گالیا توانگر
  این فضای مجازی امروز از فضای حقیقیِ زندگی ما چند برابر بزرگ‌تر شده؛ بعضی‌ها اصلاً درفضای مجازی تنفّس می‌کنند؛ اصلاً آنجا تنفّس می‌کنند، زندگی‌شان در فضای مجازی است. جوانان هم سروکار دارند با فضای مجازی، با انواع‌ و اقسام چیزها و کارها، با برنامه‌های علمی‌اش، با اینترنتش، با شبکه‌های اجتماعی‌اش، با مبادلات و امثال اینها سروکار دارند؛ خب، اینجا لغزشگاه است. هیچ‌کس نمی‌گوید آقا جاده نکش. اگر شما در یک منطقه‌‌ای جاده‌ای لازم دارید، خیلی خب، جاده بکش، جاده‌ اتوبان هم بکش اما مواظب باش! آنجایی که ریزش کوه محتمل است، آنجا محاسبه‌ لازم را بکنید. ما به دستگاه‌های ارتباطی خودمان، به مجموعه‌ وزارت ارتباطات و شورای عالی مجازی - که بنده از آن هم گله دارم - سفارشمان این است. ما نمی‌گوییم این راه را ببندید؛ نه، اینکه بی‌عقلی است. یک کسانی نشسته‌اند، فکر کرده‌اند، یک راهی باز کرده‌اند به‌عنوان این فضای مجازی و به قول خودشان سایبری؛ خیلی خب، از این استفاده کنید منتها استفاده‌ درست بکنید؛ دیگران دارند استفاده‌ درست می‌کنند؛ بعضی از کشورها طبق فرهنگ خودشان این دستگاه‌ها را قبضه کرده‌اند. ما چرا نمی‌کنیم؟ چرا حواسمان نیست؟ چرا رها می‌کنیم این فضای غیرقابل کنترل و غیرمنضبط را؟ (بیانات مقام معظم رهبری در دیدار معلمان و فرهنگیان با رهبر معظم انقلاب -13/2/95).
حرکت گام به گام و نظارت بر فعالیت‌های فرزندان در فضای مجازی می‌تواند وظیفه‌ای چالش برانگیز محسوب شود. این مسئله زمانی که کودکان و نوجوانان دارای رایانه شخصی، تلفن همراه هوشمند، تبلت و... هستند، شرایط جدی‌تری نیز به خود می‌گیرد. با این وجود، استفاده از اینترنت در کنار فرزندان می‌تواند به تجربه‌ای لذت‌بخش هم برای شما و هم برای آنها مبدل شود.
وب سایت‌های دوست داشتنی بسیاری در اینترنت وجود دارند که ارائه خدمات به افراد نوپایی که برای نخستین بار جست‌وجو و کاوش در دنیای پهناور اینترنت آغاز کرده‌اند را در دستور کار خود قرار‌داده‌اند. استفاده از این خدمات می‌تواند فرصت‌های آموزشی مفیدی را برای فرزندان فراهم کند. در نظر گرفتن ایمنی فرزندان در فضای مجازی از اهمیت ویژه‌ای برخوردار بوده و از این طریق والدین می‌توانند در بهترین موقعیت ممکن هدایت دقیق و مسئولانه فرزندان خود در فضای مجازی را بر عهده بگیرند.
از این رو، آگاهی و شناخت از خطرات موجود در این زمینه و برنامه‌ریزی مناسب پیش از فراهم کردن دسترسی به اینترنت برای فرزندان در دنیای امروز که شاهد آهنگ سریع پیشرفت فناوری است،ضرورت دارد.
والدین گله‌مند از اعتیاد فرزندان به فضای مجازی
وحید مهدوی پدر دو نوجوان 11 و 15 ساله است که نسبت به استفاده بیش از اندازه فرزندانش از فضای مجازی به شدت گله دارد، وی می‌گوید: بارها و بارها «وای فای» خانه را قطع کردم تا شاید آنها از این فضا دور شوند؛ اما گویا از برنامه‌ای که نمی‌دانم چیست؟ استفاده می‌کنند تا وارد اینترنت شوند.
