فریده شریفی
با شروع فصل تابستان، بیماری‌ها و مشکلات مرتبط با فصل گرما افزایش می‌یابد. یکی از مهم‌ترین این عوارض، ‌گرمازدگی است.
 گرمازدگی خطری برای فرد ندارد و کشنده نیست، مگر اینکه در درمان گرمازدگی کوتاهی و سهل انگاری شود و به طور کامل و به موقع درمان نشود.
 محققان می‌گویند گرمازدگی زمانی بروز می‌کند که بار اضافی بر سیستم کنترل دمای بدن وارد شود و بدن دیگر قادر به خنک کردن خود نباشد. از این رو تعریق فراوان موجب اختلال در بدن می‌شود.
گرمازدگی در مناطق گرمسیری بیشتر به چشم می‌خورد. همچنین مردان بیش از زنان به گرما زدگی مبتلا می‌شوند که علت این امر عرق کردن بیشتر مردان و همچنین از دست دادن سریع‌تر آب بدن در مقایسه با زنان است.
پزشکان توصیه می‌کنند که مردم در هوای گرم تابستان از مایعات و آب میوه زیاد استفاده کنند و از مصرف قهوه، چای و انواع نوشابه‌های گازدار خودداری کنند، زیرا این مواد باعث از دست دادن بیشتر آب بدن می‌شوند. همچنین پزشکان استفاده بیشتر از سبزی‌ها و میوه‌ها را در فصل تابستان به جای غذاهای پرچرب و دیر هضم یا دارای پروتئین بالا بسیار ضروری می‌دانند.
پیشگیری از گرمازدگی
گرمازدگی به انگلیسی (Hyperthermia) عدم توانایی بدن در دفع گرما و افزایش دمای درون بدن به حدود چهل درجه سانتی‌گراد است که به علت فعالیت شدید یا گرمای هوا ایجاد می‌شود.
 به عبارت دیگر گرمازدگی به‌هم خوردن تعادل در مکانیسم‌های تنظیم دمایی بدن است و تولید گرما در بدن، به علت افزایش شدید حرارت محیط و ناتوانی در دفع حرارتِ ایجاد شده، باعث گرمازدگی می‌شود.
«جواد عسگری» درمانگر درباره راه‌های پیشگیری از گرمازدگی به گزارشگر روزنامه کیهان می‌گوید:« اولین مرحله در جلوگیری از گرمازدگی این است که افراد اگر نیازی به خروج از منزل ندارند از خانه خارج نشوند. ولی اگر برای انجام کار به بیرون منزل می‌روند یا در محیط‌های کاری مشغول به کار هستند، به طور دائم مایعات و نوشیدنی‌های بدون گاز و سالم بنوشند، مانند انواع آب میوه‌ها، دوغ و آب فراوان تا دمای بدنشان تنظیم شود و به طور ناگهانی بالا نرود. در مرحله بعدی کمتر جلوی نور خورشید قرار بگیرند و لباس‌های گشاد و رنگ روشن بپوشند زیرا باعث می‌شود هوا به راحتی از آن عبور کند و عرق خشک شود.»
وی اضافه می‌کند: «خوردن وعده‌های سبک، میوه‌ها و سبزیجات فراوان که خودشان حاوی آب فراوان هستند به جلوگیری از گرمازدگی کمک می‌کند. نوشیدن حداقل 8 لیوان آب در روز بسیار مناسب است اما برای ورزشکاران و کسانی که فعالیت بدنی زیادی دارند مصرف آب به تنهایی کافی نیست، بلکه باید به ازای هر یک ساعت ورزش، یک لیتر نوشابه‌های ورزشی که حاوی الکترولیت‏ها و املاح هستند، بنوشند. از مصرف داروهای آمفتامین، آنتی‌هیستامین، ضدافسردگی‏ها و سایر داروهایی که روی اعمال حیاتی بدن تاثیر می‏گذارند، نیز باید خودداری شود.
