همراهی والدین با دانش‌آموزان در فصل امتحانات - بخش نخست
گذراندن موفقیت‌آمیز امتحانات بـا غـلبه بـر اضطـراب
روزهای پایانی سال تحصیلی است، با فرا‌رسیدن این ایام، دلهره دانش‌آموزان هم شروع می‌شود، ترس و اضطراب از عدم موفقیت در امتحانات، دانش‌آموزان را عصبانی، افسرده، پریشان و مضطرب می‌کند، هیچ ایامی مثل این روزها در ذهن دانش‌آموزان تأثیر منفی نمی‌گذارد، این اضطراب و نگرانی در برخی آنچنان است که حتی پاسخ سؤالات ساده را نیز از یاد می‌برند. اما به راستی برای غلبه بر این ترس و نگرانی‌ها راه‌حلی وجود ندارد؟ چگونه می‌توان با این تشویش‌ها و اضطراب‌ها مقابله کرد و این دوران را به روزهایی به یادماندنی و خاطره‌انگیز تبدیل کرد؟
شروع فصل امتحانات برای دانش‌آموزان با اضطراب و نگرانی‌هایی همراه است چرا که بعد از گذراندن یک سال تحصیلی و فراز و نشیب‌هایی که در این یک سال با آن روبه‌رو بوده‌اند حالا باید نتیجه تلاش و کوشش خود را مشاهده نمایند و بدانند که در طول این یک سال چقدر موفق بوده‌اند.
داشتن کمی اضطراب و دلهره در این ایام طبیعی و معقول به نظر می‌رسد اما اگر این نگرانی و تشویش به حدی برسد که دانش‌آموز نتواند با موفقیت دوره‌های آموزشی را بگذراند و از عهده امتحانات به خوبی و سربلند برآید غیرطبیعی و نامعقول به نظر می‌رسد. گزارش امروز و فردای کیهان را به بررسی موضوع امتحانات و اضطراب‌های آن و راهکارهای مقابله با آن اختصاص داده‌ایم.
باورهای اشتباه
اضطراب و تشویش، حالت ناخوشایندی است که اغلب دانش‌آموزان در ایام امتحانات به آن مبتلا می‌شوند و با از دست دادن اعتماد به‌نفس، پذیرش افکار منفی ناخواسته، ضعف و سستی شرایطی را به وجود می‌آورند که از موفقیت آنان در امتحانات جلوگیری می‌کند، هجوم افکار منفی به دانش‌آموزان در این ایام امری ناخواسته و غیرارادی است و ناشی از ضعیف پنداشتن توانایی‌های فردی، عدم اعتماد به نفس و مطمئن نبودن به تلاش و کوششی است که در ایام تحصیلی صورت گرفته است.
«معصومه طاهریانپور» کارشناس مسائل اجتماعی در گفت‌وگو با گزارشگر کیهان به این موضوع اشاره می‌کند و می‌گوید: «دلهره و اضطراب در زمان امتحانات می‌تواند سیستم عصبی خودکار انسان را فعال کند و موجب تشویش، عدم هوشیاری و عدم آمادگی برای گذراندن موفقیت‌آمیز امتحانات شود. دلیل اصلی این نگرانی، کم‌کاری، تنبلی و عدم تسلط بر محتوای درس‌ها نیست بلکه گاهی دانش‌آموزان موفق هم در شب‌های امتحان دچار اضطراب می‌شوند و از عهده امتحان به خوبی برنمی‌آیند.»
وی اضافه می‌کند: «به همین دلیل است که بسیاری از کارشناسان آموزشی معتقدند که امتحان ملاک نیست و معلمان و مدرسان در طول سال تحصیلی باید فعالیت دانش‌آموزان را ملاک خود قرار دهند و به این مسئله توجه داشته باشند که شاید در روز امتحان دانش‌آموز با مشکلی مواجه شود و یا اینکه به دلیل اضطراب و دلهره فراوان سؤالات را به خوبی پاسخ ندهد.»
این کارشناس تصریح می‌کند: «چند وقت پیش مادری برای مشاوره نزد من آمده بود و می‌گفت، فرزندش برای اینکه در هنگام امتحان کنکور با مشکلی مواجه نشود از چند ماه قبل برای خود برنامه‌ریزی کرده که چگونه وقت را تنظیم کند و حتی ساعت‌ها غذا نمی‌خورد که گرسنه نشود و زمان طولانی به مطالعه مشغول می‌شود تا بتواند در هنگام پاسخ دادن به سؤالات کنکور با مشکلی مواجه نشود... اما این مسئله واقعاً جای بسی تأسف و نگرانی دارد چرا که تأمین نیازهای اولیه و اساسی هر انسانی باید در اولویت قرار گیرد و ترس و اضطراب ناشی از امتحان نباید بر این نیازها تأثیر بگذارد.»
