مراسم اربعین و پاسخ به چند شبهه
علیرضا توحیدی
با فرارسیدن موسم بزرگ پیاده‌روی اربعین و آماده شدن خیل عظیم عاشقان اباعبدالله(ع) برای انجام این آیین دشمن‌شکن، عده‌ای با طرح شبهات واهی تردیدهایی را نسبت به اهمیت و حقانیت این نمایش عظیم وحدت مسلمانان را برمی‌انگیزند.
در نوشتار کوتاه زیر به چند شبهه مطرح شده پاسخ داده شده است.
***
اشکال اول: اضرار به خود
می‌گویند فرضا پیاده‌روی مستحب و ماجور باشد در صورتی که ضرر و زیان نداشته باشد و هنگامی که سبب ضرر و زیان شود، نه تنها واجب نیست بلکه حرام است. مثلا زیارت امام حسین(ع) امروز چه بسا سبب ورم پاها و بیماری‌های درازمدت می‌شود و اضرار به خود و بیمار کردن خود جایز نیست.
در پاسخ باید گفت که برای بحث اضرار، ابتدا باید مفهوم آن روشن شود. اضرار یعنی ضرر زدن به جسم و آسیب رساندن به سلامتی و نقص عضو که در شرع منع شده و حرام است. تاکنون دیده نشده است افرادی که به پیاده‌روی اربعین می‌روند از این ناحیه ضرری به آنها رسیده باشد یا کسی به سبب پیاده‌روی ضرر دیده باشد. صرفِ پیاده‌روی مصداق اضرار نیست. اتفاقاً بسیاری از افراد در خاطرات خود گفته‌اند این بهترین سفری است که تاکنون تجربه کرده‌اند. چه بسا بسیاری از مشکلات روحی و جسمی در این راه و پیاده‌روی درمان شده است. از نظر علمی نیز پیاده‌روی بهترین ورزش است و هرگز از نظر پزشکی منعی از پیاده‌روی نشده بلکه بسیاری از امراض به این وسیله درمان می‌شود؛ بنابراین مصداق اضرار صدق نمی‌کند. از نظر شرعی اضرار به نفس حرام است، از طرفی در سیره اهل بیت(ع) نیز هست که پیاده به زیارت خانه خدا رفته‌اند. در سیره امام حسن(ع) گزارش شده که 25 بار پیاده به سفر حج رفتند. در سیره امام حسین(ع) نیز آمده 25 بار پیاده به زیارت خانه خدا رفتند. در سیره فقها و علمای سلف و صالحان و مؤمنان از مجاوران کربلا و نجف نیز این سیره حسنه و ارزشمند و هنجار پسندیده و اصلاحگر وجود داشته است.
به عبارت دیگر ضرر به دو گونه است 1. ضرری که موجب مرگ و قطع عضو و امثال آن شود 2.ضرری که تا این حد نیست اگرچه اندکی سختی و رنج داشته باشد؛ پیاده‌روی زیارت حضرت بر فرض که با ضرر اندکی همراه باشد منافع فراوان به همراه دارد و عامل نشاط و تحرک و طراوت انسان می‌شود به‌ویژه که امروزه به علت عادت به استفاده از وسایل حمل‌ونقل انسان بیشتر نیاز به این‌گونه فعالیت‌ها دارد.
در استفتاء از آیات عظام خویی و تبریزی همین موضوع پرسیده شده که «امروز امور مستحبی اگر مستلزم ضرر باشد آیا جایز است؟ مثلاً پیاده رفتن برای زیارت امام حسین(ع) اگر سبب تورم پاها یا بیماری طولانی مثلا یک ماهه شود آیا در این حالت جایز است؟» پاسخ آیت‌الله خویی: مادام که ضرر در حدی نیست که احتمال هلاکت جان باشد اشکال ندارد، پاسخ آیت‌الله شیخ جواد تبریزی: تا وقتی ضرر این کار در حد هلاکت یا جنایت بر نفس نباشد اشکال ندارد.
اشکال دوم: آزردن خود
برخی گفته‌اند پیاده‌روی نوعی خودآزاری و به رنج افکندن خود است بنابراین عقلا قبیح است و از آن‌جا که حکم عقل و شرع یکی است، پیاده‌روی مشروع شمرده نمی‌شود.
