رحمت واسعه الهی نسبت به سیئا ت و حسنات
آیهًْ‌الله شیخ مجتبی تهرانی(ره)
یکی از صفات الهی که گستره آن کل عالم هستی را در برمی‌گیرد، رحمت است. این رحمت واسعه الهی به قدری قوی، عمیق و گسترده است که برغضب الهی نیز سبقت می‌گیرد و احکام غلاظ و شداد الهی را نیز شامل می‌شود. اینکه خدای متعال چه ساز و کارهایی را پیش‌روی انسان خطا کار قرار داده تا او به جهنم نرود و یا انسان‌های نیکوکار را چگونه مورد رحمت واسعه خود قرار می‌دهد؟ سؤالاتی است که استاد والامقام و عارف کامل مرحوم شیخ مجتبی تهرانی(ره) براساس آموزه‌های وحیانی اسلام به آن پاسخ می‌دهند.
***
اگر بخواهیم رحمت الهی را در ارتباط با خلافکاری انسان مومن یک دسته‌بندی اجمالی کنیم، یعنی اگر بخواهیم رحمت الهی را نه در ارتباط با حسنات، بلکه فقط در ارتباط با سیئات دسته‌بندی اجمالی کنیم، این گونه می‌توان برداشت کرد:
الف) رحمت الهی در ارتباط با سیئات
مرحله اول: اگر دست انسان آلوده به گناه شود، اولین مرحله‌ای که خداوند او را شست‌و شو می‌کند، «توبه» است. این مسئله از آیات و روایات به دست می‌آید.
مرحله دوم: اگر نعوذبالله انسان موفق به توبه نشد، باز از متون اسلامی به دست می‌آوریم که اگر انسان بعد از گناه، عمل حسن و نیکی انجام دهد که اینها تا حدودی با هم موازنه داشته باشند، این «عمل نیک»، آن سیئه را شست‌وشو می‌دهد. در قرآن دارد: «ان الحسنات یذهبن السیئات)(هود-114)
مرحله سوم: طبق آنچه که ما از روایات می‌فهمیم، این است که اگر انسان عمل حسن و نیکی- یعنی غیر از واجبات- را انجام نداد و آن معصیت، معصیت صغیره بود- یعنی از گناهان کبیره نبود- «نمازهای پنج‌گانه»ای که می‌خواند، شست‌وشو دهنده آن معصیت‌های کوچک است. طبق روایات، اگر کسی نماز صبح خواند و نعوذبالله بین نماز صبح و ظهر مرتکب معصیت صغیره‌ای شد، وقتی نماز ظهر می‌خواند، این نماز شست‌وشو دهنده معاصی صغیره است. ظاهراً در روایتی از امام باقر(ع) است که حضرت می‌فرماید: اگر کسی روزی پنج بار خودش را شست‌وشو کند، آیا به بدن او چرکی می‌ماند؟ به ذهنم این است که این روایت از پیغمبر اکرم(ع) هم نقل شده است. در فقه، در روایات باب «صلاهًْ» هم به این جهت اشاره شده
است.
مرحله چهارم: اما اگر نماز انسان مکفر (پوشاننده) نبود؛ یعنی نمازش طوری نبود که آن گناهان را بپوشاند، در اینجا مرحله چهارم پیش می‌آید و آن «ابتلای انسان به مصیبت» است. در مرحله چهارم خداوند انسان را به بلاهای دنیایی مبتلا می‌کند و او را در همین جا گوشمالی می‌دهد؛ لذا خیال نکنید که نعوذبالله عذاب الهی تنها بر مبنای غضب الهی است و حال اینکه ما در متون اسلامی داریم: «یا من سبقت رحمته غضبه»؛ (ای کسی که رحمت الهی او از غضبش سبقت گرفته است (بحارالانوار، ج 91، ص 239) یعنی رحمت منشأ غضب الهی است. اگر ابتلایی هم برای انسان پیدا شود، برای این است که من از خواب غفلت بیدار شوم؛ توجه پیدا کنم و متذکر شوم تا توبه کنم؛ لذا خداوند از راه ابتلای انسان به بلاها و مصیبت‌ها او را تطهیر می‌کند که به قیامت کشیده
نشود.
مرحله پنجم: اگر در مرحله چهارم هم تطهیر نشد، مرحله پنجم «استغفار ملائکه» است. استغفار ملائکه در آیات قرآنی آمده است.
مرحله ششم: اگر با استغفار ملائکه هم تطهیر نشد، مرحله ششم «سکرات موت» است؛ یعنی هنگامی که انسان می‌خواهد بمیرد، حالت جان کندنش سخت می‌شود. این خودش مطهر انسان است و زمینه دل را از معصیت‌ها پاکیزه می‌کند.
مرحله هفتم: باز اگر انسان در مرحله ششم هم تطهیر نشد، هفتمین مرحله مسئله «عذاب قبر» است. عذاب قبر هم برای این است که انسان تطهیر شود و باز منشأ این هم رحمت الهی است.
