چگونه صنعت گردشگری را رونق ببخشیم؟
تراز منفی گردشگری در انتظار مدیریت کارآمد
هدیه آقاپور
من تصورم این است که اگر مسئولین کشور و مسئولین استان بتوانند از همین مسئله گردشگری به شکل درست، با تبلیغات صحیح و با جهت‌گیرىِ صحیح استفاده کنند، درآمد آن، استان را از همه معونه‌های دیگر بی‌نیاز می‌کند. مسئله گردشگری خیلی مهم است.
(مقام معظم رهبری ۱۸/۰۲/۱۳۸۷)
زنگ تلفن‌های دفتر آژانس مسافرتی به طرز کلافه‌کننده‌ای نواخته می‌شد، عده‌ای حضوری آمده بودند و عده‌ای هم تلفنی کارشان را پیگیری می‌کردند، در این میان خانم جوانی به همراه دختر خردسالش در تدارک سفر عیدانه به خارج از کشور بود!
دختر کوچولو که کاتالوگی از دیدنی‌های مقصد در دستش بود، مدام با کنجکاوی از مادرش با آن زبان شیرینش سؤال‌های مختلف می‌پرسید؛ «مامان این کشور کجاست؟، یعنی جنگلش حیوون داره، مامان دریا هم داره؟ شهربازی داره؟ مامان این عکسا واقعیه؟»
هنگامی که کارشان به اتمام رسید، پیش آنها رفتم و پوشه‌ای از عکس‌های طبیعت، آثار باستانی و... را که در دست داشتم به آنها دادم و خواستم نظرشان را بگویند که دخترکوچولو این بار هم با تعجب پرسید مامان این‌ها واقعیه؟ میشه بریم اینجا؟
معطلشان نگذاشتم و گفتم همه این مکان‌های زیبا و شگفت انگیز در ایران است! و در این حین فرصت را غنیمت شماردم و علت انتخاب آنها برای سفر به فلان کشور مجاور را جویا شدم.
این مادر جوان اظهار داشت: «من و همسرم حساب کردیم که اگر بخواهیم به فلان استان کشور با شرایط معمولی سفر کنیم آن هم با احتساب مخارج تفریح، اسکان و غیره دقیقا برابر با یک سفر خارجی درمی‌آید و چون برخی فامیل‌هایمان قبلا به همان کشوری که قصد سفر داریم رفته بودند و از آنجا برایمان تعریف کردند! ما هم تصمیم به این سفر گرفتیم.»
وی ادامه می‌دهد: «از طرفی هم فکر می‌کنم در کشور ما، اینقدر که تبلیغات برای سفرهای خارجی هست برای سفرهای داخلی نیست، شهرهای بزرگ را که در عید نوروز به خاطر شلوغی می‌گویند صرف نظر کنید! و ما اصلا نمی‌دانستیم چنین مکان‌های زیبایی در ایران وجود دارد و همین عدم اطلاع‌رسانی درست درباره زیبایی‌های ایران سرمایه را از کشور خارج می‌کند.»
چرا در صنعت گردشگری
موفق عمل نمی‌کنیم؟
پایان گفت‌وگو با این مادر و دختر بهانه‌ای شد تا نظر سید امید عرب، فعال امور گردشگری را درباره عدم موفقیت کشورمان در صنعت توریسم جویا شویم.
این فعال حوزه گردشگری در گفت‌وگو با گزارشگر روزنامه کیهان می‌گوید: «این روزها از هر کس سؤال می‌کنیم که مشکل کجاست در جواب می‌گوید که زیرساخت‌ها خراب است درحالی که مشکل اصلی ما بروکراسی اداری است.»
وی ادامه می‌دهد: «عده‌ای که واقعا قصد خیر دارند و می‌خواهند سازندگی انجام دهند با کاغذبازی‌های اداری و پیچ و خم مجوزها پشت خط می‌مانند و یا اصلا منصرف می‌شوند، همچنین روحیه همکاری و کار گروهی در ما ضعیف است و در گردشگری باید این روحیه کار گروهی ایجاد شود که در گرداندن هتل، رستوران و تیم پذیرایی... به سطح قابل انتظار برسیم.»