افزایش گرمازدگی در شهرهای جنوبی
افزایش عارضه گرمازدگی در شهرها و استان‌های جنوبی شایع‌تر است. در اخبار و گزارش‌های متعددی که از این شهرها ارسال می‌شود مشاهده می‌شود که عده زیادی در این فصل به‌دلیل گرمازدگی، کارشان به بیمارستان می‌کشد و تحت معالجه قرار می‌گیرند. در برخی از گزارش‌ها نیز تصویر یک ماهیتابه را نشان می‌دهند که درون آن تخم‌مرغی می‌شکنند و در گرمای خیابان به سرعت پخته می‌شود. این صحنه شاید تعجب‌آور باشد اما نشان دهنده واقعیت داغی هواست. واقعیتی که ممکن است جان بسیاری از افراد را به خطر بیندازد.
دکتر «محمدامین زرگر» رئیس ‌مرکز اورژانس و فوریت‌های پزشکی خوزستان در این باره می‌گوید:« گرمازدگی یکی از مشکلات شایع در فصل تابستان است که در این حالت بدن گرمای زیادی از محیط اطراف جذب می‌کند و قادر به دفع این گرما نیست. گرمازدگی شدید می‌تواند اثرات مضری برای سیستم عصبی، کبد، قلب، کلیه‌ها و عضلات داشته باشد».
وی با اشاره به چگونگی برخورد با یک فرد گرمازده، اضافه می‌کند: «یک فرد گرمازده باید سریعاً به مکان سرد منتقل شود و آب خنک بر روی دست و پاهای وی ریخته و ماساژ داده شود تا خون خنک شده به قسمت مرکزی برسد و موجب کاهش دما شود. استراحت حین فعالیت بدنی، نوشیدن مایعات دارای املاح معدنی، استفاده از لباس رنگ روشن و خنک، از جمله موارد جلوگیری از گرمازدگی هستند.»
رئیس‌ مرکز اورژانس و فوریت‌های پزشکی خوزستان همچنین توصیه می‌کند برای جلوگیری از گرمازدگی در فصل تابستان باید روزانه حداقل هشت لیوان آب مصرف شود. مصرف نوشیدنی‌های دارای املاح معدنی مانند آبلیمو در فصل گرما جهت جلوگیری از گرمازدگی بسیار تاثیرگذار است. همچنین در برابر گرما و آفتاب باید با کلاه یا چتر از خود محافظت کرد.
درمان خانگی گرمازدگی
گرمازدگی اگر به مرحله شدید و حاد نرسد در خانه هم قابل درمان است و نیازی به مراجعه به پزشک و درمانگاه ندارد اما اگر علائم پیشرفته و حاد این عارضه مانند اسهال، استفراغ، سرگیجه، گرفتگی عضلات و بیهوشی ظاهر شود باید سریعاً به بیمارستان مراجعه شود.
در حالت خفیف آن می‌توان در خانه به معالجه پرداخت. درمان دارویی برای فرد گرمازده وجود ندارد، فرد گرمازده را باید زیر نظر داشت و هر ساعت دمای بدن او را اندازه گرفت تا کم کم به زیر ۴۰ درجه برسد. فرد گرمازده باید مایعات زیاد بنوشد و در یک محیط خنک استراحت کند.
«امین صالحی» کارشناس تغذیه در گفت‌و‌گو با گزارشگر کیهان در این باره می‌گوید:« استفاده از خاکشیر یخ‌زده و شربت آب‌ لیمو برای جلوگیری از گرمازدگی موثر است. برای جلوگیری از اسهال و تأثیر خنکی، خاکشیر باید به شکل یخ‌زده یا همراه خرده یخ مصرف شود، در غیر این صورت ملین و اسهال‌آور است. مصرف شربت سکنجبین نیز برای رهایی از گرمازدگی این روزها بسیار مفید است و منافع بسیاری دارد چرا که صفرا را می‌برد و از التهاب حرارت معده می‌کاهد و آن چه بلغم در معده و روده‌ها باشد، خارج می‌کند. اگر سکنجبین را با ریشه و تخم کاسنی مخلوط کرده و کمی گلاب به آن اضافه کنند، نوشابه‌ای پر سود و شگفت‌آور می‌شود، به خصوص برای کسانی که جگر و معده‌ای گرم داشته یا دچار گرفتگی معده شده‌اند و نیز برای کسانی که مبتلا به نفخ هستند منافع زیادی دارد، اما برای مبتلایان به زخم معده و روده، مضر است.»
