دانشجویان در گیر و دار شهریه های میلیونی دانشگاه ها- بخش دوم
کفه سنـگین شـهریه نامتوازن با کفه سبک آموزش
یکی از ارکان عدالت آموزشی این است که اولا افراد حقیقتا مستعد، جذب سیستم آموزش عالی شوند و از سوی دیگر دغدغه‌ای به جز درس خواندن به نحو احسن روی دوش دانشجو نباشد.
در مورد شیوه‌های جذب دانشجو در دانشگاه‌ها (به‌ویژه از طریق کنکور) همواره بحث‌ها و انتقاداتی از سوی کارشناسان اهل فن وارد بوده است.
از سوی دیگر اخباری چون خرید و فروش صندلی در برخی دانشگاه‌ها، خرید سوابق تحصیلی جعلی، خرید نمره و... اخباری هستند که اگرچه صحت و سقم‌شان همواره در پرده ابهام بوده و بعضا شایعه تلقی شده‌اند، اما همواره اجرای عدالت آموزشی را زیر سؤال برده‌اند.
مضاف برآن، آنچه که شایعه نمی‌نمایاند و ثابت شده است، فشار شهریه‌های سنگین روی شانه نحیف دانشجویان در مقاطع مختلف دانشگاهی است که هم آنها را نسبت به اجرای عدالت آموزشی ناامید ساخته و هم فشار مالی و روحی مضاعفی را بر دانشجویان و خانواده‌هایشان متحمل می‌سازد.
آخر دانشجویی که حتی از به دست آوردن کار درآینده و بعد از فارغ‌التحصیلی خود در ابهام و تردید است، چطور میتواند هزینه میلیونی دانشگاه را بدون وارد کردن فشار اقتصادی بر خانواده‌اش بپردازد؟ فشار شهریه‌های سنگین در کنار همان لیست اخباری که در بالا عنوان شد- نظیر خرید و فروش صندلی دانشگاه‌ها- حقیقتا خیلی‌ها را علی رغم داشتن استعداد، به انصراف و خانه‌نشینی سوق داده است. در حالی که هر جوان مستعد و متفکر میتواند پرچمدار شکوفایی علمی و فرهنگی و اقتصادی کشورش باشد.
کیفیت آموزشی هم وزن شهریه‌ها نیست
علی قبادیان یک دانشجوی انصرافی صراحتا می‌گوید: «من مجبورم انصراف بدهم، چون پول شهریه را ندارم. به علاوه دانشگاه که درس نمی‌دهد، اغلب دروس را مجازی ارائه می‌دهند. برخی استادها هم دانشجویان را رها کرده‌اند و یک خط در میان درس می‌دهند!»
سارا سعیدی یک دانشجوی منتقد با گلایه می‌گوید: «قبل از کرونا باید پول برای بلیت هواپیما و هتل استاد پرداخت می‌کردند، اما حالا که کلاس‌ها مجازی برگزار می‌شوند، متعاقبا این هزینه‌ها حذف شده، چرا باید شهریه کامل بپردازیم؟ کیفیت آموزش مجازی واقعاً پایین بود. یادگیری‌ها درحد۳۰ درصد آموزش حضوری به کار دانشجو آمد. دانشجو باید خودش تقلا می‌کرد تا با مرور چندباره کتاب جبران این کمبود را داشته باشد. اگر همچنان آموزش مجازی سرلوحه کار است، برای ترم پیش‌رو هم باید شهریه دانشگاه‌ها کمتر از نصف شود.»
یک دانشجو که مایل نیست نامش برده شود، با دیدن خبر منتشر شده از سوی یکی از دانشگاه‌ها مبنی بر اینکه طی دوره کرونا و تشکیل کلاس‌های مجازی، یک هزار میلیارد تومان ضرر مالی کرده می‌گوید: «این خود پرده‌برداری از درآمد کلان دانشگاه مذکور است، یعنی حدود هشت ماه یک هزار میلیارد تومان آن هم فقط از محل برگزاری کلاس‌های مجازی داشته است.»
