اهمیت نقش گزینش و صلاحیت‌سنجی معلمان در تربیت نسل آینده
سرویس اجتماعی- مهدی برازنده:
معمولاً در سنین کودکی و نوجوانی در کنار خانواده، همسالان، رسانه و ...، یکی از منابع قدرتمند یادگیری و الگوپذیری، «معلمان» مدارس هستند. به جرات می‌توان ادعا کرد که قرار گرفتن یک معلمِ با اخلاق، متدین و دلسوز در مسیر زندگی دانش‌آموزان، می‌تواند مسیر زندگی هر فرد را به سمت شکوفایی و شکل‌گیری شخصیت انسانیِ شایسته، تغییر دهد؛ البته برعکس این موضوع نیز صادق است. یکی از موضوعاتی که امروز به واسطه غفلت یا کم‌توجهی برخی دولت‌های قبل در حوزه آموزش و پرورش مطرح است، کمبود معلم در آموزش و پرورش است و در سال‌های گذشته و تاکنون بنا بر اجبار و نیاز، مسئولان تعلیم و تربیت تصمیم به تزریق دواطلبان معلمی با روش آزمون و جذب سریع به مدارس گرفته اند.به تازگی میثم لطیفی، رئیس سازمان اداری استخدامی کشور، گفته است که بناست در سال جاری 100 هزار معلم از طرق مختلف به جمع معلمان آموزش و پرورش اضافه شوند. اما نکته‌ای که بیش از عدد اعلام شده برای جذب معلمان در آموزش و پرورش توجه را به خود جلب می‌کند، موضوع نحوه گزینش یا به‌گزینی و صلاحیت‌سنجی علمی و اخلاقی این حجم از تازه معلمان است. از آن جایی که تخصص معلمان در واقع انسان‌سازی است، حساسیت و تمرکز روی عملکرد آن‌ها، بسیار حائر اهمیت است. همچنین تقویت نقش دانشگاه فرهنگیان و تربیت معلم در پرورش تخصصی و چندساحتی و همه‌جانبه علمی و پرورشی معلمان جدید نباید مانند گذشته مورد غفلت قرار گیرد.
تاکید نظام آموزش و پرورش
بر «به‌گزینی» معلمان تازه وارد
در سال‌های گذشته با وجود معلمان دلسوز و متعهد در بدنه آموزش و پرورش، از یک‌سو کم‌توجهی اساسی به امور تربیتی و پرورشی و از سوی دیگر توجه به رفع اورژانسی کمبود معلم باعث شده تا حد قابل توجهی نسبت به صلاحیت سنجی و دقت در ریزه‌کاری‌های گزینش و جذب غفلت شود. برخی رفتارها و عملکردهای شائبه برانگیز برخی معلمان به دور از ساحت و جایگاه مهم نظام تعلیم و تربیت گلایه بسیاری از خانواده‌ها را در پی داشته است. نقش پررنگ شبکه‌های اجتماعی و اثرات مخرب تهاجم فرهنگی که به طور ویژه دانش آموزان ما را هدف گرفته است، وجود معلمانی متعهد، انقلابی، ارزشمدار و دلسوز بیش از پیش احساس می‌شود. از سوی دیگر بخشی از کارشناسان نیز حضور تعدادی از نوجوانان در اغتشاشات سال گذشته را متاثر از تعطیلی دوساله مدارس، عملکرد بعضاً ضعیف برخی از معلمان، کمبود معلم تربیتی و پرورشی، تنها گذاشتن نوجوانان با فضای مجازی و طبیعتاً کمرنگ شدن نقش معلمان در مدارس می‌دانند. همه این‌ها نشانه اهمیت و حساسیت نقش معلمان در تربیت و هدایت دانش آموزان است و لازم است تا در جذب معلمان در بدنه آموزش و پرورش، گزینش‌های جدی و با حوصله‌تری انجام شود. در این زمینه، وزیر آموزش و پرورش در 17مردادماه امسال گفته است: «هیچ آموزشی نمی‌تواند گزینش بد نیروهای داوطلب ورود به آموزش و پرورش را جبران کند؛ باید در گزینش افراد برای جذب در آموزش و پرورش دقت و ظرافت بیشتری به خرج داده شود و همچنین آرامش و فرصت کافی در این رابطه لحاظ شود.» رضا مرادصحرایی همچنین گفته است: «یک کانون ارزیابی برای گزینش نیروهای داوطلب ورود به دانشگاه فرهنگیان ایجاد کرده‌ایم که این کانون به دقت به ارزیابی صلاحیت‌های حرفه‌ای، عمومی و اختصاصی داوطلبان می‌پردازد.»
