هدیه آقاپور
دنیا به جنایتکار بودن آمریکا شک نداشته و نخواهد داشت و این را می‌توان از ملاحظاتی که در ارتباط با آن دارند، دریافت. حتی هم‌پیمانان ایالات متحده و دوستان اروپایی‌اش هم از روی حساب ترس مراودات دارند، بنابراین اگر مهم‌ترین دستاورد برجام عیان شدن قابل اعتماد نبودن آمریکا بود، که عیان شد! اما اگر این بی‌اعتمادی برای برخی تا قبل از نشستن پشت میز مذاکرات محرز نشده بود، امید می‌رود پس از این هزینه گزاف محرز شده باشد و دیگر نخواهند به کشور آسیبی به نام برجام وارد کنند.
برنامه جامع اقدام مشترک معروف به (برجام) توافقی است بین‌المللی که بر سر برنامه هسته‌ای ایران بین کشور‌های گروه ۱+۵ (آمریکا، روسیه، چین، فرانسه، انگلیس و آلمان) و ایران در تاریخ ۱۴ ژوئیه سال ۲۰۱۵ و در شهر وین اتریش رقم خورد اما هرگز به بار ننشست و دست آخر با خروج سال گذشته آمریکا از این توافق و همراهی نکردن طرف‌های اروپایی با برجام، شورای عالی امنیت ملی کشورمان در اقدامی شایسته ضرب‌الاجلی برای طرف‌های اروپایی تعیین کرد.
گزارش امروز و فردای کیهان را به بررسی این موضوع از نگاه کارشناسان و صاحب نظران اختصاص داده‌ایم.
آنچه بود و آنچه شد
این مذاکرات یکی از طولانی‌ترین مذاکرات بین‌المللی بر سر یک موضوع مشخص بود که از سال ۲۰۱۳ میان ایران و ۶ قدرت جهانی آغاز شد و در نهایت در سال ۲۰۱۵ به نتیجه رسید.
متن برجام یا همان توافق وین، توسط فدریکا موگرینی، مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا و محمدجواد ظریف، وزیر امور خارجه کشورمان با حضور رسانه‌ها به زبان‌های انگلیسی و فارسی قرائت و اعلام شد که طرفین به توافق جامع دست یافته‌اند.
پس از دستیابی طرفین به برجام، شورای امنیت سازمان ملل با صدور قطعنامه مشهور ۲۲۳۱، رسما از این توافق حمایت کرده و با گنجاندن آن در حقوق بین‌الملل، عمل به برجام را به صورت قانونی الزام آور کرد.
بر اساس متن توافق برجام، ایران ذخایر غنی‌سازی متوسط خود را پاکسازی، ذخیره‌سازی اورانیوم با غنای کم را تا ۹۸ درصد قطع و همچنین تعداد سانتریفیوژ‌های خود را تا حدود دو سوم به مدت حداقل ۱۵ سال کاهش خواهد داد.
همچنین بر اساس برجام، ایران غنی‌سازی بیش از 3/67 درصد را متوقف کرده و هیچ تاسیسات غنی‌سازی جدید و یا رآکتور آب سنگین نخواهد ساخت.
علاوه‌بر محدودیت‌هایی در بخش‌های فنی و هسته‌ای تاسیسات هسته‌ای کشورمان، به منظور بررسی، نظارت و تایید اعمال این محدودیت‌ها از سوی ایران، آژانس بین‌المللی انرژی اتمی به تمامی تاسیسات هسته‌ای کشورمان دسترسی منظم پیدا کردند.
بر اساس برجام و در ازای اجرای تمامی این تعهدات، ایران از ذیل تحریم‌های شورای امنیت سازمان ملل، اتحادیه اروپا و آمریکا خارج شد.
جالب توجه است که آژانس بین‌المللی انرژی اتمی طی 13 گزارش توسط مدیرکل این آژانس اذعان کرده است که از روز اجرای توافق هسته‌ای، آژانس به نظارت و راستی‌آزمایی اجرای تعهدات ایران بر اساس مفاد برجام ادامه داده است.