وی ادامه می‌دهد: «در هر میهمانی، زمان خوردن شام و ناهار و در هر شرایطی گوشی‌های همراه در دستشان است، از طرفی نمی‌دانم در چه فضاهایی وارد می‌شوند؟ که این مسئله بیشتر ما را نگران کرده است.»
فاطمه نیرزاده مادر سه فرزند 12، 16 و 22 ساله است که او نیز چنین نگرانی دارد؛ وی می‌گوید: «یک بار دخترم در فضای مجازی با مردی آشنا شده بود که این آشنایی عواقب عاطفی بدی برای او بوجود آورد، به گونه‌ای که مدتی دچار افسردگی شده بود. دخترم را نزد روانشناس بردم که پزشک، من را در این زمینه بسیار مقصر می‌دانست در حالی که بارها و بارها دخترم را به انواع مختلف، از فضای مجازی دور می‌کردم، اما فایده‌ای نداشت.»
وی ادامه می‌دهد: «پسر بزرگم نیز در این گونه فضاها وارد شده، اصلا درس نمی‌خواند و این گوشی‌ها آفتی شده و به جان ما افتاده، چندین بار گوشی همراهش را از او گرفته‌ام،اما فایده‌ای نداشته و داد و فریاد راه انداخته است. واقعا نمی‌دانم چگونه باید با آنها برخورد کنم؟ البته این مشکل بسیاری از والدین است و بسیاری از والدین نیز در این زمینه مستاصل شده‌اند.»
حراست از فرزندان در مقابل کلاهبرداران و سوءاستفاده کنندگان در فضای اینترنت، امری منطقی و در عین حال ضروری‌است که می‌توان در قالب چند توصیه آن را عملی کرد. بسیاری از کارشناسان امور تربیتی براین باورند که باید والدین روش استفاده از فضای مجازی را آموخته و بیاموزند چگونه برخی کاربردها را مسدود کنند؟ زیرا این گونه فضاها، فضای تردد بسیاری از افراد است و از سوی دیگر زمانی را صرف آموزش رفتار صحیح در فضای مجازی برای فرزندان قرار دهند.
برای استفاده فرزندان از اینترنت زمان تعیین کنید
روش‌های مختلفی برای ایمن نگه داشتن فرزندان هنگام حضور آنها در فضای مجازی وجود دارد. بی‌تردید، یکی از موثرترین روش‌ها در این زمینه آموزش آنها از سنین پایین و آشنایی و افزایش آگاهی فرزندان درباره خطراتی است که امکان مواجه شدن با آنها در فضای مجازی وجود دارد. همچنین، فرزندان باید چگونگی شناسایی این تهدیدها و خطرات و اقدام‌های ضروری برای مقابله با آنها را فرا بگیرند. منابع آموزشی مناسبی برای والدین، معلمان و حتی خود فرزندان وجود دارند که ابعاد مختلف ایمنی فرزندان در فضای آنلاین را پوشش می‌دهند. به یاد داشته باشید که این عوامل با افزایش سن فرزندان تغییر کرده و به طور مرتب باید مورد بازبینی و توجه قرار بگیرند.
فریده سعدی پور یک مشاور برایمان توضیح می‌دهد: «برای آموزش و افزایش آگاهی فرزندان درباره فضای مجازی می‌توانید مجموعه‌ای از قوانین پیرامون استفاده از اینترنت، ایمیل و پیام‌های مختلف را تنظیم کنید. فرزندان باید مسئولیت پذیری در قبال اقدام‌هایی که انجام می‌دهند را فرا گرفته و حس قضاوت و داوری را در خود بهبود ببخشند. فرزندان را نسبت به این مسئله آگاه کنید که مخاطبان آنلاین آنها در فضای مجازی لزوما همان افرادی نیستند که بیان می‌کنند. محرمانه نگه داشتن اطلاعات و جزئیات شخصی در فضای مجازی و عدم دسترسی عمومی به آنها، اقدام دیگری است که باید به فرزندان پیش و حین استفاده از اینترنت آموزش داده شود.»