میترا اویسی یک دانشجوی سال سوم ادبیات دانشگاه سراسری (نوبت شبانه) می‌گوید: «ترم پیش که دروس مجازی برگزار شدند، استادان برخی دروس تنها به‌اشتراک گذاشتن یک فایل صوتی در واتس‌آپ از طریق گروه همکلاسی‌ها بسنده کردند. بعد هم شهریه کامل را گرفتند. واقعاً بیشترین بار آموزش روی دوش خود دانشجو بود.»
فعالیت دانشگاه‌ها کاربردی نشده‌اند
در سایت یکی از دانشگاه‌های خارج کشور نوشته شده ما متعهد هستیم که نسبت به حل مسئله آب که اصلی‌ترین مسئله زمانه ماست، راهکارهایی ارائه دهیم. سپس دستاوردهای علمی‌خود را که طی ده سال گذشته مربوط به حل مسئله آب است، پیش روی جامعه قرار داده‌اند.
دکترمحمد فاضلی یک منتقد نسبت به کیفیت آموزشی و کاربردی بودن نقش دانشگاه‌ها در حل مسائل جامعه می‌گوید: «درکدام سایت دانشگاه‌های ایران یک بیانیه محلی داریم که گفته باشد نسبت به این استان و شهرستان و این مردم متعهد هستم و این کارها را برای بهبود این وضعیت انجام داده‌ام؟ در کدام‌یک از مدل‌های ما برای تخصیص گرنت(نحوه تخصیص اعتبار پژوهشی)، کار کردن برای مردم محلی یک شاخص بوده است؟ مثلا اگر یک استاد در جمع مردم محلی سخنرانی کرد تا آنها را نسبت به یک پدیده ناخوشایند آگاه کند، یا اگر کسی در دانشگاه مازندران برای احیای تالاب‌ها و یا نجات پرندگان مهاجر کار کرد، آیا در نظام آموزشی و پژوهشی ما امتیاز دارد؟ یا اینکه می‌گوییم بهتر بود که به جای این کارها دو تا مقاله می‌نوشت؟ دانشگاهی که تعداد اعضای هیئت علمی آن از هزار نفر می‌رسد به دو هزار نفر، و تعداد دانشجویانش از شش هزار نفر می‌شود ده هزار نفر، ولی فقر و آسیب در محیط محلی آن افزایش پیدا می‌کند، این دانشگاه بی‌مسئولیت است.»
وی در ادامه می‌گوید: «اگر یک استاد در یک سمن (NGO) برای بهبود کسب و کارهای محلی کار کرد امتیاز دارد؟ یا اینکه می‌گوییم انگشتت را بگذار روی این دستگاه تا مشخص شود که صبح چه وقت آمده‌اید و غروب چه وقت رفته‌اید؟
اگر از فردا صبح همه اساتید دانشگاه‌های ما برای شش ماه سر کار نروند، اجتماع محلی احساس نمی‌کند چیزی کم شده است؛ در حالی که اگر نانواها یک روز این کار را بکنند همه متوجه می‌شوند؛ چرا که پرداختن به مأموریت‌های محلی در نظام دانشگاهی ما تعریف نشده است. آیا دانشگاه محل گفت‌و‌گو و مراجعه رسانه‌ها، فعالان مدنی، احزاب سیاسی، شرکت‌های خصوصی، اتاق بازرگانی و. .. است؟ یا اینکه بدون نیاز به دانشگاه کارشان را پیش می‌برند و حداکثر از بین اساتید یکی دو نفر را یارگیری می‌کنند؟ شأن حضور دانشگاه در محل به صرف افراد است یا به‌خاطر شأن حقوقی و سازمانی آن؟»
این منتقد در تکمیل صحبت‌هایش می‌گوید: «در جایی که دانشکده کشاورزی داریم و در همان‌جا
بیشترین مصرف کود و سم را هم داریم، و ابتلا به سرطان گوارش حاصل از آن هم زیاد است، این دانشکده کاندیدای بی‌مسئولیتی است.