با همه این اوصاف ترامپ، رئیس‌جمهور معلوم‌الحال آمریکا با خروج از توافق برجام در اردیبهشت ۱۳۹۷، در دو مقطع در مرداد و آبا ن سال گذشته، دستور بازگشت تحریم‌های هسته‌ای علیه جمهوری اسلامی ایران را صادر کرد.
شوک و اکسیژن 60 روزه
 به جسم بی‌جان برجام
بد عهدی و بازی بدون بردی که در این مذاکرات شروع شد به اینجا رسید که شورای عالی امنیت ملی ایران در سالگرد خروج ایالات متحده از برجام، در بیانیه‌ای اعلام کرده جمهوری اسلامی برخی تعهدات خود در چهارچوب برجام را لغو می‌کند.
ایران در این بیانیه به کشورهای باقی‌مانده در توافق هسته‌ای مهلتی ۶۰ روزه داد تا «تعهدات خود به ویژه در حوزه‌های بانکی و نفتی» را عملی کنند و تهدید کرد در صورتی که این اتفاق رخ ندهد جمهوری اسلامی اقدام به متوقف کردن «رعایت محدودیت‌های مربوط به سطح غنی‌سازی اورانیوم و اقدامات مربوط به مدرن‌سازی رآکتور آب سنگین اراک» خواهد کرد.
اتحادیه اروپا نیز در واکنش به ضرب‌الاجل ایران درباره توافق هسته‌ای (موسوم به برجام) اعلام کرد هیچ‌گونه ضرب‌الاجلی رادر این زمینه نخواهد پذیرفت.
محسن کوهکن نماینده مردم لنجان و اصفهان و عضو کمیسیون صنایع و معادن در مجلس شورای اسلامی در گفت‌وگو با گزارشگر کیهان می‌گوید: «باید این سؤال را پرسید مگر برجامی وجود دارد که مردم از آن خواسته‌ای داشته باشند؟!»
وی ادامه می‌دهد: «از نظر ما حقوقی‌ها وقتی که یک تفاهم نامه‌ای میان دو یا چند نفر بسته می‌شود و الزاماتی را به همراه می‌آورد اگر یک طرف رسما از توافق خارج شود و آن را به صورت عمومی اعلام کند به لحاظ حقوقی، توافق دیگر ارزشی نداشته و الزامی را هم به همراه نمی‌آورد.»
کوهکن تصریح می‌کند: «اینکه پس از خروج آمریکا از برجام، ایران اعلام نکرد که از برجام خارج می‌شود یک حرکت سیاسی‌ای بود تا به دست دشمن بهانه ندهیم.»
این نماینده مردم در مجلس شورای اسلامی می‌افزاید: «مردم شریف ما مستقیم که در متن برجام نبودند، آنها رئیس‌جمهور را انتخاب می‌کنند و رئیس‌جمهور هم کابینه و دیگر افراد، در نتیجه انتظار دارند تا حرف‌ها و وعده‌هایی که داده می‌شود تحقق پیدا کند.» وی اضافه می‌کند: «در مورد برجام در این چند سال وعده‌هایی داده و حرف‌هایی زده شده که از عمل به آنها خبری نیست و حرف‌های منتقدین به برجام که اوایل توافق زده شد از جمله حواله به جهنم و غیره را امروز مردم قضاوت و تحلیل خواهند کرد که این نقدها چقدر دلسوزانه بود.»
کوهکن تاکید می‌کند: «امروز مردم ما متوجه شدند فرصت میدان دادن به مذاکرات جواب نداده و نباید چراغ خانه ما را بیگانگان روشن کنند.»
نماینده مردم لنجان و اصفهان در پایان خاطر نشان می‌کند: «آنچه خواسته امروز مردم ماست مدیریت جهادی تبدیل قدرت‌های بالقوه به بالفعل شدن است، بنابراین با نگاه به داخل بخش اعظمی از مشکلاتمان حل خواهد شد.»
