مناسبات جمهوریّت و اسلامیّت در انتخاب ولیّ فقیه- ۴۵
ملاحظات و نگرانی‌های جدّی امام(ره) درباره آیت‌الله منتظری
سید یاسر جبرائیلی
امام خمینی(قدّس‌سرّه) در تابستان 1358 که هنوز قوّه قضائیّه شکل نگرفته بود، وظیفه تعیین قضات را به عهده آقایان منتظری و مشکینی گذاشتند که پیرو حکم امام(قدّس‌سرّه)، یک دستورالعمل یازده‌بندی خطاب به قضات دادگاه‌های انقلاب در سراسر کشور تنظیم و با امضای مشترک آقایان منتظری و مشکینی ابلاغ شد.1
شهریورماه 1358 پس از رحلت آیت‌الله طالقانی، حضرت امام(قدّس‌سرّه) آیت‌الله منتظری را به امامت جمعه تهران منصوب کردند. آبان‌ماه همان سال نیز، امام(قدّس‌سرّه) به آیت‌الله منتظری پیام دادند که عضو شورای انقلاب اسلامی نیز باشد.2
مهرماه 1360، آیت‌الله منتظری از جانب امام(قدّس‌سرّه) حکمی برای احراز مقام اجتهاد قضات جهت عضویّت در شورای‌عالی قضایی دریافت کرد.3
در همان دوران آیت‌الله منتظری درباره امور زندانیان نامه‌هایی به امام نوشته و خواسته بودند که شرایط زندانیان مورد بررسی قرار گیرد و اگر مشکلاتی در این زمینه وجود دارد، مرتفع شود. امام در سال 1362 این اجازه را به آقای منتظری دادند و پس از آن هیئتی متشکّل از آقایان ابطحی کاشانی، محمّدی گیلانی، سیّدجعفر کریمی و قاضی خرّم‌آبادی شکل گرفت تا برای بررسی وضعیّت زندانیان و شرایط آنها در زندان و همچنین بررسی شرایط عفو آنها به تمامی زندان‌های کشور بروند و اوضاع را بررسی کنند.4
ستاد انقلاب فرهنگی در تاریخ 25 آبان‌ماه 1361 مقرّرات مربوط به مدیریّت دانشگاه‌ها را تصویب کرد که در فصل نخست نظام‌نامه مربوط به سازمان درون دانشگاه‌ها، مقرّر شده بود معاون فرهنگی هر دانشگاه توسّط آیت‌الله منتظری معرّفی شده و با حکم وزیر فرهنگ و آموزش عالی منصوب شود.
ایشان با معرّفی معاون فرهنگی مخالفت کردند و نهایتاً افرادی را به‌عنوان رئیس‌کمیته فرهنگ اسلامی دانشگاه‌ها معرّفی نمودند که به نمایندگان آیت‌الله منتظری در دانشگاه‌ها مشهور شدند.
آیت‌الله منتظری عملاً به‌عنوان یکی از شخصیّت‌های طراز اوّل کشور و بلکه شخص دوّم جمهوری اسلامی پس از امام، همواره مورد توجّه مردم و مسئولان بود. میهمانان خارجی به ملاقات ایشان می‌رفتند؛ به‌مناسبت‌های گوناگون پیام‌هایی منتشر می‌کردند و سخنان و مواضع‌شان در رسانه‌ها به‌صورت ویژه انعکاس می‌یافت؛ مسئولان دستگاه‌های مختلف پیوسته با ایشان ملاقات کرده، گزارش می‌دادند و رهنمود می‌گرفتند؛ به‌گونه‌ای که هیچ شخصیّت دیگری جز امام(قدّس‌سرّه) دارای چنین جایگاهی نبود.
همان‌گونه که در مذاکرات تیرماه خبرگان نیز توسّط برخی از اعضا بیان شده است، مردم در مراسم مختلف با عنوان «امید امّت و امام» از آیت‌الله منتظری یاد می‌کردند. ارجاع احتیاط‌های فقهی امام(قدّس‌سرّه) به ایشان، نشانه‌ای بود که آیت‌الله منتظری از نظر فقهی مورد تأیید امام(قدّس‌سرّه) است.
امام قائل به این بودند که فقه آیت‌الله منتظری از اکثر افراد مطرح ثقیل‌تر است.5
مجموع این عوامل و سوابق باعث شده بود که آیت‌الله منتظری برای اعضای خبرگان دارای منزلتی باشد که ایشان را برای هدایت انقلاب اسلامی در دوران پس از امام خمینی(قدّس‌سرّه) در نظر بگیرند. برداشت شخصیّت‌های مؤثّر کشور از رویکرد امام(قدّس‌سرّه) نسبت به آیت‌الله منتظری نیز این بود که امام(قدّس‌سرّه) درباره رهبری آینده به ایشان نظر دارند. تذکّر در پیام امام(قدّس‌سرّه) به افتتاحیّه خبرگان به رهبر آینده درباره اصحاب و بیت او، در شرایطی که خبرگان و افراد مؤثّر در نظام می‌دانستند که افراد بیت آیت‌الله منتظری مورد نظر و انتقاد امام(قدّس‌سرّه) است، نشانه قابل‌توجّهی بود مبنی بر اینکه امام خمینی(قدّس‌سرّه) روی ایشان نظر دارند؛ امّا اشکالاتی نیز به بیت ایشان دارند که حتماً باید حلّ‌وفصل شود. باتوجّه‌به نقل قول آقای خلخالی از امام(قدّس‌سرّه) درباره آیت‌الله منتظری در اجلاس خبرگان، می‌توان گفت تأکید و تصریح چندباره امام(قدّس‌سرّه) مبنی بر «عجله نکردن» درباره آیت‌الله منتظری، نشان‌دهنده این است که امام(قدّس‌سرّه) ملاحظات و نگرانی‌هایی جدّی درباره آیت‌الله منتظری دارند که بدون برطرف شدن آنها، تصمیم‌گیری درباره ایشان به‌عنوان رهبر آینده را به صلاح نمی‌دانند. این است که بنای اصلاح اشکالات ازجمله حذف افراد نفوذی از بیت ایشان را دارند و ضمن توصیه به مسئولان درباره برخورد با افراد نفوذی در بیت آیت‌الله منتظری، در خفا و علن به خود ایشان نیز تذکّر می‌دهند که مراقب بیت خود باشند.
پانوشت‌ها:
1- همان، صص 465 - 463
2- همان، ص 488
3- صحیفه امام خمینی، ج 15، ص 252، 3/7/1360
4- سایت تابناک، گفت‌وگو با سیّدحسین موسوی تبریزی، 22/5/1395، شماره خبر: 613853
5- «تمام وعّاظ محترم، تمام علمای اعلام، وقتشان را که باید صرف بکنند در یک مسائل سیاسی اسلام، در یک مسائل اجتماعی اسلام، صرف می‌کنند در اینکه زیدْ کافر و عَمْرْو مرتد و او وهّابی است. و عالمی‌که پنجاه سال زحمت کشیده، فقهش از اکثر اینهایی که هستند ثقیل‌تر است، می‌گویند وهّابی است این.»؛ صحیفه امام خمینی، ج 3، صفحه 248، 10/8/1356 (اشاره امام به آیت‌الله منتظری است.)