دلایل پیام‌های مثبت سعودی‌ها برای تعامل با ایران
مهدی امامقلی
در شرایطی که تنش‌ها در خلیج فارس رو به افزایش است و آمریکا و اروپا درصدد تشکیل ائتلاف‌های نظامی دریایی در تنگه هرمز هستند، برخی رویدادها و مواضع مقامات سعودی در قبال ایران، موردتوجه کارشناسان و ناظران مسائل منطقه قرار گرفته است؛ مواضعی که از یکسو نشان‌دهنده سیاست یک بام و دوهوای عربستان و از سویی دیگر حاکی از پالس‌هایی هرچند ضعیف اما بسیار مثبتِ سعودی‌ها برای تعامل با جمهوری اسلامی ایران است.
1. نماینده عربستان در سازمان ملل متحد در ۲۷ تیرماه سال جاری در سخنانی در این سازمان گفت که کشورش به دنبال جنگ با ایران نیست و زمان آن فرا رسیده که جنگ یمن به پایان برسد. «عبدالله المعلمی» با بیان اینکه «عربستان آماده تعامل دیپلماتیک با ایران است» تصریح کرد: «این مسئله زمینه‌ای مشترک نیاز دارد.» از همین رو بود که در تهران از وزارت خارجه گرفته تا دولت و کمیسیون امنیت ملی مجلس و...، مواضع المعلمی را پیامی مثبت ارزیابی کرده و از آن استقبال کردند.
2. وزارت خارجه عربستان در ۲۹ تیرماه سال جاری اعلام کرد که یکی از خدمه کشتی ایرانی «ساویز» [که بیش از یک سال است که در آب‌های دریای سرخ و نزدیکی سواحل یمن دچار نقص فنی شده است] را به عمان فرستاده است. به گفته سعودی‌ها مداوای شهروند ایرانی و انتقال او به عمان بعد از بهبودی با خواست پادشاه و ولیعهد عربستان انجام شده است. از این‌رو اراده حاکم برای در صدر قرار گرفتن این گزاره (خواست پادشاه و ولیعهد عربستان برای مداوای شهروند ایرانی) در رسانه‌ها و اظهارات مقامات سعودی، حاوی پیام‌های مثبتی برای تعامل با جمهوری اسلامی است. همچنین در همین روز بود که رسانه‌های داخلی خبر دادند، «کشتی ایرانی توقیف‌شده در عربستان آزاد شد»؛ کشتی ایرانی با نام «هپینس 1» که در تاریخ ۱۰ اردیبهشت‌ماه سال جاری در پی ایجاد نقص فنی به بندر جده عربستان منتقل شده و طی چند ماه گذشته با وجود رفع نقص اجازه‌ترخیص نیافته بود به همراه تمام کارکنان و خدمه خود از توقیف رها شد و البته سخنگوی وزارت خارجه کشورمان هم از تلاش‌های سعودی‌ها در این چارچوب تقدیر کرد.
3. هفته گذشته (8 مردادماه) روزنامه «رأی الیوم» در گزارش قابل تأملی «استقبال گرم سعودی‌ها از حجاج ایرانی» را موردتوجه قرار داد و نوشت: «خبرگزاری رسمی جمهوری اسلامی ایران (ایرنا) تصاویری را در سایت خود منتشر کرد که در آن، حجاج هنگام ورود به مزار رسول اکرم(ص) و بقیع، مورد استقبال گرم مسئولان حج در عربستان قرار می‌گیرند.» این در حالی است که سابق بر این، درگیری‌ها و اختلافات زیادی به‌ویژه در سطح بحران‌های حجاج ایرانی و شکایت‌های متعدد آنها از بدرفتاری برخی مسئولان امنیتی سعودی در فرودگاه‌ها و راه‌های مرزی وجود داشت.
4. امیر موسوی، مشاور وزیر سابق دفاع کشورمان چندی پیش در گفت‌وگو با یکی از پایگاه‌های خبری داخلی خبر داد که ایران، اخیراً پیامی از سوی عربستان سعودی از طریق سوئیس دریافت کرده است. «المیادین» هم در گزارشی نوشت: «چه‌بسا نامه‌هایی که ریاض از طریق سفارت سوئیس به تهران می‌فرستد در راستای اعلام آمادگی عربستان برای ازسرگیری روابط دیپلماتیک با تهران باشد.»
5. خبرگزاری عراقی «میدل‌ایست‌نیوز» شنبه هفته جاری از قول منابع آگاه در بعثه حج عراق ادعا کرد روز جمعه گذشته (11 مرداد)، مقاماتی از ایران و عربستان سعودی در مکه دیدار غیرعلنی داشته‌اند. همزمان، وبگاه «دبکا فایل» وابسته به رژیم صهیونیستی مدعی شد که عربستان و امارات تماس‌هایی مخفیانه در رابطه با امنیت کشتیرانی در خلیج فارس با ایران برقرار کرده‌اند. این وبگاه نوشت: «تحولات منطقه، باعث شده که محمد‌بن سلمان ولیعهد عربستان به‌طور جدی درحال بررسی بازکردن باب گفت‌وگو با تهران باشد.»