وی همچنین می‌گوید: «مسلماً در محل برگزاری امتحانات، مسئولین زمانی را برای تأمین نیازهای اساسی و ضروری دانش‌آموزان اختصاص می‌دهند و اینگونه نیست که دانش‌آموز در هنگام امتحان فکر کند اصلاً نباید حرکت کند و از جای خود بلند نشود، والدین باید این باورهای اشتباه را از ذهن فرزندانشان دور کنند.»
خانمی که خود را «معروفی» معرفی می‌کند و در یک آموزشگاه زبان مشغول به کار است در این باره می‌گوید: «در آموزشگاه ما، دانش‌آموزان با رده‌های سنی متفاوت مشغول فراگیری زبان انگلیسی هستند و با توجه به تجربه‌ای که در این سال‌ها کسب کرده‌ام متوجه می‌شوم که هر گاه زمان امتحانات پایان ترم فرا می‌رسد دانش‌آموزان با ترس و اضطراب زیادی رو به رو هستند و حتی دانش‌آموزان زیادی داریم که به دلیل همین اضطراب بیمار می‌شوند و سر جلسه امتحان حاضر نمی‌شوند. در حالی که تمام این دوره‌های آموزشی برای فراگیری هرچه بیشتر فرزندان است و نباید آنها تسلیم این دلهره‌ها و اضطراب‌ها شوند.»
وی اضافه می‌کند: «بسیاری از دانش‌آموزان قبول دارند که با تلاش و کوشش بیشتر می‌توانند در امتحانات موفق شوند و بر ترس و دلهره خود غلبه کنند. والدین نیز در این زمینه نقش اساسی دارند و در زمان برگزاری امتحانات باید شرایط مناسبی در خانه فراهم بیاورند تا فرزندان با آرامش خاطر بیشتری به مطالعه مشغول شوند، به طور مثال از برگزاری میهمانی‌های گوناگون یا رفتن به میهمانی خودداری کنند، در خانه هم وسایل بازی و تفریح فرزندانشان را برای مدتی از آنها دور کنند تا آنها بتوانند در محیطی کاملاً آرام و آسوده به مطالعه بپردازند.»
گام اول برای گذراندن موفقیت‌آمیز امتحانات تنظیم برنامه درسی است، برنامه‌ریزی درست به دانش‌آموز کمک می‌کند تا وقتش را با دقت بین درس‌های مختلف تقسیم کند و از انرژی ذهنی خود بهترین استفاده را ببرد اما گام بعدی آرامش محیط خانه و فراهم آوردن شرایط مناسب برای مطالعه درسی فرزندان است.
بازی‌های رایانه‌ای بلای جان خانواده‌ها
بازی‌های رایانه‌ای، مجازی و استفاده مکرر از گوشی‌های تلفن همراه این روزها به بلای جان خانواده‌ها تبدیل شده و بسیاری از عدم موفقیت‌ها در امتحانات درسی ناشی از گرفتار شدن در منجلاب فضای مجازی است، فضای مجازی و بازی‌های رایانه‌ای سبک زندگی و فرهنگی جامعه را تغییر داده است، ساعت‌ها فرزندان به بازی مشغولند و والدین به کارهای خود رسیدگی می‌کنند.
یک آموزگار بازنشسته که سال‌ها در کنار دانش‌آموزان وقت گذرانده و تجربه زیادی کسب کرده در این باره به گزارشگر کیهان می‌گوید: «والدین از تغییر رفتار فرزند خود و تنبلی و کم‌کاری آنها در هنگام فراگیری دروس گله دارند و انتقاد می‌کنند، در حالی که باید از خود آنها پرسید آیا واقعا بر رفتار فرزندان خود کنترل مناسبی دارند و متوجه هستند که این تغییر رفتار‌ها از کجا ناشی می‌شود وقتی که از همان زمان کودکی گوشی‌های تلفن همراه خود را در اختیار فرزندان خود قرار می‌دهیم تا به اصطلاح سرگرم شوند و بازی کنند و حداقل چند ساعت ما راحت باشیم و به برنامه‌های خود برسیم آیا فکر این روزها را کرده بودیم؟! همیشه گفته‌اند که کودکان الگوپذیر والدین خود هستند. پدران از سرکار خود به خانه می‌روند و بلافاصله روی مبل لم می‌دهند و گوشی به دست هستند مادر در گوشه‌ای دیگر نشسته و با گوشی خود مشغول است، احتمالا برادر یا خواهر بزرگتر هم به همین منوال وقت می‌گذارند، پس دیگر چه انتظاری از کودکان و بچه‌های کوچکتر می‌توان داشت؟
آیا آنها هم همین شیوه رفتاری را تکرار نخواهند کرد؟ مسلما تمام اعضای خانواده به این فضای آلوده گرفتار می‌شوند و به جای گذراندن وقت کنار یکدیگر، گفت‌وگو و رد و بدل افکار و تجربیات روزمره، مطالعه و سرگرمی‌های سالم، خود را اسیر منجلاب مجازی می‌کنند.