این فعال امور گردشگری می‌افزاید: «برای تعطیلات نوروز باید از چندین هفته قبل برنامه‌ریزی صورت بگیرد نه اینکه از یکم فروردین سایت‌های تاریخی معرفی شود و یا در ایام نوروز که مردم سفرهایشان را آغاز کردند و مقاصدشان معین است برنامه‌ای آن هم جزئی درباره مکان‌های دیدنی و تاریخی ایران نشان دهند که ضعف ما را در این زمینه نشان می‌دهد.»
عرب با اشاره به افزایش قیمت‌ها در ایام نوروزی تاکید می‌کند: «هتل‌های ما بدون سرویس، گران‌تر نباشد، همتراز قیمت‌های دیگر کشورهای خارجی است، وقتی وارد برخی هتل‌های 5 ستاره در شهرهای کشورمان می‌شویم می‌بینیم به عنوان مثال سرویس‌های بهداشتی‌شان نیازمند ترمیم است درحالی که عنوان 5 ستارگی را هم دارند.»
وی خاطرنشان می‌کند: «توریست داخلی و خارجی وقتی ببیند این همه هزینه کرده اما آن چیزی را که می‌خواسته به دست نیاورده از سفر مجدد صرف نظر کرده و قطعا دیگر تبلیغ مثبتی برای صنعت توریسم ما نخواهد کرد و همین امر خود تبدیل به چالش بزرگ برای کشورمان خواهد شد.»
تامین ارز به وسیله گردشگر
سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری آمار مسافران خروجی سال ۹۵ را ۹ میلیون و ۱۹۶ هزار نفر اعلام کرده بود، رقمی بحث‌برانگیز که حساسیت‌های مقام‌های کشوری را برانگیخت، تا آنجا که تصمیم دولت در لایحه بودجه سال ۹۷ برای افزایش تصاعدی نرخ عوارض خروج از ۳ تا ۶ برابر را به این آمار نسبت داده‌اند.
رونق گردشگری داخلی در کشور نه تنها افزایش نشاط اجتماعی را برای مردم به ارمغان می‌آورد و از حجم بزه‌ها در اجتماع می‌کاهد بلکه با گسترش آن در سطح بین‌الملل، ارز آوری کلانی را عاید کشور می‌کند.
در وضعیت کنونی که برای استخراج و فروش نفت باید هزینه‌های بسیاری را متحمل شد تا به رقمی از ارز دست یافت به سهولت تنها با یک برنامه‌ریزی هدفمند، هر کدام از گردشگران سایر کشورها در ایران می‌توانند منبعی از ورود ارز باشند.
جمهوری اسلامی ایران طبق آمارهای اعلام شده از سوی سازمان جهانی جهانگردی از لحاظ جاذبه‌های طبیعی در رتبه پنجم و از نظر جاذبه‌های تاریخی در رتبه دهم کشورهای دنیا قرار دارد اما متأسفانه در بهره‌گیری از این منابع، سهم کمتر از یک درصد کل درآمدهای گردشگری جهان را به خود اختصاص داده است. این در حالی است که طی 10 سال آینده صنعت گردشگری در رتبه نخست اقتصاد جهان قرار می‌گیرد.
گردشگری و کاهش وابستگی
به اقتصاد نفتی
مقام معظم رهبری در سخنان خود بارها بر بحث «اقتصاد مقاومتی» در کشور تأکید فرموده‌اند. به گفته ایشان کاهش وابستگی به صنعت نفت یکی دیگر از الزامات اقتصاد مقاومتی است، این وابستگی، میراث شوم صد ساله ماست.
به اعتقاد کارشناسان در بخش گردشگری، آنچه که می‌تواند وابستگی اقتصادی به صنعت نفت را به حداقل برساند بهره‌گیری از صنعت گردشگری است که در عین حال که به صرف هزینه‌های کلان، نیازی ندارد به سرعت، اشتغالزا و درآمدزا است.