با توجه به آنچه در فوق آمد، به‌نظر می‌رسد چند مسئله در بسترسازی پالس‌های مثبت عربستان نقش بسزایی داشته‌اند:
اول) خروج امارات از یمن
به گفته ناظران و کارشناسان مسائل منطقه، خروج امارات از یمن، به‌کلی محاسبات عربستان را به هم ریخته است. امارات پس‌ازآنکه متوجه شد جنگ فرسایشی در یمن، بازی در ائتلاف عربستان و آمریکاست و جز هزینه و فاجعه انسانی، دستاورد دیگری ندارد، به‌سرعت نیروهای خود از این کشور را خارج کرد. بر اساس گزارش رسانه‌ها، برخی از مسئولان دفتر پادشاهی عربستان شخصاً وارد این موضوع شدند و تلاش‌کردند اماراتی‌ها را از خروج از یمن منصرف کنند و این نشان می‌دهد این اقدام امارات با رضایت و هماهنگی عربستان نبوده است.
بدون شک خروج امارات از ائتلاف سعودی علیه یمن (بعد از خروج دو سال پیش قطر از ائتلاف)، عربستان را به‌شدت آسیب‌پذیر خواهد کرد و مطمئناً بر تأمین منابع مالی جنگ اثر خواهد گذاشت. به‌ویژه آنکه موفقیت پهپادها و موشک‌های یمنی در هدف‌گیری تأسیسات عربستان و ضعف سامانه‌های دفاع هوایی عربستان و اساساًً سنگینی‌کردن موضع دفاعی عربستان به‌جای موضع تهاجمی! نکات قابل‌تأملی است که در این تحلیل وضعیت نباید ازنظر دور داشت. شاید از همین‌رو بود که نماینده عربستان در سازمان ملل متحد اظهار کرد که «زمان آن فرا رسیده که جنگ یمن به پایان برسد.»
دوم) اقتدار نظامی جمهوری اسلامی در برابر آمریکا و انگلیس
سرنگونی پهپاد غول‌پیکر آمریکایی و همچنین توقیف نفت‌کش انگلیسی از سوی ایران که نشان‌دهنده قدرت نظامی و سیاست خارجی فعال جمهوری اسلامی ایران است، متغیر بسیار مهم دیگر در تکاپوهای منطقه‌ای عربستان است چه آنکه این تحولات، سعودی‌ها را متوجه این واقعیت کرده که جمهوری اسلامی ایران، مقتدرانه در برابر غرب ایستاده و از مواضع خود کوتاه نمی‌آید و از سویی کارزار فشار حداکثری غربی‌ها نتوانسته کاری از پیش ببرد. آنها به‌خوبی متوجه این رهنمود رهبر معظم انقلاب شده‌اند که آمریکایی‌ها فقط در پی دوشیدن عربستان و بهره‌برداری مالی و اقتصادی از این کشور هستند.
سوم) ناکامی‌آمریکا و انگلیس برای ایجاد ائتلاف نظامی دریایی
طی هفته‌های گذشته، آمریکا و انگلیس تلاش‌کردند تا با طرح تشکیل یک ائتلاف دریایی برای محافظت از کشتی‌های تجاری در خلیج فارس، به ناامن‌سازی خلیج فارس پرداخته و با محاصره جمهوری اسلامی، عمق راهبردی نظام در منطقه را به چالش بکشند اما با شکست مفتضحانه‌ای رو‌به‌رو شدند. تنهایی آمریکا و انگلیس در این طرح و عدم پیوستن روسیه، ژاپن، کره جنوبی، آلمان، نروژ و اسپانیا به آن و همچنین ناامیدی اماراتی‌ها از آمریکایی‌ها و ازسویی گسترش اختلافات میان انگلیس و آمریکا بر سر ایران، دلیل بر این مدعاست.
گفتنی است که در کنار اظهارات نماینده عربستان مبنی بر اعلام آمادگی برای تعامل دیپلماتیک با ایران، خواست پادشاه و ولیعهد عربستان برای مداوای خدمه ایرانی کشتی ساویز، رهاسازی کشتی ایرانی هپینس 1، استقبال گرم سعودی‌ها از حجاج ایرانی، نامه‌های ریاض به تهران و همچنین دیدار غیرعلنی مقامات ایران و عربستان در مکه، برخی مواضع عربستانی‌ها نشان‌دهنده سیاست یک بام و دوهوای این کشور در مواجهه با ایران است چه آنکه سفر هیئت اماراتی به تهران و نشست مشترک گارد ساحلی امارات با همتایان ایرانی نه‌تنها باعث خشم سعودی‌ها شده بلکه بن‌سلمان ولیعهد آل‌سعود را بسیار نگران کرده است.
شایان ذکر آنکه گرچه بسیاری معتقدند عمق اختلافات میان تهران و ریاض بیشتر از میزانی است که بتوان چشم‌اندازی جهت تحول در مناسبات دو طرف در کوتاه‌مدت ترسیم کرد اما وقایع اخیر منطقه و مواضع سعودی‌ها و تغییر لحن آنها در قبال ایران را می‌توان به نشانه‌هایی از بروز تمایل به کاهش سطح تنش‌ها میان دو کشور برآورد کرد اما به‌نظر می‌رسد جمهوری اسلامی هم در این شرایط که تنش‌های فزاینده‌ای در منطقه در حال وقوع است، به‌خوبی از این پالس‌ها استقبال کرده و البته باید درخصوص مسائلی مانند جنگ یمن، حجاج ایرانی و... پیش‌شرط‌هایی را برای ادامه این روند و بسترسازی‌ها معین کند.