«اگرچه تحریم‌ها گسترده و با دقت اعمال شدند، اما در معرض نشت قرار داشته‌اند. ایران توانسته صادرات نفت خود را افزایش دهد».

نشریه اکونومیست در تحلیلی به بررسی علل تاب‌آوری اقتصاد ایران در برابر تحریم‌ها  پرداخت و نوشت: همزمان با بسته شدن یک در، در دیگری باز می‌شود. در دو هفته گذشته فشار جهانی بر روسیه به طرز چشمگیری افزایش یافته. این در حالی است که ایران می‌خواهد تا حدی از شر تحریم‌ها خلاص شود. در سال ۲۰۱۸ میلادی، آمریکا از توافق هسته‌ای چندجانبه با ایران خارج شد.

تجربه ایران آموزنده است. در یک دهه گذشته آن کشور تحت فشار تحریم‌ها دچار رکود و تورم شده اما سقوط نکرده است. این تا حد زیادی بدان خاطر است که تولیدکنندگان ایرانی از خود انعطاف‌ پذیری نشان داده‌اند. 

تحریم‌های آمریکا از سال ۱۹۷۹ میلادی آغاز شدند زمانی که 

«جیمی کارتر» رئیس‌جمهور اسبق آمریکا واردات نفت از ایران را ممنوع کرد و دارایی‌های آن کشور در آمریکا را مسدود نمود.

‌برای تحت فشار قرار دادن ایران به منظور محدود کردن برنامه هسته‌ای‌اش، موجی از تحریم‌های بین‌المللی بین سال‌های ۲۰۱۰ و ۲۰۱۲ میلادی علیه تهران اعمال شدند و به طور پیوسته تشدید شده‌اند. صادرات نفت و بانک‌های ایران هدف قرار گرفتند. از آن زمان، یک رژیم تحریمی با درجات مختلفی از شدت و ضعف علیه ایران برقرار شده است.

صادرات نفت ایران از ۲.۵ میلیون بشکه در روز در سال ۲۰۱۱ میلادی به ۱.۱ میلیون بشکه در سال ۲۰۱۴ میلادی کاهش یافت. سه توضیح برای دلیل تاب‌آوری اقتصاد ایران وجود دارد. نخست آنکه اگرچه تحریم‌ها گسترده و با دقت اعمال شدند، اما در معرض نشت قرار داشته‌اند. ایران توانسته فروش نفت خود را افزایش دهد. بخش عمده آن به چین صادر می‌شود که در قالب نفت مالزی، عمان یا امارات متحده عربی صادر شده است. شکستن تحریم‌ها خطرناک است، اما برخی از پالایشگاه‌های خصوصی جهان حاضر هستند در ازای تخفیف در قیمت، این ریسک را بپذیرند. هم چنین، دلار تنها ارز مورد کاربرد نیست: ایران معاملات را با یوان چین و درهم امارات نیز انجام می‌دهد.

دومین منبع تاب‌آوری، تنوع صادرات است. ایران دارای طیف وسیعی از صنایع تولیدی است. برخی از صنایع بزرگتر مانند استخراج معادن و فلزات از دسترسی به انرژی ارزان و قابل اعتماد سود می‌برند. علاوه‌بر این، ایران با چندین کشور پرجمعیت از جمله پاکستان و ترکیه مرز زمینی دارد و تجارت می‌کند.

عامل سوم جایگزینی واردات است. این وضعیت، برای تولید کنندگانی که به بازار داخلی ۸۳ میلیونی ایران خدمات ارائه می‌کنند این وضعیت به مثابه یک موهبت بوده است. یکی از کسبه در ایران می‌گوید: «در تهران خرید کنید. لباس، اسباب بازی و لوازم خانگی ایرانی را پیدا خواهید کرد». او می‌گوید: 

«اگر شاخص جهانی خودکفایی وجود داشت ایران در رتبه بالایی قرار می‌گرفت».. آنان به بهترین شکل ممکن خود را با شرایط تغییر یافته وفق می‌دهند. برای ایرانیان، اکنون چشم‌انداز واقعی روز‌های بهتری در پیش است.

