حال دنیای روح و روان انسان دنیای خیلی وسیع و گسترده‌ای است و پیچیدگی‌های خاص خود را دارد. ابوعلی سینا می‌گوید: «بعضی از نفوس تاثیرات خارجی دارند که وابسته به روح آنها است، همانند تاثیرات وابسته به چشم».(پاورقی مجمع‌البیان، ج5، ص249 به نقل از نمط آخر اشارات)

چشم زخم در روایات

برخی از مفسرین ذیل همین آیه «و ان یکاد» روایاتی را که دال بر چشم زخم می‌باشد آورده‌اند که عبارتند از: 1- پیامبر اکرم(ص) فرمود: «العین حق، تستنزل الحالق» چشم زخم حق است و قله کوه را می‌کند.(بحارالانوار، ج60، ص6)

2- در روایت آمده است:‌ اگر قبرها باز شود (نبش قبر) خواهید دید که بیشتر مرده‌های شما با چشم زخم از دنیا رفته‌اند.(طب‌الائمه، عبدالله ابن شاپور الزیات، ص121)

3- همچنین پیامبراکرم(ص) می‌فرماید: استعیذوا بالله فان العین حق» به خدا پناه ببرید (از شر چشم زخم) چرا که به تحقیق چشم زخم حق است.(صحیح الجامع، ح 938)