رهنمودهای رهبر انقلاب
برای گزینش معلمان
درباره ورود معلمان دارای صلاحیت و کارآمد به حوزه تعلیم و تربیت و نظام آموزشی، رهبر حکیم انقلاب نیز بارها نکات ارزشمندی را خطاب به مسئولان خاطرنشان کرده‌اند. ایشان در11شهریورماه سال1399دراجلاس سالیانه روسا و مدیران آموزش و پرورش، معلمان را «افسران سپاه پیشرفت کشور» خواندند و با تأکید بر ضرورت تربیت انسان‌های مؤمن، خردمند، اندیشمند، دانشمند و دارای اخلاق اسلامی در این دستگاه بسیار مهم تاکید کردند: «سند تحول آموزش و پرورش باید با تبیین صحیح و تنظیم و اجرای برنامه جامع عملیاتی، زمینه‌ساز پرورش چنین افرادی شود.» ایشان در این جلسه، در نظر گرفتن صلاحیت های دینی، اخلاقی و سیاسی را در جذب معلمان مورد تأکید قرار دادند و خاطرنشان کردند: «باید در جذب معلمان، یک گزینش صحیح و خردمندانه انجام شود و اجازه ورود نیروی بی‌کیفیت به آموزش و پرورش داده نشود.»
حضرت آیت‌الله خامنه‌ای در 12 اردیبهشت‌ماه امسال نیز در دیدار معلمان با اشاره به کمبود معلم به علت نبود پیش‌بینی‌های درست در گذشته، فرمودند: «معلمان زیادی در سراسر کشور از جان مایه می‌گذارند اما همچنان با کمبود معلم متعهد و کارآمد روبه‌رو هستیم که راه حل آن، تلاش و سرمایه‌گذاری بیشتر بر روی تقویت زیرساخت‌ها و ظرفیت‌های دستگاه‌های تربیت معلم به‌خصوص دانشگاه فرهنگیان و همچنین استفاده از معلمان مجرّب، مؤمن و قدیمی است.» ایشان، رصد شایستگی‌های حرفه‌ای و عمومی معلم در طول دوران خدمت و اکتفا نکردن به گزینش‌های بدو خدمت را نیز ضروری دانستند و تاکید کردند: «ضوابط گزینش نباید کمرنگ شود.»
ایشان البته بارها تاکید داشته‌اند که نقش تربیتی فقط منحصر به معلم تربیتی و دینی نیست و همه معلمان می‌توانند اثر تربیتی بر روی دانش‌آموزان داشته باشند.
رهبر انقلاب دوازدهم اردیبهشت سال 84 در دیدار با جمعی از معلمان کرمان فرمودند: «اگر می‌خواهید کار معلمىِ شما مورد رضای خدا و نسل‌های آینده قرار گیرد و در انجام وظیفه‌تان از شما به نیکی یاد شود، بچه‌ها را متدین بار بیاورید. متدین بارآوردن بچه فقط کار معلم تعلیمات دینی نیست؛ یک معلم ریاضی، یک معلم فیزیک، یک معلم فارسی و ادبیات هم با یک نکته‌گویىِ بجا و با یک تک مضراب می‌تواند تفکر دینی را در اعماق دل شاگرد و مخاطبِ خود جا دهد تا یادش نرود. گاهی حتّی بیش از معلم دینی می‌توانند اثر بگذارند.» گفتنی است که مطرح شدن بحث اهمیت گزینش صحیح معلمان جدید، نباید این شبهه را ایجاد کند که قاطبه معلمان فعلی در نظام تعلیم و تربیت کشور، بی‌کیفیت یا ناکارآمد بوده‌اند! بلکه تاکیدی است بر اهمیت نقش معلمان توانمند و متعهدی که آینده این مملکت را خواهند ساخت و هر پیشرفت و شکوفایی در کشور مرهون تلاش این قشر ارزشمند است.