 

مهم‌ترین پیام اقتصادی که دولت در 6 ماهه گذشته و در میدان عمل منتقل کرد این بود که با وجود تحریم‌ها می‌توان صادرات و درآمد کشور را افزایش داد.

وزیر اقتصاد ضمن بیان این مطلب به روزنامه ایران گفت: زمانی که کشور در قله تورم بود مسئولیت ما آغاز شد. به طورمشخص در وزارت اقتصاد مسأله تأمین مالی و کسری بودجه دولت در اولویت اقدامات قرار گرفت.

در ۴ ماهه نخست سال‌جاری دولت ۵۵ هزار میلیارد تومان از تنخواه بانک مرکزی را استفاده کرده و علاوه بر آن ظرفیت نزدیک به ۸۰ درصد اوراق دولت نیز به اتمام رسیده بود. به نحوی که در شهریورماه با اوراقی که فروختیم یعنی رقمی در حدود ۳۴ هزار میلیارد تومان مجوز سال تمام شد. نتیجه چنین تصمیماتی این بود که رکورد تورمی تمام سال‌های گذشته در تابستان امسال شکسته شد. البته شهریورماه هم جزو این رکورد محسوب می‌شود. درست است که ماه نخست آغاز به کار دولت است اما به‌واسطه اتفاقاتی که از قبل رخ داده بود باعث شد در مرداد و شهریور، رکوردی ثبت شود که از زمان دولت مرحوم ‌هاشمی دیگر تکرار نشده بود.

خاندوزی گفت: تقریباً ۱۰ هزارمیلیارد تومان کل درآمد واریزی

در ۱۱ ماهه اول سال گذشته بود، اما جالب است بدانید که این رقم در دولت آیت‌الله رئیسی به ۹۵ هزار میلیارد تومان رسید که بخشی از آن به‌دلیل افزایش نرخ ارز بود، اما بخش دیگر به‌واسطه افزایش حجم صادرات رخ داده است. در حالی که رئیس‌جمهور محترم پیشین ادعا می‌کردند اگر کسی بتواند هزار بشکه نفت بفروشد، من او را وزیر نفت می‌کنم. این‌قدر کشور به استیصال رسیده بود که فروش روزی ۵۰۰ تا ۶۰۰ هزار بشکه نفت برای کشور یک آرزو بود. اینها تنها برشی از شرایطی بود که دولت اجرای امور را در دست گرفت.

به گفته وی، از زمان روی کار آمدن دولت سیزدهم بیش از۴۰ تا ۵۰ درصد افزایش صادرات نفت داشته‌ایم و به لحاظ درآمدی هم چون قیمت نفت در بازارهای جهانی افزایش یافته بود تا دو برابر بیشتر درآمد نفتی داشتیم یعنی به لحاظ ریالی و حجم نیز این مقدار افزایش پیدا کرده است.

وزیر اقتصاد درباره دستاوردهای دولت در حوزه صادرات غیرنفتی، اعلام کرد: در ۱۱ ماه گذشته ۳۹ درصد بیشتر صادرات غیرنفتی انجام شده است. بدون گشایش تحریمی انتقال این حجم از ارز به خارج از کشور برای اینکه بتواند ۳۹ درصد رشد صادرات، ۳۵ درصد رشد واردات و ۴۰ درصد رشد صادرات غیرنفتی را حمایت کند، به این معنی است که تمام حوزه‌های تجارت ما رشد قابل توجهی را تجربه کرده است.

