ورود به رخت‌شویی در جنگ
سعید رضایی
کتاب «حوض خون؛ روایت زنان اندیمشک از رخت‌شویی در دفاع مقدس» تازه‌ترین کتاب هدف تقدیر رهبر انقلاب، روایتگر بخش‌هایی کمتر گفته شده از تاریخ جنگ تحمیلی است.
حضرت آیت‌الله العظمی خامنه‌ای، در یکی از سخنرانی‌های اخیرشان فرمودند: «من اخیراً یک کتابی خواندم به نام «حوض خون» - البتّه من در اهواز دیده بودم؛ خودم مشاهده کردم آنجایی را که لباس‌های خونی رزمندگان را و ملحفه‌های خونی بیمارستان‌ها و رزمندگان را می‌شستند؛ [اینها را] دیدم - که این کتاب تفصیل این چیزها را نوشته؛ انسان واقعاً حیرت می‌کند؛ انسان شرمنده می‌شود در مقابل این همه خدمتی که این بانوان انجام دادند در طول چند سال و چه زحماتی را متحمّل شدند؛ اینها چیزهایی است که قابل ذکر کردن است.»
حوض خون حاصل همکاری دفتر تاریخ شفاهی اندیمشک و واحد تاریخ شفاهی دفتر مطالعات جبهه فرهنگی انقلاب اسلامی است، خاطرات و روایت‌های ۶۴ نفر از بانوان اندیمشکی درباره فعالیت‌شان در بخش رخت‌شویی البسه رزمندگان دفاع مقدس را شامل می‌شود که فاطمه‌سادات میرعالی، زهرا بختور، سمانه نیکدل، سمیه تتر، نسرین تتر، مهناز الفتی‌پور، آمنه لهراسبی و نرگس میردورقی تحقیق و گردآوری آنها را بر عهده داشته‌اند.این‌کتاب سومین‌عنوان از مجموعه «پشتیبانی جنگ» و چهارمین‌عنوان مجموعه «زنان انقلاب» است که این‌ناشر چاپ می‌کند.در بخش ضمیمه کتاب، تصویر راویان کتاب به همراه تصاویری از فعالیت‌های این بانوان اندیمشکی در دفاع مقدس، شهدای منتسب به آنها و همچنین بیمارستان شهید کلانتری اندیمشک به عنوان محل رخت‌شویی البسه رزمندگان آمده است.
فاطمه‌سادات میرعالی که علاوه‌بر تحقیق، تدوین کتاب را هم برعهده داشته، در بخشی از مقدمه خود درباره راویان کتاب نوشته است: «اولِ مصاحبه‌ها درد و زجرشان توی ذهنم پررنگ بود، اما انتهای مصاحبه وقتی متوجه می‌شدم هنوز حاضر هستند پای انقلاب جان بدهند، وقتی تلاش می‌کردند راهی برای شستن لباس‌های رزمندگان جبهه مقاومت پیدا کنند و بعضی از آنها از من می‌پرسیدند «راهی سراغ نداری بریم سوریه لباس رزمنده‌ها رو بشوریم؟»، معادلات ذهنم درباره اینکه افرادی زجرکشیده هستند به هم می‌خورد. خانم‌های رخت‌شویی با وجود همه سختی‌ها و دردهایی که دیده‌اند و از نزدیک تکه‌های بدن شهدا را لمس کرده‌اند، روح زینبی دارند و با بیان تمام تلخی‌ها، از شستن لباس رزمنده‌ها به‌زیبایی یاد می‌کنند. اگر غیر از این بود، اکنون با وجود ناتوانی، باز پای ثابت فعالیت‌های انقلاب نبودند.»
او همچنین در مصاحبه با پایگاه اطلاع‌رسانی رهبر انقلاب (Khamenei.ir) می‌گوید: «من به غیر از مطالعات میدانی برای نگارش این کتاب، مطالعات عمیقی درباره نقش زنان در انقلاب و دفاع‌مقدس داشتم و به بررسی سخنان حضرت امام(ره) و رهبرمعظم‌انقلاب در این زمینه پرداختم. در این زمینه باید بگویم که جایگاه زنان و نقش‌شان در انقلاب و دفاع مقدس که اتفاقا به‌خوبی هم از پس آن برآمدند، متأسفانه بعد از این همه سال به درستی دیده نشده است. در کمال تأسف در تمام سال‌های پس از جنگ، آن‌قدر کم‌کاری کرده‌ایم که حوض خون تنها کتابی است که به موضوع رخت‌شویی در جنگ می‌پردازد و هنوز چیز زیادی از نقش زنان در دفاع مقدس نگفته‌ایم.در اکثر کتاب‌های حوزه دفاع‌مقدس زنان راوی همسر یا فرزندان شهیدشان هستند اما خود آنها به‌عنوان کسانی که در پشتیبانی جنگ حضور داشتند و نقش مهم و حساسی ایفا کرده‌اند تا به امروز به‌خوبی دیده نشده‌اند.دقیقا مطابق فرمایش رهبرمعظم‌انقلاب درباره الگوی‌سوم‌زن، زنان حاضر در انقلاب و دفاع‌مقدس، هیچ‌کدام از نقش‌های خود را کنار نگذاشته‌اند. هم به وظیفه مادری و همسری خود رسیده‌اند، هم وظیفه شخصی و فردی خود را به‌عنوان یک زن مسلمان مومن انجام داده‌اند و هم در اجتماع حضور فعالی داشته‌اند.