نگاهی به روند گزینش معلمان
از ابتدای انقلاب اسلامی تاکنون
با توجه به اهمیت موضوع گزینش معلمان در عرصه تعلیم و تربیت، با «سیدعلی یزدی‌خواه»، نایب رئیس کمیسیون فرهنگی مجلس شورای اسلامی که سابقه مدیرکلی آموزش و پرورش استان تهران را نیز در کارنامه دارد، گفت‌‍وگو کردیم.
یزدی‌خواه با تشریح روند گزینش معلمان در نظام آموزشی کشور طی چند دهه اخیر به کیهان گفت: بعد از پیروزی انقلاب اسلامی، به دلیل اهمیت نقش معلمان در تقویت نسل نوجوان و جوان، ضوابطی تحت قالب گزینش معلمان تدوین و هیئت‌های گزینش در آموزش و پرورش تشکیل شد و با توجه به این‌که قبل از انقلاب، جذب معلم براساس یک‌سری آزمون‌های کلی از نظر اصول شخصیتی، روانشناسی، سلامت جسمی، فیزیک بدنی و... بود، ضمن این‌که این ملاک‌ها حفظ شد، یک‌سری ضوابط دقیق تنظیم شد که این ضوابط در سال‌های اول انقلاب تحت عنوان ضوابط گزینش در تمامی دستگاه‌های دولتی تسری پیدا کرد، یعنی به قدری این ضوابط دقیق نوشته شده بود که همان‌ها را برای سایر دستگاه‌ها انتخاب کردند.
وی افزود: در دهه 70 کم کم بحث نحوه جذب معلمان دچار افت زیادی شد و نهایتاً گزینش صرفاً به صورت استعلام مراکز چهارگانه، از نظر هویتی، مصونیت‌های قضائی، سابقه بازداشت و امثالهم کفایت کرد که تقریباً با این شیوه 99 درصد کسانی که معلم می‌شدند، تایید شده و همان افرادی که تایید نمی شدند نیز به شیوه‌های مختلف تایید شدند. بعد از این‌که پردیس فرهنگیان در استان‌ها تشکیل شد، رفته‌رفته به این سمت رفتیم که باید دعوت ویژه‌ای برای جذب معلمان داشته باشیم. نایب رئیس کمیسیون فرهنگی مجلس با بیان این‌که اخیراً در این دولت و در جریان جذب معلمان برای سال تحصیلی آینده که از مهر 1402 شروع می شود، اقدامات گزینشی جدیدی طراحی شده است، گفت: آموزش و پرورش کارگروه‌های چهارگانه ای را در تیم های گزینش خود تقسیم کرده که هم از لحاظ حرفه‌ای و تخصصی و هم از نظر توانایی حل مسئله، مواجهه با والدین، هم‌افزایی با سایر معلمان و امثالهم در معرض قضاوت داوران قرار بگیرند. این فرایند ادامه دارد، چرا که جریان جذب معلمان برای اول مهر نزدیک
30 هزار آموزگار است و کارهای مصاحبه‌های حضوری این افراد زمان‌بر است. لذا بررسی‌های صلاحیت‌های اخلاقی و اعتقادی جدی‌تر شد و از طریق استعلام‌های محلی و تعیین منابع موثق برای شناسایی افراد اصلح برای جذب معلمین کم‌کم در مدار قرار گرفت. یزدی‌خواه در مورد اقدام مجلس برای گزینش معلمان برای سال‌های تحصیلی آتی نیز بیان داشت: با توجه به برنامه هفتم توسعه و بررسی نمایندگان مجلس، با توجه به این‌که معلمان نظام رتبه‌بندی دارند و در سند تحول بنیادین به موضوع نظام معلمی و صلاحیت‌های حرفه‌ای اشاره شده است، مقرر شد که بحث جذب، نگهداشت و ارتقای معلمان تابع قانون خاصی باشد که وزارت آموزش و پرورش تقدیم شورای عالی انقلاب فرهنگی کند و این نشانه اهمیت به‌گزینی معلمان برای جذب در نظام تعلیم و تربیت است.