اردشیر اروجی کارشناس برنامه‌ریزی میراث فرهنگی و گردشگری در گفت‌وگو با گزارشگر روزنامه کیهان می‌گوید: «یکی از موضوعاتی که به آن توجه نشده معرفی مکان‌های گردشگری کشور به خود ایرانیان است.»
وی ادامه می‌دهد: «باید در گردشگری اعتمادسازی صورت دهیم، به عنوان مثال کشور ایران به عنوان یک کشور گردشگریِ خانوادگی معرفی می‌شود بنابراین کسی که قصد چنین سفری دارد قطعا ایران را انتخاب خواهد کرد و بد هم نیست برای آن یک لوگو و شمایی درست کنیم.»
این کارشناس برنامه‌ریزی میراث فرهنگی و گردشگری تاکید می‌کند: «اکنون نه تبلیغات درستی صورت می‌گیرد و نه بازاریابی ای، برای جذب گردشگری خارجی انجام می‌شود، باید عموما سلایق آنها هم در نظر گرفته شود و با فراهم کردن زمینه‌های مناسب جذب توریست صورت خواهد گرفت.»
اروجی با اشاره به بحث نظارت، کنترل و ارزیابی بر حوزه گردشگری می‌گوید: «با اعمال نظارت، کنترل و ارزیابی می‌توانیم نقاط ضعف را بر طرف کرده و به نقاط قوت اضافه کنیم و بسیار مهم است که تراز گردشگری‌مان مثبت شود.»
وی تصریح می‌کند: «متاسفانه تراز گردشگری ما منفی است و اینکه می‌گوییم با استفاده از گردشگری اقتصاد را بهبود بخشیم با تراز منفی محقق نخواهد شد چرا که اکنون نه تنها از این طریق ارزی وارد کشور نمی‌شود بلکه ارز خارج می‌شود.»
اروجی اضافه می‌کند: «متاسفانه خروجی گردشگر ما بیشتر از ورودی است و جذبی صورت نمی‌گیرد. طبق آمار سازمان گردشگری 5 میلیون گردشگر ورودی داریم اما 9 میلیون گردشگر خروجی که با وجود این همه جاذبه و استعداد در کشور نتوانستیم در گردشگری داخلی و خارجی موفق باشیم.»
این کارشناس برنامه‌ریزی میراث فرهنگی و گردشگری اظهار می‌دارد: «تراز منفی گردشگری تنها با دو روش مثبت خواهد شد، یکی با معرفی جاذبه‌های کشورمان به ایرانیان و استانداردسازی هتل‌ها که اگر این کار صورت گیرد قطعا افراد به این نتیجه می‌رسند که مثلا چرا به ترکیه یا مالزی برویم در حالی که فضایی بهتر از آنجا در ایران است.»
وی ادامه می‌دهد: «اگر از مقاصد کاری و غیره صرف نظر کنیم، اگر فردی بخواهد با خانواده‌اش به جایی سفر کرده و تمدد اعصاب کند خب وقتی ما در همین ایران زیبا به او امکانات بدهیم با قیمت‌های مناسب دیگر راه دور را انتخاب نمی‌کند و به کشور خارجی نمی‌رود.»
اروجی درباره جذب گردشگر خارجی می‌گوید: «جالب است ما با کشورهای دیگر تفاهم نامه گردشگری می‌بندیم اما همه آنها به ضرر ما و به نفع کشور رو به رو می‌شود در صورتی که هدف اصلی تفاهم‌نامه این است که جذب گردشگر کنیم اما چون آنها متخصص‌تر و وارد‌تر هستند ایرانیان را بیشتر جذب می‌کنند. به عنوان مثال با ترکیه تفاهم نامه امضا می‌کنیم اما تعدادی که از ترکیه به ایران می‌آیند به زیر صد هزار نفر می‌رسد و دو میلیون و چهارصد هزار نفر از ایران به ترکیه سفر می‌کنند.»
وی می‌افزاید: «این تفاهم نامه‌ها بدتر ترازگردشگری ما را منفی کرده و دلیل آن این است که قبل از امضای آن، باید صنعت گردشگری را علمی و با حضور متخصصین آماده کنیم و بعد تفاهم نامه امضا کنیم که اگر غیر این باشد فقط راه خروج را باز کرده‌ایم.»