تا به امروز به نقش سرداران و فرماندهان جنگ تا حدودی پرداخته شده هرچند که در آن زمینه هم هنوز خیلی جای کار داریم اما کتاب‌هایی از جنس حوض‌خون که به همین مقدار اندک به نقش زنان بپردازد، متأسفانه بسیار کم است.حتی کسی مثل من که سال‌ها در کنار این خانم‌ها زندگی کرده و در کوچه و خیابان و مصلی و مراسم گوناگون آنها را از نزدیک دیده‌ام، سابقه بزرگ این بانوان در دوران دفاع‌مقدس را نمی‌شناختم و نمی‌دانستم چه مجاهدت‌هایی انجام داده‌اند. وقتی ما این قهرمانان و الگوهای وطنی را به جامعه معرفی نمی‌کنیم آن وقت طبیعی است که کودک و نوجوان در میان فرهنگ جوامع دیگر به دنبال قهرمان و الگو باشد، چون قهرمانان سرزمین خودش را به او نشناساندیم.از سال ۱۳۹۳ که موسسه شهید جواد زیوداری با حمایت دفتر مطالعات جبهه فرهنگی انقلاب‌اسلامی فعالیتش را شروع کرد و در این حوزه قدم گذاشت، روی موضوعات ناگفته و ناشناخته جنگ در استان خوزستان و دیگر استان‌های درگیر جنگ که کمتر به روایت‌ها و خاطرات آنها پرداخته شده، تمرکز کرده است. حوض خون خروجی دوم این مجموعه است که توسط نشر راه‌یار وابسته به دفتر مطالعات جبهه‌فرهنگی، منتشر شده است. کتاب «نعمتْ‌جان» خاطرات خانم صغری‌بستاک، یکی از امدادگران بیمارستان شهید‌کلانتری، کتاب نخست ما بود که بدون تبلیغ خاصی به لطف خدا در کمتر از پنج‌ماه به چاپ چهارم رسید. ان‌شاءالله به‌زودی شاهد انتشار تعداد بیشتری از این دست کارها خواهیم بود.»
علیرضا مختارپور، دبیرکل نهاد کتابخانه‌های عمومی، در مراسم رونمایی از این أثر گفته بود: «اولین احساسی که از مطالعه این آثار بروز می‌کند، تأسف و تأثر از این مسئله است که این گنجینه‌ها و ذخایر، دهه‌ها مورد غفلت قرار گرفته و همان‌طور که در مقدمه بسیاری از این کتب از جمله «حوض خون» آمده، می‌بینیم که بعضی از راویان از دنیا رفتند و یا بعضی به علت بیماری یا کهولت سن توان یا حافظه بیان خاطرات را ندارند، این یک تأسف و تأثر شدیدی است که به انسان دست می‌دهد، اما بلافاصله، یک احساس خرسندی هم درباره همین مقدار به دست آمده ایجاد می‌شود که برای نشر این کارها کوشش کردند و مقداری از این ذخایر، برای تاریخ و آینده حفظ و ثبت شده است.»
مرتضی قاضی، مدیر گروه مطالعات فرهنگی و اجتماعی مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس نیز درباره «حوض خون» می‌گوید: این کتاب به خاطرات زنان، به عنوان یکی از اقشار مهم و تأثیرگذار در جنگ، پرداخته است؛ زنانی که صدای آنها یا شنیده نشده یا بخشی از آن شنیده شده است. مثلاً ما عموماً برای ثبت خاطرات زنان، به سراغ زنانی رفته‌ایم که اسلحه دست گرفته یا در منطقه جنگی به عنوان امدادگر حضور داشتند. قابمان را روی زنانی بستیم که حضور مستقیم در جنگ داشتند. اما به زنانی که لباس این رزمندگان را می‌شستند یا زنی که برای جبهه مربا و نان می‌پخته و... نپرداخته یا بسیار کم و محدود پرداخته‌ایم؛ از این منظر کتاب «حوض خون» به بخش گمشده تاریخ در حوزه تاریخ معاصر و جنگ پرداخته است.شهر اندیمشک نیز در میان کتاب‌های خاطرات در مقایسه با شهرهایی مانند دزفول سهم کمتری داشته است؛ این در حالی است که اندیمشک فاصله‌ای با دزفول نداشته و کمتر از آن مورد حمله قرار نگرفته است. مثلاً تنها در روز چهارم آذرماه سال 65، این شهر مورد حمله شدید نیروهای بعثی قرار می‌گیرد و به عنوان روز خونین اندیمشک در تاریخ ثبت می‌شود. خانم میرعالی به همراه یک تیم تحقیق که نگارش این کتاب را برعهده داشتند، چندین سال است که مأموریت خود را ثبت و ضبط آن چیزی تعریف کردند که بر مردم اندیمشک گذشته است. در این پازل، به زنان پشتیبان جنگ و زنانی که در رختشوی‌خانه حضور داشتند، پرداخته‌اند.»