در جایی ریزگرد داریم و در سی سال گذشته، در پایان‌نامه‌ها، مقاله‌ها، طرح‌های پژوهشی، و رشته‌های دانشگاه محلی آن، اثری از ریزگرد نیست. این دانشگاه فکر کرده است که فقط باید مقاله تولید کند تا نرخ رشد مقالات بین‌المللی ما در ژورنال‌های ISI افزایش پیدا کند. باید به مسئولیت اجتماعی چنین دانشگاهی شک کرد.
مدل ارزیابی دانشگاه‌های ما میتواند تغییر کند. نپرسیم چند مقاله به چند زبان نوشته‌اید؟ بپرسیم چقدر موثر بوده‌اید؟ اجتماع محلی فقط درد مسائل را درک می‌کند، این دانشگاه است که باید مسئله را شناسایی کند و راهکار ارائه دهد. هدف نهایی دانشگاه، در کنار تعهدات جهانی و ملی، ارتقای کیفیت زندگی است.»
تأثیر شرایط کرونایی بر کیفیت آموزش دانشگاهی
شرایط کرونایی پرداخت شهریه‌های سنگین دانشگاه را از عهده برخی دانشجویان خارج کرده است.
امید مصلحی که تا پیش از کرونا با کار کردن پاره وقت، بخشی از هزینه‌های دانشگاهش را در کنار کمک گرفتن از پدرش پرداخت می‌کرده، برایمان می‌گوید: «در زمان کرونا از کار بیکار شده‌ام. من
پیک فست فود بودم.»
وی در ادامه برایمان می‌گوید: «ترم گذشته به‌دلیل پایین بودن سرعت اینترنت بسیاری از کلاس‌های آنلاین را از دست دادم و چند واحدی هم اُفتادم که تکرار واحدها در ترم پیش رو برای پرداخت شهریه فشار مضاعفی را بر من و خانواده‌ام تحمیل می‌کند. تکرار واحدها برای دانشجویانی که رایگان تحصیل می‌کنند، چندان مهم نیست، زیرا آنها دغدغه پرداخت شهریه را ندارند و می‌توانند به راحتی کلاس‌های درس از دست رفته را جبران کنند. اما برای دانشجویانی که مجبور به پرداخت شهریه‌های کلان هستند این وضعیت کمی‌سخت‌تر است.»
این دانشجو درباره کیفیت آموزش‌های مجازی در‌ترم پیش می‌گوید: «از زمانی که موضوع کرونا جدی شد، دانشگاه تصمیم گرفت تا کلاس‌های مجازی راه‌اندازی کند. سامانه‌ای هم برای همه رشته‌ها معرفی کردند. مدیران گروه‌ها تأکید کردند که کلاس‌ها طبق ساعت و تقویم آموزشی انجام می‌شود. آنها گفتند که دانشجویان نگران نباشند، تنها فرق این نوع آموزش این است که قبلاً حضوری بوده، حالا مجازی می‌شود. متأسفانه دسترسی به سایت بسیار سخت بود. تعداد دانشجویان هم زیادند. یعنی اگر در این کلاس‌ها شرکت کنید، متوجه می‌شوید که اصلا زمین تا آسمان با کلاس‌های حضوری فرق می‌کند. ما امکان پرسش و پاسخ نداشتیم و در تهیه جزوه هم با مشکل مواجه شدیم.»
وی در تکمیل صحبت‌هایش می‌گوید: «سیستم دانشگاه‌مان به‌گونه‌ای است که برای شروع ترم و انتخاب واحد باید مبلغی را پرداخت کنیم تا سایت انتخاب واحد باز شود و در طول‌ترم هم باید مابقی شهریه را پرداخت کنیم. اگر نتوانیم شهریه را در طول ترم و بعد از امتحانات بدهیم، سایت، دسترسی ما را برای دیدن نمرات می‌بندد و برای انتخاب واحد ترم بعدی هم باید حتما تسویه حساب کنیم. این همه سخت‌گیری برای شهریه دانشگاه وجود دارد، اما برای تدریس و آموزش این سخت‌گیری‌ها یا وجود ندارد و یا به ندرت دیده می‌شود.»