بد عهدی در لغو تحریم‌ها
بد نیست تا مروری داشته باشیم بر برخی بندهای برجام که در رابطه با برداشته شدن تحریم هاست و اینگونه بدعهدی و یک طرفه بودن این متن توافق روشن‌تر خواهد شد.
 - شورای امنیت سازمان ملل متحد طی جلسه‌ای برجام را تأیید خواهد نمود و تمام مفاد قطعنامه‌های قبلی خود درخصوص موضوع هسته‌ای ایران شامل ۱۶۹۶ (۲۰۰۶)، ۱۷۳۷ (۲۰۰۶)، ۱۷۴۷ (۲۰۰۷)، ۱۸۰۳ (۲۰۰۸)، ۱۸۳۵ (۲۰۰۸)، ۱۹۲۹ (۲۰۱۰) و ۲۲۲۴ (۲۰۱۵) را هم‌زمان با اجرای اقداماتِ توافق شده مرتبط با هسته‌ای توسط ایران که توسط آژانس راستی‌آزمایی می‌شوند لغو خواهد کرد.
- طبق پیوست دوم این توافق، تحریم‌های اتحادیه اروپایی و ایالات متحده در روز اجرایی شدن برجام لغو می‌شوند. این تحریم‌ها در حوزه‌های مالی، بانکی، بیمه، نفت، گاز، پتروشیمی، کشتی‌رانی، کشتی‌سازی، ترابری، طلا و فلزات گرانبها، اسکناس، سکه، موارد مجاز هسته‌ای، فلزات، نرم‌افزار و تسلیحات می‌باشند. همچنین نام برخی از شرکت‌ها و‌اشخاص حقیقی ایرانی مرتبط با برنامه هسته‌ای ایران طبق این پیوست از تحریم درآمد.
- سازمان ملل متحد و اتحادیه اروپا هیچ‌گونه تحریم یا اقدامات سختگیرانه دیگری در زمینه انرژی هسته‌ای علیه ایران وضع نخواهند نمود. ایالات متحده آمریکا و اتحادیه اروپا تحریم‌های مربوط به انرژی هسته‌ای ایران (به گونه‌ای که در ضمیمه ۲ توافق‌نامه آمده) را پس از آنکه آژانس بین‌المللی انرژی هسته‌ای تأیید کرد که ایران گام‌های مؤثری برداشته، لغو خواهند نمود.
-تحریم‌های مربوط به فناوری موشک‌های بالستیک به مدت ۸ سال پابرجا خواهند ماند. همچنین برخی تحریم‌های مشابه علیه فروش جنگ‌افزار‌های متعارف به ایران به مدت ۵ سال باقی خواهند ماند.
- بر اساس توافق‌نامه و به مدت ۸ سال پس از اجرایی شدن آن، برخی تحریم‌های اتحادیه اروپا علیه برخی شرکت‌ها و افراد ایرانی (همچون سردار سلیمانی) برداشته خواهند شد. با این وجود تمامی تحریم‌های ایالات متحده آمریکا علیه ایران که مربوط به نقض حقوق بشر، فناوری‌های ساخت موشک و حمایت از وحشت‌افکنی می‌شوند، برداشته نخواهند شد. اما با همه این احوال چون مکانیزمی برای تضمین گرفتن از طرف مقابل پیرامون اجرای این تعهدات و لغو تحریم‌ها در برجام دیده نشده بود، ترامپ به طور یک جانبه از این توافق چندملیتی که مورد تایید سازمان ملل نیز بود، خارج شد و تحریم‌های مالی و انرژی را بر همه شکل‌های تجارت با ایران از صادرات نفت و گاز گرفته تا صادرات آهن، فولاد، آلومینیوم و مس، به طورغیرقانونی اعمال کرد. و این سؤال مطرح می‌شود اگر قرار است تحریمی لغو نشود تمرکز بر برجام چه سود و فایده‌ای برای مردم ایران خواهد داشت؟
مردم در برجام جانی نگرفتند
ولی‌الله نانوا کناری نماینده مردم بابلسر و عضو کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی در گفت‌وگو با گزارشگر کیهان می‌گوید: «خواسته مردم از مسئولین برجامی رفع نیازهای کشور و رفع تحریم‌ها است که با برجام حاصل نشد.»