وی ادامه می‌دهد: «فرزندان هرگز نباید بدون نظارت فردی بالغ با فرد یا افرادی که در دنیای مجازی ارتباط داشته‌اند، در دنیای واقعی نیز ملاقات داشته باشند. ارتباط نزدیکی با کودکتان برقرار کرده و با افزایش حس اطمینان در وی، این امکان را فراهم کنید تا درباره نگرانی‌های خود پیرامون مکالمات، پیام‌ها و یا رفتارهایی که در فضای مجازی داشته است، صحبت کند. فرزندان را تشویق کنید تا تجربه حضور خود در اینترنت را با شما به‌اشتراک گذاشته و آن را به یک تجربه خانوادگی مبدل کنند.از فرزندان بخواهید تا هر گونه زورگویی‌های سایبری را به سرعت و از طریق گفت‌و‌گوی حضوری و یا تلفنی به شما اطلاع دهند.»
این مشاور می‌گوید: «از تنظیمات کنترل والدین در مرورگرها، موتورهای جست‌وجو و بسته‌های امنیت اینترنتی برای حضور ایمن فرزندان در فضای مجازی و در صورت امکان از نرم‌افزارهای ویژه کنترل والدین استفاده کنید. پیام‌های اینترنتی ناشناس و متفرقه را مسدود کرده و امکان دسترسی بچه‌ها به اینترنت تنها از طریق یک رایانه خانوادگی که در اتاقی مشترک قرار دارد، برای نظارت هرچه بهتر بر فعالیت‌های اینترنتی فرزندان فراهم آورید. همواره در نزدیکی فرزندانی که در فضای مجازی هستند، حضور داشته باشید. مدت زمان استفاده از رایانه برای فرزندان و اینکه چه زمانی در طول روز باید مورد استفاده قرار بگیرد کاملا مشخص و قانونمند کنید.»
رایانه را در محل رفت و آمد
اعضای خانواده قرار دهید
مطمئن باشید فرزندان شما خیلی سریع با فناوری‌های جدید خو گرفته و با تمامی جنبه‌های آن آشنا   می‌شوند. شما باید سریع‌تر از آنها (یا حداقل همگام با آنها) این فناوری‌ها را فرا گیرید. این کار دو مزیت اساسی دارد. اول اینکه باعث می‌شود راحت‌تر بتوانید فعالیت‌های فرزند خود در شبکه‌های اجتماعی و فضای مجازی را دنبال کرده و برآن نظارت کنید. دوم اینکه این کار باعث ارتباط نزدیک‌تر شما وفرزندانتان شده و برای آنها آرامش بیشتری ایجاد خواهد کرد تا فعالیت‌ها و تجربیاتشان در فضای مجازی را با شما به‌اشتراک بگذارند.
حمید طاهریان یک کارشناس امور رایانه‌ای توصیه می‌کند: «رایانه و لپ تاپ را در محل‌های شلوغ خانه نگهداری کنید و به کودکان اجازه استفاده از آنها را در اتاق و محل‌های خصوصی شان ندهید. بهتر است رایانه، لپ تاپ و سایر دستگاه‌هایی که قابلیت اتصال به اینترنت دارند را در محل‌های عمومی خانه همچون پذیرایی و آشپزخانه که محل رفت و آمد اعضای خانواده است، قرار دهید. این کار سبب نظارت شما و دیگران بر فعالیت‌های مجازی کودکان خواهد شد. بهتر است خودتان نیز از بردن این‌گونه دستگاه‌ها به اتاق و محیط خصوصی خودداری کنید و در محل‌های عمومی خانه از این وسایل استفاده کنید تا به کودکان احساس تبعیض القا نشود.»
وی ادامه می‌دهد: «مراقب تصاویر و مطالبی که کودکانتان در شبکه‌های اجتماعی ارسال می‌کنند باشید. در یک فضای مجازی ایده‌آل، کودکان هیچ تصویری از خود یا دوستانشان را بدون آگاهی والدین منتشر نمی‌کنند؛ اما در واقعیت این گونه نیست.کودکان ممکن است خواسته یا ناخواسته اقدام به انتشار محتوا و تصاویر در شبکه‌های اجتماعی و فضای مجازی کنند؛ تصاویری که ممکن است حریم خصوصی وی و حتی حریم خصوصی والدین را نیز به خطر بیندازند. بنابراین لازم است که همواره صفحات فرزندان خود در شبکه‌های اجتماعی را دنبال کرده و مطالبی که منتشر می‌کنند را پیگیری کنید.»