شهریه اخذ شد، اما خدمات ارائه نشد
می‌توان گفت تقریبا سه وزارتخانه علوم، آموزش و پرورش و بهداشت و درمان و آموزش پزشکی در زمینه آموزش مجازی با یک چالش جدی رو‌به‌رو شدند که پیش از شیوع کرونا به آن کمتر توجه می‌کردند.
آموزش مجازی بر بستر اینترنت نه تنها در ماه‌های اخیر به یک چالش تبدیل شده، بلکه به یک بحث جدی نیز تبدیل شده که در ماه‌های آینده و ترم جدید چگونه اجرا شود؟
اما در این میان یکی از مهم‌ترین مباحث مطرح شده در حوزه آموزش مجازی کیفیت این شیوه آموزش است.
احمدحسین فلاحی سخنگوی کمیسیون آموزش و تحقیقات مجلس شورای اسلامی می‌گوید: «حتما باید در رابطه با پرداخت شهریه و آموزش برنامه‌ای وجود داشته باشد. در بحث دانشگاه‌ها تاکنون وزارتخانه گزارشی اعلام نکرده و مجلس هم به این موضوع ورود نداشته است. طی دو ماه اخیر بیشتر وقت کمیسیون آموزش مجلس به موضوعات مختلفی از جمله کنکور، اعتصاب معلمان نهضت و صندوق ذخیره ارزی اختصاص یافت.»
وی در ادامه می‌گوید: «آموزش و پرورش شیوه‌های آموزش خود را توضیح داد، اما هنوز دانشگاه‌ها برنامه‌ای برای نوع آموزش خود در ترم پیش‌رو ارائه نداده‌اند.
برخی از دانشگاه‌ها دولتی هستند و شماری از دانشگاه‌ها نظیر پیام نور نیز دولتی- شهریه‌ای هستند. همچنین برخی دیگر نیز در قالب دانشگاه آزاد و غیردولتی فعالیت می‌کنند که برای آموزش در دانشگاه دولتی بحث راحت‌‌تر است، اما در دانشگاه‌هایی مثل پیام نور، آزاد و غیردولتی که شهریه پرداخت می‌شود، حتما باید در رابطه با پرداخت شهریه و آموزش برنامه‌ای وجود داشته باشد.»
فلاحی خاطرنشان می‌کند: «در ترم گذشته بسیاری شاکی بودند که شهریه اخذ شده، اما خدمات ارائه نشده، بنابراین این مسئله باید مورد بررسی قرار گیرد.»
نیمی از صندلی‌های دانشگاه غیردولتی خالی است!
علی آهون‌منش رئیس اتحادیه دانشگاه‌های غیردولتی غیرانتفاعی درباره حداکثر افزایش شهریه‌های دانشگاه‌های غیردولتی می‌گوید: «میزان افزایش شهریه در اختیار هیئت‌های امنای دانشگاه‌ها است. سال گذشته تا ۲۵ درصد افزایش یافت، اما امسال به دلیل مشکلات خانواده‌ها در پی بحران کرونا، مقداری سقف را پایین‌تر آوردیم و اعمال افزایش ۱۰ تا ۲۰ درصدی را در اختیار هیئت‌های امنای دانشگاه‌ها قرار دادیم.» وی درباره برنامه آموزشی در‌ترم پیش‌رو توضیح می‌دهد: «در‌ترم تحصیلی جاری ۹۵ درصد آموزش‌ها به صورت الکترونیکی و به‌طور قطع با پهنای باند پرقدرت انجام می‌شود.»
آهون‌منش درباره میانگین ظرفیت‌های خالی دانشگاه‌های غیردولتی در سال تحصیلی جدید، می‌گوید: «به‌طور کلی حدود ۱۸۰ هزار ظرفیت پذیرش در دانشگاه‌های غیردولتی وجود دارد که ۵۰ درصد معادل ۹۰ هزار صندلی در سال تحصیلی جدید خالی می‌ماند.»