شایع‌ترین بیماری دانش‌آموزی در فصل مدرسه-بخش پایانی
دوری از کسالت پاییزی با رعایت دستورالعمل‌های بهداشتی
گالیا توانگر
فرقی نمی‌کند یک سرماخوردگی ساده باشد یا یک بیماری حاد مانند کرونا، قرارگرفتن بچه‌ها در یک کلاس و مدرسه کنار یکدیگر احتمال ابتلا به بیماری‌های واگیردار را بیشتر می‌کند. بسیاری از بیماری‌های مسری کودکان که درگذشته شایع بودند، مانند: اوریون و مخملک، در حال حاضر با برنامه واکسیناسیون کنترل شده‌اند. مدرسه جایی است که کودک‌تان با بسیاری از کودکان دیگر در تماس است و این امر احتمال وجود انگل‌ها، ویروس‌ها و باکتری‌ها را افزایش می‌دهد؛ بنابراین او در معرض ابتلا به انواع بیماری‌های مسری مختلف در مدرسه خواهد بود. تنها راه پیشگیری و آموزش نکات بهداشتی به بچه‌ها است تا با رعایت آنها از بیماری خود و انتقال آن به سایر اعضای خانواده مصون بمانند.
سؤال اکثر والدین این است که در صورت ابتلای کودکان به بیماری‌های واگیردار چه باید کرد؟ کودک را به پیش‌دبستانی، مهد یا مدرسه نفرستید، نکات بهداشتی را برای جلوگیری از انتقال بیماری به اعضای خانواده رعایت کرده و برای تشخیص دقیق و درمان مناسب به پزشک مراجعه کنید؛ خصوصاً اگر تب بالای ۳۹ درجه، دشواری در تنفس و بلع، تورم مفاصل یا عدم بهبود بعد از دو روز از شروع داروها را مشاهده کردید.
مبارزه با بیماری پدیکلوز
در سفر به نقاط دورافتاده ممکن است آلودگی موی سر کودکان و نوجوانان به حشره شپش رخ داده باشد، بنابراین خانواده‌ها در سفرهای خود باید همواره محتاط بوده و پایبند رعایت نکات بهداشتی بمانند تا از شیوع این قبیل بیماری‌ها در مدرسه جلوگیری شود.
سال گذشته شپش با ۳۵ هزار و ۷۸۳ نفر در بین دختران ابتدایی و ۵ هزار و ۴۵۱ نفر در بین دختران راهنمایی دومین بیماری واگیر سال تحصیلی دانش‌آموزان بوده است. این بیماری که در فصل مدارس در دختران بسیار شایع است، به صورت دانه‌های ریزی در مو بروز پیدا می‌کند و بعد از یک هفته تبدیل به شپش می‌شود. علت این بیماری نیز واگیر بودن آن است. رعایت بهداشت موها، کوتاه کردن مو و شامپوهای مخصوص در طولانی‌مدت به درمان این بیماری کمک می‌کند. بهترین راه پیشگیری از این بیماری، رعایت بهداشت و تماس نداشتن با فرد مبتلاست. خارش موی سر علامت مشخصه ابتلا به این بیماری است و مادران باید توجه داشته باشند، بهداشت لازم را رعایت کنند و هفته‌ای یک‌بار کودک را حمام کنند، موهایش را شانه بزنند و آن را کاملاً تمیز کرده و بازدید کنند تا اگر مبتلا شده بود، درمان‌های لازم را انجام دهند. در مواقع بروز آلودگی به شپش سر (بیماری پدیکلوز)، از تعطیلی مدارس و سم‌پاشی سطوح و دیوارها اکیداً خودداری شود. در چنین مواقعی درمان صحیح افراد آلوده و بررسی اعضای خانواده آنها و پیگیری دو هفته بعد توصیه می‌شود و در صورت ادامه آلودگی تکرار درمان برای افراد آلوده در خانواده ضروری است. آموزش به مردم در مورد شست‌وشوی لباس و ملحفه در آب جوش 60 درجه به مدت 10 دقیقه و یا استفاده از ماشین لباسشویی، خشک‌کن و اتو کردن درزهای لباس برای ازبین‌بردن شپش و رشک.
رسول پیشه‌ور یک مربی بهداشت در مدرسه برای پیشگیری از بیماری پدیکلوز توصیه دارد: «رعایت بهداشت فردی (به‌خصوص استحمام مرتب)، شانه کردن روزانه موی سر، تمیز کردن همه‌روزه برس و شانه، شست‌وشوی منظم لباس‌ها، روسری، کلاه و …عدم استفاده از شانه، برس و کلاه دیگران، پرهیز از تماس با اشیا و لباس‌های فرد آلوده و گزارش موارد آلوده مشاهده شده به نزدیک‌ترین مرکز بهداشتی درمانی.» وی در ادامه می‌گوید: «مهم‌ترین امر در مهار شپش دانش‌آموزان عبارت است از: بازدید مرتب موی سر آنها توسط معلمین و مربیان بهداشتی مدارس و ارجاع سریع موارد آلوده به واحدهای بهداشتی درمانی برای درمان فرد آلوده به همراه خانواده و اطرافیان وی.