این کارشناس اهل فن در تکمیل صحبت‌هایش می‌گوید: «کودکان به صورت ذاتی در بسیاری موارد از شما تقلید می‌کنند. سعی کنید خودتان تا آنجا که می‌توانید ملاحظات امنیتی و حفظ حریم خصوصی را رعایت کنید. خودبه خود، فرزندتان نیز متوجه اهمیت این موضوع شده و در فضای مجازی و شبکه‌های اجتماعی،از خود محافظت خواهند کرد. در مورد خطرات فضای مجازی و تاثیرات فعالیت‌های مجازی کودکان در زندگی و آینده با آنها صحبت کنید.به فرزندانتان یاد آور شوید در فضای مجازی و شبکه‌های اجتماعی همه چیز ثبت و نگهداری می‌شوند؛ تمامی تصاویری که ارسال می‌کنیم، وبگاه‌هایی که مراجعه می‌کنیم، مطالبی که می‌نویسیم و غیره. حتی اگر اطلاعات ارسالی خود در شبکه‌های اجتماعی را حذف کنیم، بازهم ممکن است توسط موتورهای جست و جو ثبت و شاخص گذاری شده باشند.»
فعالیت‌ها و اطلاعات ما در فضای مجازی در واقع تاریخچه و شهرت ما را در این فضا می‌سازد. حالا تصور کنید که یک کودک کم سن ، از روی شیطنت و عدم آگاهی، در فضای مجازی اقداماتی انجام دهد که در تاریخچه و شهرت وی ثبت شود و حتی در زندگی آینده وی نیز تاثیرگذار باشد. لذا تا آنجا که ممکن است، کودکان خود را در مورد این موضوع و تبعاتی که برای آنها در پی خواهد داشت آگاه کنید.
غوغای تلگرامی ایرانیان در فضای مجازی
مسعود اسد پورسرپرست پژوهشگاه فضای مجازی کشور با بیان اینکه از میان ۵۵۵ هزار کانال عمومی فارسی زبان بیش از ۲۰ هزار کانال دارای حداقل ۵۰۰۰ عضو هستند، تصریح می‌کند: «از میان مطالب منتشرشده در کانال‌های تلگرام ۸۸ درصد به صورت تولید مطلب جدید و ۱۲ درصد آن بازنشر (فوروارد) مطالب کانال‌های دیگر بوده است. البته حجم قابل توجهی از این مطالب تولیدی، کپی مطالب کانال‌های دیگر بوده که در جای خود قابل بررسی است.مجموع تعداد اعضای کانال‌ها نزدیک به ۷۲۰ میلیون است که با توجه به اعلام تلگرام درخصوص وجود ۴۰ میلیون اکانت از کاربران ایرانی نشان می‌دهد هر کاربر به طور متوسط در ۱۸ کانال عضو است که متوسط سن این کانال‌ها ۳۱۲ روز بوده و به طور متوسط ۱۲۹ روز یعنی ۴۱ درصد این روزها را فعال بوده‌اند.»
وی با اعلام اینکه نزدیک به ۷۰ درصد این کانال‌ها در یک ماه اخیر فعالیت داشته‌اند و ۳۰ درصد این کانال‌ها در یک ماه اخیر هیچ‌گونه فعالیتی از خود نشان نداده‌اند،می‌گوید: «مطالب منتشرشده در کانال‌ها به طور متوسط ۱۱۲۵ بازدید داشته‌اند و در مجموع کل بازدید مطالب کانال‌ها به رقم ۱/۲ تریلیارد بالغ می‌شود. این آمارها نشان می‌دهد هر کاربر فارسی زبان به طور متوسط ۳۰ هزار مطلب از کانال‌های تلگرام مطالعه کرده است که با فرض صرف حدود یک دقیقه وقت برای هر مطلب، این کانال‌ها منجر به افزایش سرانه مطالعه به میزان ۵۰۰ ساعت شده‌اند.»