به مناسبت دومین سالگرد جنگ
اوکراین در بنبست خود ساخته (نگاه)
سید محمد امینآبادی
729 روز(یک سال و 11 ماه و 27 روز) از جنگ اوکراین میگذرد و 3 روز دیگر این جنگ وارد سومین سال خود خواهد شد. جنگی که تاکنون طی آن دهها هزار نفر کشته، صدها هزار نفر زخمی و میلیونها تن آواره شدهاند؛ گزارش منابع غربی نشان میدهد که کل کشور اوکراین تقریباً نابود شده است و قبرستانهای این کشور دیگر جایی برای دفن اجساد جدید ندارد. برخی از کارشناسان رئالیست، ریشههای جنگ کنونی را اشتباه اوکراین در تقابل با همسایه قدرتمند خود و تلاش برای تضمین امنیت خود با عضویت در ناتو میدانند. به گفته آنها کشورها قادر به تغییر همسایگان خود نیستند و زمانی که کشور کوچکی با یک کشور بسیار بزرگ و قدرتمند همسایه است عاقلانه نیست که با آن وارد تنشهای سیاسی و نظامی شده و آن را تحریک کند.
با به قدرت رسیدن غربگراها در اوکراین در سال 2014 تلاش این کشور برای پیوستن به ناتو برای تضمین امنیت خود نیز وارد مرحله تازهای شد. نظریه پردازان برجسته رئالیسم در آمریکا مثل «مرشایمر» و «استفان والت» همان زمان هشدار دادند که ادامه تحریک اوکراین برای عضویت در ناتو با واکنش شدید پوتین مواجه خواهد شد، چرا که اوکراین به منافع حیاتی روسیه گره خورده است. سال 1994میلادی، «زبیگنیو برژینسکی» گفته بود: «روسیه بدون اوکراین دیگر امپراطوری به حساب نمیآید». به همین دلیل روسیه تحمل عضویت اوکراین در ناتو را در نزدیکی مرزهای خود نداشت. اوکراین عمق استراتژیک روسیه بود و افتادن آن به دست غرب موقعیت ژئوپولیتیکی روسیه را به شدت تحت تأثیر قرار میداد. از سوی دیگر روسیه به دنبال کنترل بر خارج نزدیک خود یعنی شرق اروپا بود و کنترل مسکو بر شرق اروپا با پیوستن کیف به ناتو نه تنها امکانپذیر نبود بلکه ورود اوکراین به ناتو مرزهای این ائتلاف نظامی غربی را تا عمق استراتژیک روسیه گسترش میداد و شکستی بزرگ برای پوتین که به دنبال احیای روسیه به عنوان یک قدرت بزرگ جانشین امپراتوری شوروی در نظام بینالملل بود محسوب میشد. غربیها نیز برای مهار روسیه در شرق اروپا به اوکراین نیاز داشتند لذا در تقابل بین ناتو و روسیه دولتمردان اوکراینی با عدم درک جدی خطر، کشور خود را قربانی بازی قدرتهای بزرگ کردند.
در دو سالگی جنگ اوکراین به نظر میرسد که هیچ چشم انداز روشنی برای آتشبس یا شروع مذاکرات سیاسی برای توقف جنگ در دو طرف دیده نمیشود. با شکست سنگین اوکراین در ضد حمله تابستان گذشته خود، امیدها به پیروزی کیف در جنگ بین غربیها بسیار کمرنگتر شده است با این وجود اروپا و آمریکا با تسلیح اوکراین همچنان به ادامه جنگ اصرار دارند. طی هفتههای گذشته عدم پشتیبانی تسلیحاتی کافی از سوی اروپا و آمریکا باعث شد که اوکراینیها شهر استراتژیک «آودیوکا» در منطقه دونتسک را به روسها واگذار کرده و عقبنشینی کنند. مسئلهای که نگرانیها را در اروپا و آمریکا از تداوم این شکستها دو چندان کرده است. «جان کربی» سخنگو و هماهنگکننده ارتباطات راهبردی شورای امنیت ملی کاخ سفید در این زمینه به خبرنگاران گفت:« ما در زمان حساسی هستیم. مهمات سربازان اوکراینی در میدان نبرد به معنای واقعی کلمه رو به اتمام است و آنها مواضع دفاعی را که در اختیار داشتهاند، به روسها واگذار میکنند سربازان اوکراینی مجبور شدند از شهر آودیوکا عقبنشینی کنند زیرا عملا تدارکات از جمله مهمات توپخانه تمام شده بود.
اصرار بر ادامه جنگ از سوی زلنسکی در حالی است که افکار عمومی در اروپا و آمریکا امید چندانی به پیروزی کیف در جنگ ندارند. بر اساس نتایج منتشر شده یک نظرسنجی انجام گرفته در ۱۲ کشور عضو اتحادیه اروپا، کمتر از ۱۰ درصد شرکتکنندگان به پیروزی اوکراین در برابر روسیه معتقد بوده و خواستار رویکرد واقع بینانه سیاستمداران خود با تمرکز بر صلح شدهاند. خطر بازگشت دوباره ترامپ به کاخ سفید که هیچ اعتقادی به کمک مالی و تسلیحاتی به اوکراین ندارد و همچنین ناتوانی اروپا در کمک نظامی به اوکراین بدون آمریکا چالشهایی هستند که اوکراین برای ادامه جنگ در سال جاری میلادی با آنها روبه رو است. به گفته مقامات و کارشناسان غربی حتی در صورت تداوم کمکهای مالی و تسلیحاتی به اوکراین واقعیت میدانی جنگ به نفع کیف و به ضرر مسکو تغییر نخواهد کرد، چرا که اوکراین فاقد قابلیت استراتژیک شکست دادن یک قدرت بزرگ است. در کنفرانس امنیتی مونیخ طی هفته گذشته نیز این واقعیت از سوی شماری از شرکت کنندگان بیان شد.«جی دی ونس» سناتور اوهایو، در این کنفرانس اظهار کرد: «۶۰ میلیارد دلار کمک مالی آمریکا به اوکراین نتوانسته است واقعیت میدان را تغییر دهد. آمریکا نیز ظرفیت کافی برای تولید سلاح اوکراین یا تأمین نیاز خود را ندارد.»
به نظر میرسد که «بن بست» بهترین واژهای است که میتوان در آستانه آغاز سومین سال جنگ اوکراین به کار برد. اوکراین قادر نیست سرزمینهای از دست رفته خود را از روسیه باز پس بگیرد، تحریمهای گسترده ضد روسی اروپا و آمریکا نیز ماشین جنگی و اقتصادی روسیه را متوقف نکرده و در محاسبات طرف روسی خللی ایجاد نکرده است. تداوم کمکهای مالی و تسلیحاتی هم تغییر چندانی در میدان جنگ به نفع کیف ایجاد نخواهد کرد. تداوم جنگ نفعی برای اوکراین ندارد و ممکن است سرزمینهای بیشتری را از دست بدهد. توقف جنگ و آغاز مذاکرات آتشبس نیز بدون دستاورد چشمگیر نظامی و سیاسی به نفع زلنسکی رئیسجمهور اوکراین نیست. لذا در وضعیت کنونی به نظر میرسد که بازنده بزرگ این جنگ ملت اوکراین هستند که قربانی بازی قدرتهای بزرگ شدهاند. در این بازی آنها باید تا آخرین نفر در راستای منافع آمریکا و با هدف تضعیف روسیه قربانی شوند.