گام دوم انقلاب و سواد رسانه‌ای
مهدی حق‌وردی طاقانکی
رهبر انقلاب اسلامی در بیانیه گام دوم ضمن مروری به تجربه 40ساله انقلاب، با اشاره به گام دوم انقلاب سرفصل‌ها و توصیه‌های اساسی را در بخش‌هایی چون علم و پژوهش، معنویت و اخلاق، اقتصاد، عدالت و مبارزه با فساد، استقلال و آزادی، عزت ملی و روابط خارجی و مرزبندی با دشمن، سبک زندگی مطرح می‌کنند اما پیش‌ازاین سرفصل‌ها نکاتی را خاطرنشان می‌کنند که بدون تحقق آن گام‌ها امکان‌پذیر نیست و آن موضوع «امید» است. سپس به موضوع سیاست تبلیغی و رسانه‌ای دشمن اشاره و از محاصره تبلیغاتی می‌گویند و خطاب به جوانان می‌گویند شما باید پیش‌گام در شکستن این محاصره تبلیغاتی باشید.
سواد رسانه‌ای و بیانیه گام دوم
امروزه در دنیایی احاطه‌شده توسط رسانه‌ها زندگی می‌کنیم و این رسانه‌ها تأثیرات شگرفی بر حوزه‌های مختلف بشری می‌گذارند. ظهور جدید نسل جدید رسانه‌ها مبتنی بر فضای مجازی و ویژگی‌های منحصر به فرد این رسانه‌ها همچون ویژگی تعاملی بودن نسبت به رسانه‌های سنتی ضرورت توجه جدی‌تر به این حوزه را می‌طلبد.
در تعامل و استفاده از این رسانه‌ها نظریه‌ای به نام سواد رسانه‌ای مطرح‌شده که برخی از آن دانش و مهارت فردی که شامل توانایی دسترسی، استفاده، درک انتقادی و تولید پیام می‌باشد یاد می‌کنند.
یکی از ویژگی‌های مهم سواد رسانه‌ها افزایش درک انتقادی فردی در تعامل و استفاده از رسانه‌هاست؛ به عبارت دیگر دانشی است که قدرت تحلیل پیام و رسانه و ارزیابی فرد را افزایش می‌دهد. یکی از بخش‌های اساسی مهارت انتقادی توانایی تحلیل پیام می‌باشد، بدین معنی که مخاطب بداند پیام با چه فنونی، دارای چه مفاهیمی و چرا ارسال شده است.
مقام معظم رهبری در حقیقت با اشاره به تکنیک‌هایی «خبرهای دروغ، تحلیل‌های مغرضانه،...» در تولید پیام، حوزه شناختی سواد رسانه‌ای یعنی تفکر انتقادی را به‌عنوان یکی از بخش‌های سواد رسانه‌ای و سواد فضای مجازی موردعنایت و توجه ویژه قرار دادند.
هرچند که پیش از این مقام معظم رهبری در حکم ابلاغ اعضای شورای عالی فضای مجازی با توجه به اهمیت موضوع خواستار اهتمام و توجه جدی به «ارتقای فرهنگ کاربری و سواد فضای مجازی جامعه» شده بودند
زمینه شکست محاصره تبلیغاتی
مقام معظم رهبری در بیانیه گام دوم به موضوع «سیاست تبلیغی و رسانه‌ای» دشمن اشاره نموده و از برخی از این تکنیک‌های تولید پیام توسط دشمن مانند «خبرهای دروغ، تحلیل‌های مغرضانه، وارونه نشان دادن واقعیت‌ها، پنهان کردن جلوه‌های امیدبخش، بزرگ کردن عیوب کوچک و کوچک نشان دادن یا انکار محسنات بزرگ» یاد می‌کنند. البته بعد از بیان این تکنیک‌ها به موضوع «محاصره تبلیغاتی» اشاره و خطاب به جوانان می‌فرمایند «شما جوانان باید پیش‌گام در شکستن این محاصره تبلیغاتی باشید.»
ضرورت توجه به سیاست‌های رسانه‌ای
شاید یکی از موضوعاتی که در برخورد با موضوع سواد رسانه‌ای و سواد فضای مجازی بدان کمتر توجه شده نگاه کلان به این حوزه و ضرورت تعامل این بخش با سایر حوزه‌هاست. متأسفانه شاهد هستیم که گاه در برخورد صحیح با رسانه‌ها صرفاً به مقوله ارتقای سواد رسانه‌ای جامعه توجه می‌شود و سایر حوزه‌ها سهواً یا عمداً نادیده گرفته می‌شود.
همین نگاه کلی به این حوزه است که مقام معظم رهبری در حکم ابلاغ اعضای شورای عالی فضای مجازی در کنار مطالبه برای ارتقای سواد فضای مجازی مواردی همچون راه‌اندازی شبکه ملی اطلاعات، سالم‌سازی فضای مجازی کشور، توسعه محتوا و خدمات کارآمد و ایجاد و توسعه انواع فناوری‌ها را مطالبه می‌نمایند.