این آموزگار با تجربه همچنین می‌گوید: «در گذشته بهترین تفریح ما، وقت گذاشتن در کنار یکدیگر، بازی‌های دسته‌جمعی با اعضای خانواده و فامیل، بازی در حیاط خانه و سرگرمی‌هایی از این قبیل بود دنیای بازی‌های ما جنس دیگری داشت، صمیمانه و ساده با یکدیگر بازی می‌کردیم و بسیاری از تجربیات خود را از همین بازی‌های سالم می‌آموختیم. اما در شرایط کنونی، کودکان فقط به بازی‌های رایانه‌ای دل بسته‌اند و حتی اگر والدین به آنها پیشنهاد کنند که به پارک بروند و از طبیعت و فضای سبز استفاده کنند آنها عذر و بهانه می‌آورند و بازی در خانه را به گردش در هوای آزاد و پاک ترجیح می‌دهند... واقعا باید به خانواده‌ها گفت، با این روش ما به کدام سمت می‌رویم و چه آینده‌ای در انتظار کودکان ما قرار دارد؟ در واقع باید زنگ‌های خطر و هشدار را برای والدین به صدا درآورد و از آنها خواست با کنترل و دقت بیشتری به رفتارهای فرزندان خود توجه کنند.»
یک مهندس رایانه نیز در این زمینه می‌گوید: «امروزه بازی‌های رایانه‌ای به بخش جدایی ناپذیری از زندگی کودکان، نوجوانان، جوانان و حتی بزرگسالان تبدیل شده اما متاسفانه عدم برنامه‌ریزی مناسب برای استفاده صحیح از رایانه منجر به افزایش پرخاشگری، افسردگی، اضطراب، دلهره و تشویش در کودکان و نوجوانان شده و آنان را از بسیاری از برنامه‌های زندگی‌شان از جمله فراگیری دروس عقب انداخته است.»
وی اضافه می‌کند: «کودکی که تمام وقتش را به بازی می‌گذراند چگونه می‌تواند در فراگیری دروس موفق باشد و امتحانات خود را به خوبی پشت سر گذارد؟ در حالی که اگر برای استفاده از بازی‌های رایانه‌ای برنامه‌ریزی دقیق و مناسبی صورت گیرد و والدین ساعت‌هایی محدود برای این بازی‌ها در نظر بگیرند، کودکان می‌توانند به سایر برنامه‌های خود هم برسند و از افسردگی، پرخاشگری و اضطراب دور باشند.»
نتایج به دست آمده از یک پژوهش
تعدادی از دانشجویان با هدف بررسی تاثیر بازی‌های رایانه‌ای بر سلامت روان دانش‌آموزان یک پژوهش و نظرسنجی را در مدارس 19 گانه شهر تهران انجام دادند که نتایج آن جالب و قابل تامل است.
با انجام این پژوهش ثابت شد که رابطه معناداری میان استفاده از بازی‌های رایانه‌ای با حالات روانی کودکان و دانش‌آموزان از جمله پرخاشگری، عصبانیت، افسردگی، دلهره و اضطراب وجوددارد و دانش‌آموزانی که به بازی‌های رایانه‌ای نمی‌پرداختند از نظر سلامت روانی در شرایط بهتری نسبت به دانش‌آموزان که به بازی می‌پرداختند قرار داشتند.
همچنین در این پژوهش مشخص شد که دانش‌آموزانی که ساعات محدودی را به بازی‌های رایانه‌ای می‌پرداختند نسبت به کسانی که به این بازی‌ها اعتیاد پیدا کرده بودند، بهتر می‌توانستند در دروس خود به موفقیت دست پیدا کنند و امتحانات خود را به خوبی پشت سر گذارند.
به اعتقاد کارشناسان، تعدادی از بازی‌های فکری و معمایی می‌تواند سلول‌های مغزی را به فعالیت واداشته و فکر کودکان را تقویت کند و در رشد و خلاقیت آنان موثر واقع شود اما اگر این بازی‌ها وارد فضای خشونت‌آمیز و درگیری و جدال و منازعه شود روح کودکان آزرده و خشونت‌گرا می‌شود و آنان را وارد فضای ناسالم روحی می‌کند. بنابراین والدین باید در انتخاب نوع بازی برای گروه‌های سنی و تاثیر این بازی‌ها در جسم و روح فرزندان خود نهایت دقت را به عمل آورند.