باید دانست خودآزاری به عملی گفته می‌شود که حاصل آن، زیان به نفس، شکنجه، اذیت و اضرار نفس است که عمل غیر عقلایی و نابخردانه شمرده می‌شود. بر اساس هیچ‌یک از معیارهای عقلانی و عرفی پیاده‌روی مصداق خودآزاری نیست؛ بلکه فایده‌ها و محسنات فراوانی در سلامتی انسان دارد. پزشکان از قدیم برای معالجه بعضی بیماری‌ها پیاده‌روی را به بیماران تجویز می‌کردند. خودآزاری در جایی معنا دارد که طرف مجبور باشد به خاطر شرایط خاص، خود را به رنج و اذیت وادارد تا به مقاصد مادی و امیال خاص برسد، مثل اینکه شرط‌‌بندی کند وزن سنگینی حمل کند و از این راه به مقاصدی برسد. در حالی‌که پیاده‌روی اربعین هرگز با این مفاهیم سازگار نیست، زیرا پشتوانه اختیار و انتخاب عاشقانه دارد.
هیچ‌یک از افرادی که در اربعین شرکت می‌کنند به اجبار در این وادی گام نگذاشته‌اند؛ بلکه همه از سر صدق، عشق، علاقه و شوق وافر به پیاده‌روی اقدام کرده‌اند. برخی برای نیل به این مقصد، بی‌صبرانه منتظر فصل اربعینند تا بار دیگر در این همایش عظیم و بی‌مانند که حامل پیام‌های معرفتی عمیق است شرکت کنند. پس هیچ‌وقت نمی‌توان این عمل عاشقانه را که از روی میل و عشق انجام می‌شود و پاداش معنوی و جسمی بی‌شمار در پی دارد خودآزاری نامید.
اشکال سوم: اختلاط زن و مرد
برخی با تکیه بر مسئله اختلاط زن و مرد گفته‌اند چون زیارت امام حسین(ع) و مخصوصا پیاده‌روی اربعین، توأم با اختلاط زن و مرد است کاری حرام است و حداقل ترک پیاده‌روی اولی و زیارت سواره افضل است. در پاسخ می‌گوییم اختلاط زن و مرد در محیط بسته معنا پیدا می‌کند و در محیط باز و آزاد و در حال حرکت اختلاط مصداق ندارد. هر فردی در کنار خانواده خود و بانوان با حفظ حجاب اسلامی و پوشش کامل در کنار همسر و فرزندان خود در این اجتماع باشکوه شرکت می‌کنند. این‌جا اختلاط نیست بلکه اجتماعی است با شکوه با حفظ شرایط شرعی. ورودی حرم مطهر برای بانوان جداست. مشترک بودن راه، دلیل مختلط بودن یا به معنای اختلاط در یک محل نیست. این نوع از اختلاط ضمن اینکه مصداق اختلاط حرام نیست و هیچ نصی از امام بر حرمت پیاده‌روی برای زیارت وجود ندارد و فقهای عظام از متقدمین و معاصران، فتوا به منع نداده‌اند.
اختلاطی که از ازدحام ناشی می‌شود مثل اختلاط در مراسم حج، نماز جمعه، نماز اعیاد فطر و قربان و پیاده‌روی برای زیارت امام حسین(ع) و ازدحام داخل حرم شریف خود به خود حرام نیست، بلکه نظر فقها اجتناب از اختلاطی است که منجر به عمل حرام شود. پیاده‌روی اربعین هدفی مشروع و مقصدی مقدس دارد و از ناهنجاری‌های غیرشرعی پاک و مبراست.
نوعی از اختلاط هم به معنای معاشرت و ارتباط نزدیک زنان با مردان بیگانه است که معمولا در مدارس و ادارات دولتی و بیمارستان‌ها و امثال آن فراوان است و مدام اتفاق می‌افتد، بنابراین اگر در زیارت پیادگان اختلاطی باشد از این نوع است که حرام نیست.