در میان مباحث مرتبط با حوزه سواد رسانه‌ای که به‌عنوان عوامل محیطی از آن یاد می‌شود موضوع دسترسی و سیاست‌های رسانه‌ای دو موضوع بسیار مهم می‌باشد.
رهبر معظم انقلاب در فصل دوم با عنوان اخلاق و معنویت در این‌باره می‌فرمایند: «ابزارهای رسانه‌ای پیشرفته و فراگیر، امکان بسیار خطرناکی در اختیار کانون‌های ضد‌معنویت و ضد‌اخلاق نهاده است و هم‌اکنون تهاجم روزافزون دشمنان به دل‌های پاک جوانان و نوجوانان و حتّی نونهالان با بهره‌گیری از این ابزارها را به چشم خود می‌بینیم. دستگاه‌های مسئول حکومتی در این‌باره وظایفی سنگین بر عهده دارند که باید هوشمندانه و کاملاً مسئولانه صورت گیرد؛ و این البته به معنی رفع مسئولیت از اشخاص و نهادهای غیرحکومتی نیست. در دوره پیشرو باید در این‌باره‌ها برنامه‌های کوتاه‌مدت و میان‌مدت جامعی تنظیم و اجرا شود؛ ان‌شاء‌الله.»
موضوع «سیاست‌های رسانه‌ای» و تلاش در جهت طرح و برنامه‌ریزی و اجرایی نمودن برنامه‌های کوتاه‌مدت و میان‌مدت می‌تواند در ارتقا، گسترش و افزایش اثرگذاری سواد رسانه‌ای به‌عنوان عاملی در جهت استفاده هوشمندانه از این فضای مجازی مؤثر باشد. وگرنه توجه صرف به ارتقای سواد رسانه‌ای جامعه نمی‌تواند عاملی مؤثر در استفاده هوشمندانه از فضای مجازی
باشد.
به عبارت دیگر عوامل متعددی از جمله سیاست‌های رسانه‌ای می‌تواند سواد رسانه‌ای را به خرد رسانه‌ای تبدیل کند وگرنه دانش در سطح دانستن باقی می‌ماند و منجر به بروز رفتار یا اقدام مطلوب نمی‌شود. نتیجه ارتقای سواد رسانه‌ای صرف، بدون توجه به عوامل متعددی از جمله عوامل محیطی مانند دسترسی، سیاست‌های رسانه‌ای و... مانند پزشکی است که به مضرات سیگار آگاه است اما همچنان سیگار می‌کشد.
بنابراین چنانچه از منظر سواد رسانه‌ای به بیانات رهبری در بیانیه گام دوم نگاه کنیم ارتقای سواد رسانه‌ای جامعه در کنار اتخاذ سیاست‌های رسانه‌ای هوشمندانه و مسئولانه توسط نهادهای حاکمیتی در کنار اشخاص و نهادهای غیرحاکمیتی می‌تواند زمینه شکستن محاصره تبلیغاتی دشمن را فراهم نماید.
اقدامی آفندی
به‌منظور شکستن محاصره تبلیغاتی
از ویژگی‌های رسانه‌های نوین نسبت به رسانه‌های سنتی می‌توان به کاربر و مخاطب محور بودن آن اشاره کرد. بدین معنی که رسانه‌های سنتی مخاطب داشتند مانند مخاطب رادیو ولی در رسانه‌های فضای مجازی ما کاربر داریم و فرد صرفاً دیگر مصرف‌کننده پیام نیست و می‌تواند در کنار سازمان‌ها و نهادها، در نقش تولیدکننده اقدام به تولید و انتشار پیام نماید.
چنانچه بخواهیم مبتنی بر رسانه‌های تعاملی نوین به‌صورت آفندی برای شکستن محاصره تبلیغاتی اقدام نماییم تولید محتوا از سوی کاربران می‌تواند در این حوزه راهگشا باشد.
مقام معظم رهبری پیش از این نیز بارها در این خصوص بیاناتی داشته‌اند. ایشان در دیدار طلاب حوزه‌های علمیه استان تهران فرمودند: «یکی از خصوصیات ممتاز دیگر امروز، آماده بودن وسایل رساندن پیام است؛ ... خب همین فضای مجازی یک ابزار است؛ یک ابزار بسیار کارآمد برای اینکه شما بتوانید پیامتان را به اقصی نقاط دنیا برسانید، به گوش همه برسانید. این [امکان] دیروز نبود، امروز هست.»
جایگاه شناختی و مهارت انتقادی به عنوان یکی از بخش‌های سواد رسانه‌ای مورد توجه و تأکید مقام معظم رهبری قرار گرفته و از سوی دیگر موضوع سیاست‌گذاری‌ها موردتوجه قرار گرفته تا بتوان با تکمیل این زنجیره اقدامات، زمینه شکستن محاصره تبلیغاتی فراهم شود. و البته مقدمه اجرایی‌شدن سرفصل‌ها فراهم خواهد
شد.