در گفت‌‌وگو با حسن بنیانیان مطرح شد
نسبت معضلات فرهنگی با مشکلات اقتصادی
یکی از موضوعات مهم در حوزه فرهنگی و هنری در جهت مبارزه با جنگ شناختی و فرهنگی، «پیوست فرهنگی» است؛ بحثی که مقام معظم رهبری مکرر بر آن تأکید کردند. ایشان سال 1387 در دیدار با اعضای شورای انقلاب فرهنگی ضرورت تهیه پیوست فرهنگی برای طرح‌های گوناگون کشور را مورد تأکید قراردادند و فرمودند:«در طرح‌های گوناگون که در کشور تنظیم می‌شود- طرح‌های پولی و مالی و عمرانی- حتماً یک پیوست فرهنگی وجود داشته باشد.»
پیرو منویات رهبر معظم انقلاب، حسن بنیانیان از جمله شخصیت‌های فرهنگی بود که در دوره هشت‌ساله ریاست حوزه هنری، موضوع پیوست فرهنگی را به‌عنوان یک امر راهبردی دنبال کرد. او که اکنون مدیرگروه پیوست نگاری فرهنگی دبیرخانه شورای‌عالی انقلاب‌فرهنگی است، در ادامه به آسیب‌شناسی وضعیت موجود پیوست نگاری فرهنگی پرداخته و عملکرد حوزه هنری را مورد بررسی قرار می‌دهد.
حوزه هنری توانست
هنرمندان مذهبی را دور هم جمع کند
به اعتقاد بنیانیان، حوزه هنری یک محیط انس و الفت برای جمع‌شدن هنرمندان در عرصه هنر دینی است. او با اشاره به نقاط قوت حوزه هنری افزود: «هنرمند جماعت بسیار تحت‌تأثیر مخاطب است و به دلیل آنکه خانواده‌های مذهبی خیلی به دنبال هنر مدرن نیستند معمولاً در مقابل هنرمندان، مخاطبان غیرمذهبی قرار می‌گیرند و همین مسئله آرام‌آرام باعث دورشدن هنرمند جماعت از عرصه هنر دینی می‌شود؛ اما وجود حوزه هنری این خاصیت را داشته تا این آسیب را کم کند و باعث اثرگذاری مثبت هنرمندان مذهبی بر روی یکدیگر شود. از طرف دیگر، حوزه هنری فضائی مناسب برای خانواده‌های متدین ایجاد کرده است.»
حوزه هنری متناسب با نیاز جامعه
توسعه پیدا نکرد
بنیانیان توسعه‌نیافتن حوزه هنری متناسب با نیازهای جامعه و کشف‌نشدن استعدادها را به‌عنوان نقاط ضعف حوزه هنری برشمرد و افزود: «سرگرم‌شدن اهالی هنر با همان قدم‌های اولیه و ایفای نقش در معدود آثار هنری یک نقطه ضعف بزرگ است. همچنین کشف‌نشدن استعدادها مسئله دیگری است که باید به آن توجه کرد؛ چون اگر کسی استعداد هنری داشته باشد و ما او را پرورش ندهیم، حتماً فضای رسانه‌های غربی او را به سمت خود متمایل می‌کنند و تبدیل به فردی می‌شود که حتی اگر بر علیه ما حرفی نزند، استعدادش به نفع ما به کار گرفته نخواهد شد.» او حلقه مفقوده استعدادیابی را آسیب‌زا دانست و افزود: «وقتی یک استعدادی کشف نشود، یک نوع سرخوردگی درونی پیدا کرده و نسبت به وضع موجود معترض می‌شود؛ در نهایت این مسئله بر جنبه‌های مختلف زندگی فرد اثر می‌گذارد و فرد را از سلامت روان دور می‌کند.»
باید حرف‌هایمان را در قالب هنر بیان کنیم
بنیانیان به‌منظور مقابله با نقاط ضعف، در دوران ریاست خود حوزه هنری در استان‌ها را راه‌اندازی کرد. او درباره تأثیرگذاری این اقدام توضیح داد: «متأسفانه این طرح و برنامه به دلیل عدم توجه به مقوله فرهنگ و هنر در کشور، پیشرفت کندی داشت؛ به‌عنوان‌مثال، اگر سرعت نفوذ و اثرگذاری فرهنگ غربی 100 کیلومتر در ساعت بود، ما با سرعت 20 کیلومتر رشد می‌کردیم و این توازن شکل نمی‌گرفت.»