طول موی سر در آلوده شدن به شپش سر نقشی ندارد و امروزه در صورت رعایت مسائل بهداشت فردی و دسترسی به درمان مناسب، کوتاه کردن موی سر ضروری نیست.
پس از انجام درمان ضد شپش، احتمال انتقال آلودگی از بین می‌رود؛ لذا نیازی به جداسازی دانش‌آموزان نیست.
درمان مناسب فرد و سایر افراد خانواده به طور همزمان طبق دستورهای مراکز بهداشتی درمانی
اتوکردن لباس‌ها (به‌خصوص درزهای لباس).
جوشاندن کلیه وسایل شخصی آلوده (حوله، ملحفه، لباس‌ها و …) در آب جوش به مدت حداقل 10 دقیقه.
استفاده از داروهای ضد شپش بر اساس دستور پزشک.»
اوریون و دل‌درد
وقتی صحبت از بیماری‌های فصل مدرسه به میان می‌آید، اذهان به سمت دو بیماری شایع سرماخوردگی و آنفلوآنزا می‌رود، این در حالی است که آگاهی نسبت به بیماری‌های دیگر در محاق واقع می‌شود. دکتر اکبر کوشانفر، متخصص کودکان و استاد دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی درباره بیماری شایع اوریون توضیح می‌دهد: «بیشتر کودکان به‌خصوص کودکان ۴ساله، ۲ نوبت واکسن (ام‌ام‌آر) را دریافت می‌کنند. واکسن (ام‌ام‌آر) شامل سرخک، سرخجه و اوریون است و هر کودکی که ۲ نوبت این واکسن را در یک‌سالگی و ۱۸ ماهگی دریافت کرده باشد، ابتلا به اوریون در مورد او بعید به نظر می‌رسد، مگر اینکه توده‌هایی در اطراف گردن وجود داشته باشد و به اشتباه اوریون تشخیص داده شود؛ بنابراین والدین نباید نگران ابتلای فرزندشان به این بیماری باشند، چون واکسن‌هایش را زده‌اند.» این پزشک هشدار می‌دهد: «اما ویروس اوریون از طریق قطرات بزاق و ترشحات فرد بیمار وارد بدن می‌شود. علائم بیماری اوریون به صورت تب، ضعف، درد عضلانی و بی‌اشتهایی شروع می‌شود و بعد از ۴۸ ساعت اطراف گونه‌ها و زیر بناگوش کودک توده‌های برشته‌ای بروز می‌یابد. مهم‌ترین علامت اوریون برشته شدن غدد پاروتید است که در زاویه فک تحتانی قرار دارد و ممکن است یکطرفه یا دوطرفه باشد. بعد از گذشت ۷ تا ۱۰ روز این تورم کمتر شده و تب هم فروکش می‌کند و علائم برطرف می‌شود.»
وی درباره بیماری شایع دیگری در بین کودکان دانش‌آموز توضیح می‌دهد: «یکی دیگر از بیماری‌هایی که بچه‌ها در دوران مدرسه بیشتر احتمال ابتلا دارند، اسهال، استفراغ و عفونت‌های دستگاه گوارش است که می‌تواند ویروسی یا میکروبی باشد. معمولاً بیماری‌های دستگاه گوارش با علت ویروسی با تب، استفراغ و پس از گذشت ۴۸ ساعت همراه با اسهال خواهد بود. گاهی اوقات باکتری‌هایی مثل سالمونلا و شیگلا هم هستند که در میان کودکان واگیر دارند و در کودکان ایجاد اسهال و استفراغ می‌کنند. این کودکان حتماً باید یک هفته استراحت کنند و به مدرسه نروند و در منزل تحت درمان باشند. زمانی که کودک دچار استفراغ است، باید به او سرم خوراکی یا دوغ داده شود و بعد از ۴۸ ساعت که استفراغ برطرف شد تغذیه بر اساس مایع درمانی و در بزرگ‌ترها کته با ماست و سینه مرغ و هویج باشد تا این دوره یک‌هفته‌ای طی شود. در این‌گونه مواقع حتماً به کودکان توصیه می‌شود از غذاهای نامناسب در مدارس استفاده نکنند و میان‌وعده‌هایی با ارزش غذایی مناسب به همراه خود ببرند و فست‌فودهایی مانند سوسیس و کالباس، چیپس و نوشابه‌های قندی اصلاً استفاده نکنند. غذاهایی مانند نان و پنیر و گردو، تخم‌مرغ یا شیرهای آماده و میوه‌ها می‌توانند موارد مناسبی برای استفاده در میان‌وعده‌ها باشند. برای پیشگیری از این بیماری مهم‌ترین نکته رعایت مصرف غذاهای مناسب و پرهیز از خوردن غذاهایی است که دور از یخچال نگهداری شده‌اند. نکته دیگر دوری از فرد مبتلا است. اگر کودکی مبتلا به اسهال و استفراغ باشد در اثر تماس این بیماری را منتقل می‌کند، بنابراین برای پیشگیری باید از فرد مبتلا دور بود.»