اشکال چهارم: هزینه‌های مالی زیاد پیاده‌روی
و نیاز فقرا
اشکال دیگری که برخی مطرح می‌کنند اینکه برای پشتیبانی از انبوه زائران پیاده، خدمات و امکانات بسیاری مثل آب و غذا و امکانات رفاهی در مسیر و لوازم پزشکی برای درمان لازم دارند، لذا عاشقان اهل بیت(ع) در مسیر از زائران استقبال می‌کنند و به نصب چادر و خدمت‌رسانی به آنان می‌پردازند؛ اموال فراوانی که در این راه هزینه می‌شود در حالی است که مردمان زیادی به نان شب محتاجند و برخی نیاز به دارو و دکتر دارند و آیا بهتر نیست که این اموال برای فقرا هزینه شود؟
در پاسخ باید گفت پرداخت هزینه‌ها دو نوع است: گاه واجب است و گاهی مستحب؛ انفاق واجب مثل پرداخت هزینه افراد تحت تکفل و زکات و خمس و کفارات، اما انفاق مستحبی مثل صدقه و تبرعات و اوقاف و آنچه فی سبیل الله هزینه می‌شود.
در مورد انفاق‌های واجب که برای تامین نیاز به فقرا و ایتام سادات و غیر آنان واجب است، موسسات دینی دولتی و مردمی باید به گردآوری و هزینه کردن زکات و خمس و کفارات مالی در جای آن اقدام کنند و حق ندارند آن را در غیر از موارد تعیین شده حتی در شعائر حسینی هزینه کنند، امّا نذورات و انفاق‌های مستحب با انواع گونه‌های مختلف آن تابع نیت نذر‌کنندگان و هزینه‌کنندگان است و هر نیتی که نذر کرده‌اند باید طبق آن هزینه شود و انفاق‌های داوطلبانه هم به اختیار خود اشخاص است که صرف چه کاری کنند.
اموالی که در مسیر اربعین و زیارت امام حسین(ع) هزینه می‌شود مانند نذورات برای شعائر حسینی و انفاقات داوطلبانه و صدقات و تبرعات و اوقاف خاص این مراسم است و کسی حق ندارد نذورات این راه را صرف کار دیگری کند یا مردم را به هزینه کردن اموال خود در کاری دیگر مجبور نماید.
از طرف دیگر در طول سال هزاران سفر خارجی از ایران برای تفریح انجام می‌شود که هزینه‌هایی گزاف دارد. حتی سفرهای داخلی کشور نیز هزینه‌های زیادی با خود به همراه دارد. درخصوص چنین سفرهای تفریحی و سیاحتی پرهزینه کسی ایراد و اعتراض نمی‌کند که چرا پول آن را خرج فقرا نمی‌کنند اما برخی‌ها به سفر زیارتی اربعین که با کمترین هزینه و پای پیاده انجام می‌شود به بهانه‌هایی ایراد می‌گیرند، در حالی‌که این اجتماع باشکوه برکات و دستاوردهای معنوی، سیاسی و بین‌المللی فراوانی برای جهان اسلام و مسلمانان دارد و بسیاری از توطئه‌ها و نقشه‌های دشمنان اسلام را خنثی می‌کند و در عصر رسانه پیام بزرگی برای همه بشریت دارد.در واقع مانور قدرت اسلام در برابر معاندان و دشمنان ضد دین است و شوکت مسلمانان را فزون‌تر می‌کند.
بخش بزرگی از پیاده‌روی اربعین کاملاً مردمی و خودجوش است و مردم در این همایش عظیم داوطلبانه به عنوان ادای دین به ابا عبدالله(ع) دست به تبرعات می‌زنند. ضمن اینکه برکات اقتصادی برای ملت‌های ایران و عراق و کشورهای مجاور نیز دارد.
هیچ هزینه‌ای از سهم فقرا و حقوق شرعی واجب در این اجتماع بزرگ دینی، عقیدتی و بی‌نظیر تاریخ مصرف نمی‌شود، بلکه این اجتماع عظیم دینی با برنامه‌ریزی و تدابیر مسئولان دو کشور و مدیریت و هدایت منسجم هوشمندانه برای فقرا نیز راهگشا و ثمربخش خواهد بود.
* مرکز پاسخگویی به شبهات - خبرگزاری تسنیم