او بهره‌گیری از هنر در زمینه‌های مختلف از جمله تبلیغ را راهی برای اثرگذاری بر نسل جدید دانست و افزود: «در حوزه هنر نباید تنها از هنر بهره گرفت؛ بلکه طلبه‌های ما نیز باید یاد بگیرند که چطور از انواع هنر برای تبلیغ دین استفاده کنند. همچنین در محیط‌های دانشگاهی باید از هنر بهره ببریم تا بتوانیم نسل خاکستری را به خودمان جذب کنیم. ما باید حرف‌هایمان را در قالب هنر بیان کنیم تا جاذبه پیدا کند.»
کشف و پرورش استعدادها مهم‌ترین راهبرد فرهنگی
بنیانیان مهم‌ترین اقدام فرهنگی خود را راهبرد شناسایی و پرورش استعدادهای جدید عنوان کرد و گفت: «به دلیل رقابت سازمان‌هایی همچون سازمان فرهنگی- هنری شهرداری، فارابی و... در زمینه تولید آثار هنری، ما راهبردمان را به استان‌ها تغییر دادیم و به کشف و پرورش استعدادها پرداختیم. خوشبختانه، این راهبرد مورد تأیید و حمایت مقام معظم رهبری نیز قرار گرفت.»
او ادامه داد: «دنبال‌کردن این راهبرد سبب شد تا مدتی ما در تولید آثار هنری افت کنیم، چون حدود 60 درصد از بودجه‌مان صرف آن کار می‌شد. به هرحال، انجام یک کار بنیادی و زیربنایی سختی‌های خاص خود را دارد اما تغییر راهبرد مسئله قابل توجهی بود که امروز هم بخش مهمی از تولیدات حوزه هنری در استان‌ها انجام می‌شود.»
عوامل تأثیرگذار بر عملکرد مدیران فرهنگی
به عقیده بنیانیان، دو عامل «تقلیل‌گرایی و فرافکنی» باعث تنزل اثربخشی مدیران فرهنگی می‌شود. او افزود: «در مسئله فرافکنی هیچ‌کس خودش را در فرهنگ مسئول نمی‌داند؛ یعنی شما در صورت انتقاد از مسئولین فرهنگی، به‌درستی با این پاسخ مواجه خواهید شد که وضع خانواده‌ها، فضای مجازی، مدارس و... خراب است و با این استدلال، مسئولان اقناع می‌شوند که وظایفشان را به‌درستی انجام می‌دهند. در نتیجه فرصت‌ها را از دست داده و نمی‌توانند از جایگاهشان بهترین استفاده را ببرند. همین مسئله، اثربخشی دستگاه‌های فرهنگی را کاهش می‌دهد.»
این کارشناس فرهنگی با بیان اینکه یک بخش مهم از عناصر تغییردهنده فرهنگی کشور، فرهنگ نیست؛ بلکه مسائل اقتصادی و سیاسی است، گفت: «تقلیل‌گرایی دستگاه‌های فرهنگی موجب می‌شود تا کاری به پیامدهای اقتصادی نداشته باشند. به‌عنوان‌مثال، گاهی ما شاهدیم که در شهرستان‌ها فروشگاه‌های بزرگ، کالاهای غربی عرضه می‌کنند و فرهنگ غربی را اشاعه می‌دهند، اما مسئولان فرهنگی بدون توجه به این مسئله مهم از کنار آن رد می‌شوند و فکری برای پیامدهای فرهنگی این اقدام انجام نمی‌دهند.» او تأکید کرد: «بین فرهنگ و اقتصاد دادوستد وجود دارد. چنان‌که حضرت آقا می‌فرمایند: «برای هر کاری پیوست فرهنگی تهیه کنید.» اما شما کمتر مدیری را می‌بینید که برای تصمیمات مهم پیوست فرهنگی داشته باشد.»