همه اینها برای این است که انسان به عذاب قیامتی؛ یعنی به جهنم کشیده نشود و قبل از قیامت پاک شود.
مرحله هشتم: اگر انسان با عذاب قبر هم تطهیر نشد، هشتمین مرحله «اهوال قیامت» است؛ یعنی ناراحتی‌هایی که در روز قیامت پیش می‌آید که خود آن هم مطهر است.
مرحله نهم: اگر انسان با اهوال قیامت هم تطهیر نشد، نهمین مرحله «شفاعت مؤمنین» در قیامت است؛ چون در قیامت هر کدام از مؤمنین در همان مرتبه ایمانی خود و در حد خودشان شفاعت می‌کنند.
مرحله دهم: اگر شفاعت مؤمنین کارساز نشد، آنجا است که دهمین مرحله، یعنی «شفاعت معصومین(ع)»، خصوصاً «شفاعت پیغمبر اکرم(ص) پیش می‌آید.
مرحله یازدهم: البته بعضی از علما معتقدند که مرحله یازدهم «رحمت واسعه الهی» است؛ یعنی اگر انسان با شفاعت معصومین(ع) تطهیر کلی پیدا نکرد، به طوری که آماده بهشت و جنت الهی شود، یازدهم مرحله رحمت واسعه الهی است. من فکر نمی‌کنم که از مرحله یازدهم عبوری باشد.
مرحله دوازدهم: اما اگر زمینه ورود به بهشت فراهم نشد، دوازدهمین مرحله «جهنم» است؛ البته آن هم در مدت محدود است، مثل طلایی که با آلیاژی غیر خودش آمیخته شده است و باید در کوره‌ای بسوزد تا آن خلیطش کنار رود و آن طلای نابش جدا شود و قابلیت پیدا کند تا به بهشتیان ملحق گردد. پس خود جهنم هم برای مؤمنین رحمت است.
حالا یک سؤال مطرح می‌کنم؛ با توجه به این مطالبی که از ناحیه خداوند به بشر رسیده است، آیا انسان گناهکار در ارتباط با معصیت، به خدایش امید پیدا نمی‌کند؟!
ب) رحمت الهی در ارتباط با حسنات
شما نگاه کنید که خداوند در ارتباط با سیئات چه طرحی دارد و از آن طرف، در ارتباط با حسنات چه طرحی دارد. خداوند می‌فرماید: (من جاء بالحسنه فله عشرامثالها)؛ اگر یک حسنه انجام بدهی، ده برابر به تو می‌دهم؛ اما (و من جاء بالسیئهًًْْ فلا یجزی الا مثلها)؛ اگر گناهی انجام بدهی، به مثل آن مجازات می‌شوی. جزای گناه «یکی» است، اما پاداش عمل نیک «ده برابر» است. (انعام- 160)
اصلاً گویی بنای خداوند بر رحمت است. من نمی‌توانم بگویم دریای رحمت یا اقیانوس رحمت؛ چون رحمت الهی «بی‌نهایت» است. شما در ارتباط با اعمال حسنه نگاه کنید خداوند برای عمل در ارتباط با «زمان» یک طرح می‌ریزد، برای عمل در ارتباط با «مکان» یک طرح می‌ریزد. مثلاً می‌گوید که اگر در شب جمعه یک عمل نیک انجام بدهی، چند برابر به تو پاداش می‌دهم؛ اگر در ماه رمضان باشد، چند برابر است؛ اگر لیلهًْ قدر و شب قدر باشد، چند برابر است.
خود عمل نیک فی‌نفسه ده برابر پاداش دارد؛ اما خداوند پاداش اعمال را در ارتباط با زمان و مکان هم زیاد می‌کند. می‌گوید: اگر نمازت را در مسجد بخوانی، چند برابر نسبت به نمازی که در خانه‌ات بخوانی، ثواب دارد. عمل حسن را به مکان ارتباط می‌دهد و پاداشش را زیاد می‌کند. اگر نمازت در مسجد جامع شهر باشد، ثوابش بیشتر از نماز در مسجد محل است. اگر نماز در مسجد کوفه باشد، در مسجد رسول‌الله(ص) باشد، در مسجدالحرام باشد و یا در مشاهد مشرفه باشد، ثوابش چند برابر است که بالاتر از همه اینها نمازی است که در حرم امام علی(ع) باشد. فضیلت نماز در حرم امام علی(ع) از همه این مکان‌ها، حتی از مسجدالحرام هم بیشتر است و هر رکعت نماز در آنجا برابر دویست هزار رکعت نماز است... پس بنای خداوند بر این نیست که بخواهد مومنین را عذاب کند ما رحمت حق را درک نکرده‌ایم.(1)
ــــــــــــــــــــــــــــــ
1- اخلاق ربانی، آیهًْ‌الله شیخ مجتبی تهرانی(ره)، ج 3، ص 263 تا 268