زمان برگشت کودک بیمار به مدرسه
برگشت زودهنگام کودک بیمار به مدرسه می‌تواند بهبودی او را به تعویق بیندازد و سایر دانش‌آموزان را هم مستعد ابتلا به ویروس کند. دستورالعمل‌های زیر به شما در تصمیم‌گیری برای برگشت فرزندتان به مدرسه کمک می‌کنند:
تب: اگر دمای بدن کودک بالاتر از ۱۰۰/۴ درجه فارنهایت (۳۸ درجه سانتی‌گراد) است، بهتر است او را در خانه نگه دارید. تب نشان می‌دهد که بدن در حال مبارزه با عفونت است و کودک می‌تواند ویروس را به دیگران منتقل کند.
هنگامی که تب به مدت حداقل ۲۴ ساعت بدون دارو کنترل شد، می‌توانید فرزندتان را به مدرسه بفرستید. بااین‌حال، اگر علائمی مانند اسهال، استفراغ یا سرفه مداوم ادامه داشتند، لازم است کودک همچنان در خانه بماند.
استفراغ و اسهال: استفراغ و اسهال دلایل خوبی برای غیبت از مدرسه هستند. مقابله با این علائم در مدرسه دشوار است. از سوی دیگر، وجود این علائم نشان می‌دهد که کودک هنوز می‌تواند عفونت را به دیگران منتقل کند. علاوه بر این، در کودکان خردسال، اسهال و استفراغ مکرر ممکن است رعایت بهداشت را دشوار کند و خطر گسترش عفونت را افزایش دهد. قبل از اینکه فرزندتان را به مدرسه برگردانید، باید
حداقل ۲۴ ساعت از آخرین اسهال یا استفراغ گذشته باشد.
خستگی: اگر فرزندتان پشت میز می‌خوابد یا به‌شدت خسته به نظر می‌رسد، بعید است که از نشستن سر کلاس درس سود ببرد. تا زمانی که این مشکل برطرف نشده است، از فرستادن او به مدرسه خودداری کنید. در این شرایط، مطمئن شوید که کودک به اندازه کافی مایعات بنوشد و استراحت کند. اگر فرزندتان سطحی از خستگی را نشان می‌دهد که فراتر از انتظار شما از یک بیماری خفیف معمولی است، فوراً به پزشک مراجعه کنید. بی‌حالی و خستگی شدید یک نشانه جدی است که به مراقبت پزشکی نیاز دارد.
گلودرد یا سرفه مداوم: سرفه مداوم احتمالاً در کلاس درس اختلال ایجاد می‌کند. همچنین یکی از راه‌های اصلی انتشار ویروس است. اگر کودک شما از گلودرد شدید و سرفه‌های مداوم شکایت دارد، او را تا زمانی که سرفه تقریباً برطرف یا به‌راحتی کنترل شود در خانه نگه دارید.کودکانی که دائماً سرفه می‌کنند باید توسط پزشک از نظر ابتلا به بیماری‌هایی مانند گلودرد استرپتوکوکی بررسی شوند. این بیماری بسیار مسری است، اما به‌راحتی با آنتی‌بیوتیک درمان می‌شود.
بثورات پوستی و آبریزش از چشم‌ها: کنترل قرمزی، خارش و آبریزش چشم‌ها در مدرسه دشوار است و می‌تواند حواس کودک را از یادگیری منحرف کند. در بعضی موارد، بثورات پوستی ممکن است نشانه عفونت دیگری باشند، بنابراین بهتر است فرزندتان را نزد پزشک ببرید. تا زمانی که این علائم برطرف نشده‌اند یا تا زمانی که با پزشک صحبت نکرده‌اید، بهتر است کودک را در خانه نگه دارید. اگر کودک به التهاب ملتحمه (کنژنکتیویت یا چشم صورتی) مبتلا است، باید فوراً تشخیص داده شود. چون این بیماری بسیار مسری است و می‌تواند به‌سرعت در مدارس و مهدکودک‌ها گسترش یابد. وقتی عروق خونی کوچک در ملتحمه متورم و تحریک می‌شوند، سفیدی چشم قرمز یا صورتی به نظر می‌رسد. کنژنکتیویت اغلب به دلیل عفونت ویروسی ایجاد می‌شود، اما عفونت‌های باکتریایی و واکنش‌های آلرژیک هم در بروز آن نقش دارند.