وی ادامه می‌دهد: «متاسفانه طرف مقابل ما در برجام به تعهد و امضای خودش هم وفادار و احترام قائل نبود، مردم ما در برجام جانی نگرفتند و رفته‌رفته اندک اعتمادشان هم از بین رفت.»
نانواکناری می‌افزاید: «همان‌طور که مقام معظم رهبری فرمودند که طرف مقابل قابل اعتماد نیست مردم ما نیز بر همین باور بودند اما در نهایت دیدید توافقی به امضا رسید و چندی نگذشت که امضایشان را پس گرفتند.»
عضو کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی تصریح می‌کند: «ماجرا تا جایی پیش رفت که پس از خروج برجام قرار شد اروپا به عملیاتی کردن تعهدات به نمایندگی از طرف مقابل بپردازد که آنها هم به تعهداتشان عمل نکردند لذا ما باید کشور را از این نگاه به بیرون داشتن خلاص کنیم.» وی اضافه می‌کند: «خودکفایی و نگاه داخلی از موضوعاتی است که لازمه اقتدار این روزهای ماست، بدون شک نگاه به بیگانه یعنی شب گرسنه خوابیدن! بنابراین باید چاره رفع احتیاج مردم را از داخل دید.»
نانواکناری تاکید می‌کند: «مردم امروز از مسئولین اجرای برجام نمی‌خواهند بلکه ایجاد‌اشتغال و رونق اقتصادی را طالب هستند.»
عضو کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس خاطرنشان می‌کند: «اگر از ابتدا نگاه داخلی داشتیم دیگر احتیاجی به برجام نبود.»
سگ زرد برادر شغال!
بازگشت مجدد تحریم‌های آمریکا علیه ایران توسط ترامپ، از ایفای تعهدات توسط طرفین دیگر برجام جلوگیری کرد، چراکه هراس آنها از خاتمه یافتن دسترسی به بازار و ساختار‌های مالی آمریکا و همچنین نگرانیشان در مورد مجازات مستقیم آمریکا منجر شده که شرکت‌های اروپایی از ایران خارج شوند.
اروپا پس از 9 ماه وقت‌کشی و وعده و وعید در نهایت کانال مالی(INSTEX مبادله پول نفت دیگر کشورها با غذا و دارو) را رونمایی کرد. این کانال مالی حتی یک دهم تعهدات برجامی اروپا هم نیست و به هیچ عنوان اقلام تحریمی آمریکا را پوشش نمی‌دهد. به همین خاطر وزارت خارجه آمریکا با صدور بیانیه‌ای صراحتا اعلام کرد که انتظار نداریم کانال‌هایی از این دست به هیچ نحو بر کارزار فشار حداکثری ما علیه ایران اثرگذار باشند. به عبارت دیگر، روش مبادله نفت در برابر غذا و دارو، نیازی به اینستکس و اس‌پی‌وی نداشت. اما اروپایی‌ها با این بازی جدید، تعهد خرید نفت را نیز که در SPV محتمل بود، منتفی کرده‌اند.
اجرای این کانال مالی به زمانی نامعلوم در آینده حواله داده شده است و مقامات و رسانه‌های اروپایی با بی‌مسئولیتی اعلام کرده‌اند که اجرای کانال مالی INSTEX زمان بر است. با این حال در بیانیه سه کشور اروپایی با لحنی گستاخانه و طلبکارانه تاکید شده است که ایران باید دستورات FATF از جمله تصویب لوایح پالرمو و CFT را در اسرع وقت انجام دهد!