به گفته این کارشناس، خوردنی‌های سرد و ‌تر مانند گل بنفشه، خاکشیر، هندوانه و تخم خیار، کدو، هندوانه و خربزه نیز توصیه می‌شود. البته بهترین دارو برای رفع گرمازدگی دم‌کرده عناب و زرشک است که همراه با مقداری شکر میل شود.
بنابر اعلام دانشکده طب سنتی دانشگاه علوم پزشکی تهران، برای معالجه اشخاص گرمازده، بهترین راه خوراندن گلاب همراه با مقداری یخ است، به قدری که باعث استفراغ شده و صفرا را خارج کند. نوشیدن گلاب خنک، گرمی درون را از بین می‌برد و بدن را تقویت می‌کند. بوییدن گلاب برای تقویت قلب و رفع بیهوشی و تقویت حواس باطنی مفید است. کارشناسان این دانشکده همچنین توصیه کرده‌اند که هنگام گرمازدگی از گرفتن دوش آب سرد به جهت ایجاد شوک، از قرار گرفتن در معرض باد مستقیم کولر به دلیل ایجاد عفونت‌های تنفسی و از نوشیدن سریع مایعات بسیار سرد به جهت به‌هم خوردن وضعیت سیستم ایمنی و گوارشی بدن باید جدا خودداری شود و با استفاده از حوله خنک روی بدن فرد گرمازده، وی را به حالت طبیعی بازگرداند. از آنجا که فرد گرمازده اشتهای زیادی برای خوردن آب سرد و یخ دارد، باید وی را تشویق کرد تا به تدریج و آهسته مایعات را بنوشد تا معده وی دچار تحریک و درد نشود.
 عسگری درمانگر در‌باره مراقبت‌های خانگی برای گرمازدگی می‌گوید: «بهتر است افراد در هنگام مواجهه با فرد گرمازده، در کنار فرد بمانند تا حال او بهتر شود و هر چند دقیقه یک بار چک کنند که سرعت تنفس یا ضربان قلب او کمتر شده است یا خیر.»
به گفته این درمانگر افراد در روزهای بسیار گرم بین ساعت‌های ۱۱ صبح تا سه بعد از ظهر حتی‌الامکان از خانه بیرون نروند و زیر تابش مستقیم آفتاب نمانند و لباس گشاد و به رنگ روشن بپوشند. همچنین توصیه می‌شود افراد در هوای گرم، مقدار کافی آب برای نوشیدن و خنک کردن پوست به همراه داشته باشند و همچنین از پوشش مناسب با هوا و کلاه لبه‌دار استفاده کنند.
استفاده از نوشابه‌های گازدار ممنوع!
بهترین کار برای جلوگیری از گرمازدگی مصرف آب خنک به میزان مناسب است و در صورتی که گرمازدگی طولانی شود بهتر است نمک و آبلیمو به آب آشامیدنی اضافه شود زیرا سدیم از دست رفته از بدن را به بدن باز می‌گرداند اما پزشکان اکیداً توصیه می‌کنند که از مصرف نوشابه‌های گازدار و انواع کولاها خودداری شود چرا که این نوشیدنی‌ها مضر هستند و منجر به از دست رفتن هرچه بیشتر آب بدن می‌شوند. استفاده از دوغ کم نمک، شربت کم شیرین و چای رقیق به جای انواع نوشابه‌های گازدار توصیه می‌شود اما تاکید بر این است که بهترین و مفیدترین نوشیدنی در فصل گرما آب است.
مصرف میوه و سبزیجات به هنگام گرمازدگی موجب رفع عطش می‌شود و مصرف میوه‌هایی همچون هندوانه، خربزه و طالبی برای جلوگیری از گرمازدگی بسیار مفید است.
کارشناسان تغذیه نیز توصیه می‌کنند به جای آب میوه‌های صنعتی که حاوی شکر و افزودنی‌های متعدد و غالباً مضر هستند، آب میوه‌های طبیعی که در منزل تهیه می‌شود استفاده شود که شرایط برای ابتلا به بیماری‌های قندی و گوارشی فراهم نشود.