جای خالی نفوذ کلام روحانیان
به‌شدت احساس می‌شود
بنیانیان با بیان اینکه نفوذ کلام روحانیان در نظام تصمیم‌گیری مردم در حال کاهش است، گفت: «اگر ما برای تصمیمات کلیدی زندگی‌مان مثل انتخاب شغل، تحصیل، دوست و... به دین مراجعه کنیم، دین وارد بطن زندگی‌مان می‌شود؛ اما اگر برایمان اهمیتی نداشته باشند که مثلاً شغلمان حلال است یا حرام و در کنار آن، برای امام حسین(ع) سینه بزنیم، این یعنی دین وارد حاشیه شده و این خطر ما را تهدید می‌کند.»
او راهکار برون‌رفت از این خطر تهدیدآمیز را تقویت تعامل روحانیان عالم با مردم دانست و افزود: «مساجد باید آن‌قدر به محل جذابی تبدیل شود که کودکان، نوجوانان و جوانان ما ترجیح دهند اوقات فراغتشان را در مساجد بگذرانند. مسجد را فقط به محلی برای نمازخواندن تبدیل نکنیم. مساجد باید به یک کانون فرهنگی تبدیل شوند. در مساجد می‌توان کارهای فرهنگی زیادی از جمله اجرای نمایش و فیلم کوتاه، مشاوره، رفع شبهات دینی، سرگرمی و... انجام داد. برای اجرای این طرح، یک روحانی باید در حد یک دکتر تخصصی آموزش ببیند تا بتواند اقشار مختلف را تحت پوشش قرار دهد.»
این کارشناس فرهنگی اظهار داشت: «امام‌جماعت مساجد می‌تواند از معلمان و اساتید بازنشسته آموزش و پرورش محل باشد. همچنین ما در حال حاضر حدود 500هزار طلبه زن داریم که متأسفانه از 5 درصد آنها به درستی استفاده نمی‌شود؛ در حالی‌که اینها می‌توانند با آموزش به خانم‌های محل در رابطه با تربیت فرزند، روابط زوجین، مسائل بهداشتی و... مشاوره ارائه بدهند. سازمان تبلیغات باید بر روی این ایده‌ها تأمل کند.»
بخش مهمی از مشکلات اقتصادی
ریشه فرهنگی دارد
به گفته بنیانیان، اینکه حل معضلات فرهنگی را در گروه حل مشکلات اقتصادی بدانیم کاملاً غلط است. بخش مهمی از مشکلات اقتصادی ما ریشه فرهنگی دارد و تا آن مسائل فرهنگی حل نشود، مشکل اقتصاد حل نخواهد شد. به‌عنوان‌مثال، 30 درصد غذاهای ما در کشور دور ریز است، راندمان آبیاری‌مان در کشور به جای 70 درصد 30 درصد است، در دانشگاه‌ها از هر 30 دانشجو 29 نفر دنبال مدرک هستند نه علم، جوانان ما تحت تأثیر جو رفاه‌زدگی و تغییر سبک زندگی، ازدواجشان را به تأخیر می‌اندازند؛ اینها معضلات فرهنگی است که باید بر روی آنها تمرکز کرد. او معتقد است مسجد به عنوان یک نهاد فرهنگی می‌تواند بخشی از معضلات را با اصلاح فرهنگ و بخشی را با کمک خیرین حل کند.
راهکارهایی برای بهبود عملکرد حوزه هنری
بنیانیان باسابقه 40 سال کار اجرائی توصیه می‌کند:«مدیران حوزه هنری یا سازمان تبلیغات باید یک اتاق فکر متشکل از برون سازمان و درون سازمان برای ایده‌پردازی داشته باشند و از این افراد مشتاقانه ایده بگیرند.»
او یکی دیگر راهکارهای بهبود عملکرد حوزه هنری را حرکت به سمت عمده‌فروشی عنوان کرد و گفت: «حوزه هنری باید به سمت عمده‌فروشی و طرح‌هایی برای اصلاح تربیت از طریق هنر برود. مثلاً از مدیران مدارس دعوت به عمل آید و از آنها برای احیای تربیت در مدارس کمک گرفته شود. با این کار، هم مشکل اصلاح فرهنگی در مدارس تا حدی بهبود می‌یابد و هم تقاضا برای گروه‌های هنر دینی افزایش می‌یابد.»