پرسش:
انسان باشعور و عاقل به چه کسی می‌گویند و از چه اوصافی برخوردار است؟
پاسخ:
در بخش نخست پاسخ به این سوال به پنج مورد از اهم ویژگی‌های انسان عاقل از منظر آموزه‌های وحیانی اشاره کردیم. اینک در بخش پایانی دنباله مطلب را پی ‌می‌گیریم.
۶- عاقل به نفس خود اعتماد نمی‌کند.
امام علی‌(ع) : العاقل من اتهم رأیه و لم یثق بکل ما تسول له نفسه، خردمند کسی است که اندیشه خود را متهم کند و به هر چیزی که نفسش در نظر او می‌آراید اعتماد نکند.(همان)
عاقل اهل تشخیص تسویلات و آرایشهای نفس است. او می‌داند نفس، کار قبیح را زیبا و فعل زیبا را زشت جلوه می‌دهد. عاقل می‌داند دشمن‌ترین دشمنان او نفس اوست؛ لذا اهل دقت و موشکافی در نفس خویش است و گول نفسش را نمی‌خورد.
۷- سینه عاقل صندوق اسرار اوست.
امام علی‌(ع) : صدر العاقل صندوق سره (نهج‌البلاغه- حکمت 6) رازها و اسرار عاقل درون سینه اوست و قفل محکمی بر صندوق سینه‌اش زده، تا احدی به آنها دست نیابد. چه بسیارند کسانی که به بهانه صمیمیت و یا رفاقت و .... اسرارشان را فاش می‌کنند و در اندک زمانی آبروی خود را با دست خویش بر باد می‌دهند.
از دیگر نشانه‌های عاقل عبارتست از: تسلیم قضای الهی، بی‌رغبتی به دنیا، اندیشیدن در هنگام خاموشی، ذکر و یاد خدا در وقت سخن گفتن و عبرت آموختن به هنگام نگریستن، اخلاص در عمل، تکیه کردن بر کار خود نه به آرزوی خویش، عدم افراط در وقت قدرت و از پای ننشستن در وقت ناتوانی، خوار نشمردن دیگران، رام بودن در پذیرش حق، پرهیز از گناهان و ......
 ۸ ـ آخرت طلبی.
قرآن مجید، ترجیح آخرت را بر دنیا از نشانه‌های عاقلان دانسته، می‌فرماید: «وَ مَا الْحَیاهًُْ الدُّنْیا إِلاَّ لَعِبٌ وَ لَهْوٌ وَ لَلدَّارُ الْآخِرَهًُْ خَیْرٌ لِلَّذینَ یَتَّقُونَ أَفَلا تَعْقِلُونَ»؛ «زندگی دنیا، چیزی جز بازی و سرگرمی نیست و سرای آخرت، برای آنها که پرهیزگارند، بهتر است! آیا نمی‌اندیشید؟» (انعام- 32)
تشبیه زندگی دنیا به بازی و سرگرمی از این نظر است که بازی‌ها و سرگرمی‌ها معمولاً کارهای توخالی و بی‌اساسی هستند که از متن زندگی حقیقی دورند؛ زیرا پس از پایان بازی، همه چیز به جای خود باز می‌گردد. در برابر بازیگران کودک منش، عاقلان وجود دارند؛ آنان به جای دل خوش کردن به زندگی دنیا، به حیاتی جاویدان و فناناپذیر در جهانی وسیع‌تر و سطح بسیار بالاتر، می‌اندیشند؛ جهانی که سر و کار آن با حقیقت است نه مجاز و با واقعیت است نه خیال؛ در جهانی که نعمت‌هایش با درد و رنج آمیخته نیست و سراسر، نعمتِ خالص است. (تفسیر نمونه، ج ۵، ص ۲۰۸)
۹ ـ خداجویی.
یکی دیگر از ویژگی‌های عاقلان، خداجویی و خداطلبی است. آنان با اندیشیدن در آیات و نشانه‌های پروردگار در نظام هستی، به وجود خدا و عظمتش پی می‌برند. قرآن مجید در این باره می‌فرماید: «در آفرینش آسمان‌ها و زمین و آمد و شد شب و روز و کشتی‌هایی که در دریا به سود مردم در حرکتند و آبی که خداوند از آسمان نازل کرده و با آن، زمین را پس از مرگ، زنده نموده و انواع جنبندگان را در آن گسترده (و همچنین) در تغییر مسیر بادها و ابرهایی که میان زمین و آسمان مسخرند، نشانه‌هایی است (از ذات پاک خدا و یگانگی او) برای مردمی که عقل دارند و می‌اندیشند.» (بقره / ۱۶۴)اینان کسانی هستند که از نیروی خرد به درستی بهره می‌گیرند و به میانجی‌گری این آیات به رحمت گسترده و دایمی خدا می‌نگرند و می‌دانند که تنها خدا شایسته دوست داشتن است و تنها راه رستگاری، فرمانبرداری از فرمان‌های او و سر به سجده نهادن در برابر اوست و تنها او باید به عنوان ولی و سرور پذیرفته شود.
کسانی که خردِ خود را به کار نمی‌اندازند، با وجود داشتن آن، از وجود این خرد و عقل، بهره‌ای عایدشان نمی‌شود. اینان پروردگار خود را نمی‌شناسند، بدان سبب که با نظری جامد و متحجّراند به ظواهر جهان هستی می‌نگرند و هیچ ژرف نگری در دلالت‌های این ظواهر ندارند؛ از این رو، اینان یا اصلاً ایمان ندارند یا اگر ایمانی به خدا دارند بسیار سطحی است.