درد: گوش‌درد، معده درد، سردرد و بدن‌درد اغلب نشان می‌دهد که کودک هنوز در حال مبارزه با آنفلوآنزا است و می‌تواند به‌راحتی ویروس را به سایر دانش‌آموزان منتقل کند؛ بنابراین بهتر است تا زمانی که درد یا ناراحتی از بین نرفته است در خانه بماند.
ظاهر کودک: آیا فرزندتان رنگ‌پریده و خسته به نظر می‌رسد؟ آیا بی‌قرار است و تمایلی به انجام فعالیت‌های عادی روزانه ندارد؟ آیا برای وادار کردن او به غذا خوردن مشکل دارید؟ همه اینها علائمی هستند که نشان می‌دهند کودک هنوز بهبود پیدا نکرده است و باید در خانه استراحت کند. اگر ظاهر و رفتار کودک به‌گونه‌ای است که به نظر می‌رسد نسبت به قبل خیلی بهتر شده است، می‌توانید او را به مدرسه بفرستید.
راهکارهای پیشگیری
یکی از بهترین راه‌ها برای پیشگیری از سرماخوردگی یا آنفلوآنزا در کودکان تمیز نگه داشتن دست‌ها است. والدین و کارکنان مدرسه می‌توانند فرهنگ این کار را به کمک راهکارهای زیر ایجاد کنند: روش صحیح شستن دست‌ها را به کودکان نشان دهید؛ دست‌ها را حداقل به مدت ۲۰ ثانیه با صابون و آب گرم بشویید و سپس آنها را با حوله تمیز خشک کنید.
از کودک بخواهید بعد از رفتن به سرویس بهداشتی، بازی کردن یا دست زدن به حیوانات و قبل از خوردن غذا یا میان‌وعده، دست‌های خود را بشوید. از ضدعفونی‌کننده دست استفاده کنید؛ مدارس می‌توانند بطری‌های ضدعفونی‌کننده دست با حداقل ۶۰ درصد الکل را در نزدیکی سطوحی که کودکان آنها را لمس می‌کنند یا در مناطقی که آب و صابون در نزدیکی آنها وجود ندارد، قرار دهند.
از وسایل کمک‌آموزشی استفاده کنید؛ با استفاده از پوستر، بروشور و ... روش صحیح شستن دست‌ها را به کودکان آموزش دهید. هنگامی که کودکان سرفه، عطسه یا حتی صحبت می‌کنند، ویروس آنفلوآنزا از طریق قطرات ریزبینی و دهان به افراد دیگر سرایت می‌کند.
در کلاس‌های مدرسه، سالن‌های ورزشی و سایر مکان‌های عمومی احتمال آلوده شدن کودکان به این ویروس افزایش می‌یابد. به همین دلیل، حتی کودکان سالم هم باید نکات بهداشتی مربوط به سرفه و عطسه را رعایت کنند:
به کودکان بیاموزید هنگام سرفه یا عطسه از دستمال کاغذی برای پوشاندن دهان و بینی خود استفاده کنند.
اگر دستمال‌کاغذی ندارند، به جای دست باید در آرنج خود سرفه یا عطسه کنند. به آنها بگویید پس از انداختن دستمال‌کاغذی در سطل زباله، دست‌های خود را بشویند. محدود کردن لمس اشیا و سطوح؛ کودکان دنیای خود را از طریق لمس کردن و چشیدن کشف می‌کنند؛ بنابراین احتمال دارد سطوح حاوی میکروب و سپس صورت خود را لمس کنند. این کار که باعث انتقال ویروس به داخل بدن می‌شود، یکی از رایج‌ترین راه‌های بروز آنفلوآنزا در کودکان است. به همین دلیل، به فرزندتان یادآوری کنید از موارد زیر اجتناب کند:
دست زدن به چشم‌ها، بینی و دهان، لمس کردن افراد در مدرسه (برای مثال بوسیدن یا بغل‌کردن آنها)، قرار دادن اشیا در دهان. پرهیز از به اشتراک گذاشتن وسایل شخصی؛ کودک را از به اشتراک گذاشتن اقلامی که حامل میکروب‌های زیادی هستند یا تمیز کردن و ضدعفونی کردن آنها سخت است منع کنید، مانند: لوازم الکترونیکی، خودکار، مداد، مدادرنگی و ماژیک، کتاب، قیچی و منگنه، ظروف غذا و نوشیدنی.