دولتمردان اصلاحات
اعتقادی به تربیت معلم نداشتند
وی در پاسخ به این سوال که با توجه به جذب 100 هزار معلم در سال جاری، تکلیف گزینش این تعداد از آموزگاران چه می‌شود، اظهار داشت: طبیعتاً با توجه به اضطرار آموزش و پرورش برای انتخاب معلمان و آموزش دوره‌های توجیحی کوتاه‌مدت برای پرکردن کلاس‌های خالی مدارس در اول مهر، این موضوع تا حدودی باعث می‌شود که دقت در امر گزینش کاهش یابد و توجه به شاخص‌های ارزشمند در به‌گزینی معلمان دچار خدشه شود. این جذب های ده‌ها هزار نفری معلول این است که مدیران و وزیران قبلی آموزش و پرورش در دولت اصلاحات، اعتقادی به جذب تربیت معلم برای حضور در کلاس‌های درس نداشتند و اعلام کردند نیاز آموزش و پرورش را از بین فارغ التحصیلان دانشگاه‌ها تامین می‌کنیم، این درحالی است که توانمندی معلمان تنها به ظرفیت‌های علمی آن برنمی‌گردد، کوچک‌ترین رفتار یک معلم در کلاس درس، برای فرزندان ما الگو است، از لحاظ نظم، ادب، صرفه‌جویی، احترام به دیگران، رعایت قانون، سخت کوشی، قدرت حل مسئله و مهارت‌های زندگی، همگی نیاز دارند که در معلمان ما تقویت شوند، همان‌گونه که برای نیروهای مسلح، دانشکده‌های افسری داریم تا افسر جذب کنیم، برای معلمان هم باید چنین شیوه‌ای مدنظر باشد.
نماینده تهران در مجلس شورای اسلامی درباره اکتفا نکردن به یک گزینش در ابتدای جذب و اهمیت تداوم ارزیابی‌ها و صلاحیت سنجی‌ها در طول خدمت معلمان که مورد تاکید و تذکر رهبری هم بوده است گفت: این موضوع در سند تحول بنیادین آموزش و پرورش تصویب شده است که برای اثربخشی آموزش‌ها و رسیدن به اهداف تعلیم و تربیت فرزندان، معلمان ما باید از یک‌سری مهارت‌های حرفه‌ای برخوردار باشند و این مهارت‌ها مرتباً پایش و رصد شوند تا با شاخص‌های تعیین شده فاصله نداشته باشند. با توجه به نظام رتبه بندی که تصویب شده نیز، رتبه‌بندی در اصل نظام تشویقی برای معلمان برتر است که با استفاده از طرح درس، شیوه های خلاقانه، درست کردن آموزش‌های خودشان و استفاده از همه فرصت‌های یادگیری به تعلیم و تربیت بپردازند و این موارد، لوازمی هستند که به صورت خودکار عملکرد معلمان را مورد سنجش قرار
می‌دهند.
توجه کافی به معلمان فراموش نشود
یزدی‌خواه در پایان درباره لزوم توجه به ارزش کار معلمان بیان داشت: «ما نمی‌توانیم از معلم این توقع را داشته باشیم که با همه وجودش در کلاس حضور داشته باشد، دغدغه دانش‌آموزان را درک کند و به حل معضلات آن‌ها بپردازد، در حالی که این عنصرِ تعلیم و تربیت ما در کلاس درس، نگران بیماری خانواده اش، مشکلات معیشتی، مشکلات مربوط به مسکن و دغدغه‌هایی از این دست باشد. ما باید دغدغه‌های جامعه معلمین کشور را حل کنیم، نظام اعتباری آن‌ها را ارتقا ببخشیم، نیازهای آن‌ها را کاهش دهیم و از طرفی توجه به ابعاد دیگر نیز داشته باشیم. معلمی که باید وقت آزادش صرف دانش‌اندوزی و یادگیری طرح های آموزش و پرورش باشد، با این هزینه‌های زندگی ممکن است وارد شغل‌های دوم و سوم شود، درحالی که این موضوع با روح سند تحول آموزش و پرورش منافات دارد.