وی خاطرنشان می‌کند: «اینکه عوارض خروج را بیشتر کنیم تنها موجب اعتراض خواهد شد و راهکار نمی‌شود بلکه راه غلطی است چراکه عده‌ای دانشجو هستند و یا به دلایل دیگر خارج می‌شوند بنابراین باید صنعت گردشگری را علمی کرده و مدیریت آن را بهبود بخشیم.»
امام هشتم
خورشید تابان صنعت گردشگری
علاوه‌بر طبیعت بی‌نظیرکشورمان و بناهای تاریخی و با ارزش که اگر تبلیغات درست پیرامون آن صورت بگیرد می‌تواند آهن‌ربای قوی‌ای برای جذب گردشگر شود، وجود اختر تابناک امام هشتم و دیگر اماکن مقدسه نیز خود اهرم مهمی برای جذب گردشگر و عرضه فرهنگ ایرانی و اسلامی است.
سالانه افراد زیادی در جهان برای بازدید از معابد مختلف، کلیسا‌ها و مقبره‌ها بار سفر بسته و حتی راه دوری را می‌پیمایند و الزاما به آن دین هم نیستند اما با تبلیغات وسیع به این سمت و سو کشیده می‌شوند.
در سال 93 به گفته حجت‌الاسلام علی باقری مدیر امور زائران غیرایرانی آستان قدس رضوی شهروندان آلمانی گوی سبقت را از دیگر گردشگران غیرمسلمان در دیدار از بخش‌هایی از حرم مطهر امام رضا(ع) در مشهد ربوده‌اند و از ۱۳ هزار گردشگر مذهبی که از کشورهای مختلف دنیا به حرم مطهر امام رضا(ع) در مشهد رفتند هشت هزار گردشگر غیرمسلمان بودند، همچنین گردشگران غیرمسلمان از قاره‌های آمریکا، اروپا و جنوب شرق آسیا بودند که از بین آنان آلمانی‌ها بیشترین تعداد گردشگران را شامل شدند.
از همین رو آمارهای مسلمان شدن این افراد و به قولی نمک‌گیر شدن زیارت نشان می‌دهد که عرصه فرهنگ اسلامی در این زمینه پتانسیل بالایی دارد.
همین آمار نشان می‌دهد که اماکن مقدسه کشورمان مانند حرم شمس‌الشموس، اما رضا(ع) در مشهد، شاهچراغ در شیراز، حرم حضرت معصومه سلام علیها در قم، حرم مطهر امام خمینی در تهران و... خود می‌تواند به عنوان یک شاخصه اصلی در جذب گردشگر باشد.
همچنین قائم‌مقام تولیت آستان قدس رضوی در نشستی خبری با اصحاب رسانه با بیان اینکه نزدیک به 30 میلیون زائر در طول سال 95 به مشهد سفر کردند، اعلام کرد: «نزدیک به 255 میلیون تشرف به حرم رضوی در این سال به ثبت رسیده و هر زائر به‌طور متوسط 3 روز اسکان در مشهد و 10 تشرف به حرم مطهر رضوی داشته است.»
با وجود تراز منفی گردشگری کشور، حرم پرنور رضوی همچنان خورشید تبانی در صنعت گردشگری کشور است که می‌توان ازاین نقطه قوت را با امکانات و تبلیغات بیشتر بهره بیشتر جست.
از سوی دیگر و در چنین شرایطی که سایر کشورها درصدد جذب گردشگران کشورهای اسلامی برآمده‌اند مسئولان کشور ما می‌توانند با معرفی ظرفیت‌های گردشگری مذهبی، تاریخی، طبیعی (اکوتوریسم)، ورزشی، درمانی و... کشور به دنیا حداقل، این بخش از جمعیت میلیاردی جهان را به سمت ایران سوق دهند. جمعیتی که کمترین نگرانی از هجمه‌های فرهنگی را در داخل به دنبال خواهند داشت.