وی ادامه داد: در گذشته گفته می‌شد تحریم‌ها و محدودیت‌های کارگروه‌های اقدام مالی تأثیر داشته است اما اینکه شما نشان دهید با فرض همه اینها خیلی بهتر از وضع موجود می‌توانید عمل کنید نکته قابل تأملی است هرچند که اینها هنوز سقف اقتصاد ایران نیست، این مهم‌ترین پیامی است که در این شش ماه می‌توان منتقل کرد که در زمینه کنترل قیمت، رشد تجارت، صادرات و واردات موفق عمل کردیم. در گذشته مسائل تحریمی و FATF را برای تجارت و فروش نفت بهانه می‌کردند. الان تجارت ایران در ۱۱ ماه نخست امسال حدود ۹۰ میلیارد دلار بوده. آیا مسائل تحریمی و FATF حل شد!؟

 

سایت حامی برجام می‌گوید علت قفل شدن مذاکرات وین، آمریکاست، نه روسیه.

«عصر ایران» در این زمینه نوشت: به خاطر ضعف در جنگ روایت‌ها، بسیاری در داخل ایران فریب تبلیغات رسانه‌ای غرب را می‌خورند. از زمان تعلیق مذاکرات، طرف غربی و ایرانی روایت‌های مختلفی از دلیل توقف و مانع اصلی رسیدن به توافق دارند.

روسیه پیش از جنگ اوکراین یکی از طرف‌های اصلی پیش برنده دیپلماسی میانجی‌گرانه بین ایران و آمریکا بود و نماینده روسیه در وین یکی از پرتلاش‌ترین دیپلمات‌های طرف مذاکره برای احیای برجام به نظر می‌رسید. اما پس از جنگ اوکراین، اختلاف به وجود آمده بین آمریکا و روسیه بر سر اوکراین به طور طبیعی بر مذاکرات وین هم سایه ‌انداخت. آمریکا و بسیاری از کشورهای اروپایی، روسیه را تحریم کردند و این در حالی بود که همین کشورها باید با روسیه همکاری می‌کردند تا احیای برجام آخرین پله‌های توافق نهایی را نیز طی کند.

در این میان روس‌ها پس از تحریم‌های آمریکا شرط جدیدی روی میز گذاشتند و اعلام کردند باید همکاری‌های کشورشان با ایران در صورت احیای برجام از گزند تحریم‌های آمریکا در امان بماند و واشنگتن باید در این زمینه به مسکو تضمین کتبی و رسمی بدهد.

آمریکایی‌ها زیر بار این شرط نرفتند. بر اساس گزارش روزنامه وال استریت ژورنال آمریکا، آمریکا به روسیه هشدار داده اگر تا 1 هفته از شرط جدید خود عقب‌نشینی نکند، گزینه احیای برجام بدون حضور روسیه را اجرا خواهد کرد. مگر بدون روسیه احیای برجام متصور است؟ و اگر میسر است چرا می‌گویند روسیه عامل توقف مذاکرات شده است؟

اگر چنین است که آمریکایی‌ها گفته‌اند و برجام بدون حضور روسیه هم قابل احیاست، پس چرا رسانه‌های غربی مدام بر این خط تبلیغی متمرکز شده‌اند که مواضع اخیر روسیه و موضع سرسختانه ایران در زمینه گرفتن تضمین‌های لازم از آمریکا عامل اصلی تعلیق مذاکرات وین است. چون اتفاقا هر دو کشور ایران و روسیه روی موضوع گرفتن تضمین عینی و محکم از آمریکا پافشاری دارند؛ اما در این فقره، گیرِ اصلی کار پیش کسی است که حاضر نیست تضمین بدهد و در توافق برجام خواهان امتیازهای نقد و دست اول از ایران در ابتدای کار است و حواله به رفع تحریم‌هایی نصفه – نیمه در کلافی سردرگم از بسته‌های تحریمی مختلف می‌دهد که معلوم نیست تا چه میزان در آینده اجرا خواهد شد و چه گرهی از اقتصاد ایران را باز خواهد کرد!

در این جنگ روایت‌ها، بسیاری در داخل ایران در جنگ روایت‌ها، فریب تبلیغات رسانه‌ای غرب و رسانه‌های پرشمار فارسی زبان ماهواره‌ای وابسته به آمریکا، انگلیس و عربستان سعودی و اسرائیل و.. می‌خورند و بر این باورند که روسیه توافق احیای برجام را به نفع خود به هم زد و «تندروها»ی اصولگرا با همدستی روسیه در نهایت برجام را هوا کردند!

این ظاهر روایتی است که رسانه‌های جریان اصلی غرب برای بازی کثیف «متهم‌‌سازی» و منزه کردن دامن خود و ایجاد فشار مضاعف به ایران برای قبول و پذیرش خواست‌های حداکثری آمریکا، پی می‌گیرند و آن را در افکار عمومی جا می‌اندازند. اما کیست که نداند مانع اصلی احیای برجام، ایالات متحده آمریکا و اصرارش به برنداشتن تحریم‌ها و عدم ارایه تضمین‌های لازم به ایران است و باقی مسایل در صورتی که واشنگتن حاضر به لغو تحریم‌ها و برداشتن گام‌های لازم در این زمینه باشد، به راحتی قابل حل

است.

اختلاف ‌اندک باقی مانده بین ایران و آمریکا به رغم کم بودن اما آن قدر اهمیت دارد که دو طرف حاضر نیستند از مواضع خود روی آن موضوعات ‌اندک عقب بنشینند و گره اصلی مذاکرات وین هم پیش و پس از موضع جدید روسیه روی همین 3 درصد حل نشده بوده است و موضع جدید روسیه مادام که این 3 درصد اختلاف ‌اندک اما مهم بین آمریکا و ایران حل نشده، هیچ تغییری در اصل ماجرا نمی‌کند.

اگر دولت آمریکا بپذیرد که نمی‌تواند با برداشتن نصفه نیمه تحریم‌ها، جذابیت و منافع اقتصادی لازم را برای ایران به منظور رها کردن اهرم‌های هسته‌ای بدهد، حصول توافق ممکن است و دیگر حتی نیازی هم به رجعت دوباره به وین نیست و دو کشور می‌توانند با وساطت کشورهایی مثل قطر یا عمان توافق بازگشت دوباره آمریکا به برجام را در دوحه یا مسقط هم امضا کنند.

4 کشور روسیه، فرانسه، انگلیس و آلمان هم از برجام خارج نشده‌اند که نیازی به امضای دوباره متن توافق باشد. 

مانع فعلی نتیجه‌گیری نهایی از مذاکرات احیای برجام آن طور که رسانه‌های غربی می‌گویند به خاطر موضع روسیه و یا سرسختی مواضع ایران نیست و اتفاقا برعکس از همان ابتدای مذاکرات در حدود 1 سال پیش، این موضع سرسختانه واشنگتن در زمینه نگه داشتن بخش بزرگی از تحریم‌هاست که مانع اصلی احیای برجام است.

آمریکایی‌ها در تلاشند با کمترین میزان امتیازی که به ایران می‌دهند بیشترین میزان امتیاز را بگیرند و برای رسیدن به این منظور از روش‌های مختلف جنگ رسانه‌ای بهره می‌برند تا فشار را بر تهران مضاعف کنند؛ ایران هم با این بازی آمریکا آشنایی دارد و به همین خاطر اسیر این جنگ ترکیبی و روانی نمی‌شود.

واشنگتن باید انتخاب کند: یا احیای برجام با شرایطی که برای هر دو طرف معنادار باشد و یا خط پایان کشیدن به مذاکرات برجام.

کلید توافق ابتدا در واشنگتن و سپس در تهران است و کشورهایی مثل انگلیس و روسیه و فرانسه و آلمان تنها شاهدانی هستند که مواضع آنها در فقره مذاکرات اخیر احیای برجام چندان اهمیت بنیادینی ندارد.