شادمانی حق و باطل
فرح یا شادمانی اصطلاحی قرآنی و حالتی هیجانی شدید از شادی است که گاه از آن به بدمستی نیز تعبیر میکنند؛ زیرا هیجانات شدید در بیشتر موارد انسان را از حالت عادی خارج میکند و تعادل رفتاری را به هم میزند و چه بسا در شکل هیاهو و عربدهکشی خودنمایی میکند.
از نظر قرآن، فرح و شادمانی میتواند دوگونه باشد:
فرح حق : فرح حق همان فرح و شادی هیجانی است که به سبب پیروزی حق در انسان پدید میآید. خداوند در این باره میفرماید: فِی بِضْعِ سِنِینَ لِلَّهِ الْأَمْرُ مِنْ قَبْلُ وَمِنْ بَعْدُ وَیَوْمَئِذٍ یَفْرَحُ الْمُؤْمِنُونَ؛ پس از چند سالی پیروز میشوند. فرجام کار در گذشته و آینده از آن خداست و در آن روز است که مؤمنان از یارى خدا شاد مىشوند.(روم، آیه 4) در جایی دیگر میفرماید: وَالَّذِینَ آتَیْنَاهُمُ الْکِتَابَ یَفْرَحُونَ بِمَا أُنْزِلَ إِلَیْکَ؛ و کسانى که به آنان کتاب آسمانى دادهایم، از آنچه به سوى تو نازل شده، شاد مىشوند. (رعد، آیه 36) و یا میفرماید: قُلْ بِفَضْلِ اللَّهِ وَبِرَحْمَتِهِ فَبِذَلِکَ فَلْیَفْرَحُوا هُوَ خَیْرٌ مِمَّا یَجْمَعُونَ؛ بگو به فضل و رحمت خداست که مؤمنان باید شاد شوند و این از هرچه گرد مىآورند بهتر است.(یونس، آیه 58)
فرح باطل: شادی هیجانی که به سبب مخالفت با حق در اشخاص ایجاد میشود. از این فرح به فرح کاذب نیز یاد میشود. خدا درباره فرح باطل میفرماید:ذَلِکُمْ بِمَا کُنْتُمْ تَفْرَحُونَ فِی الْأَرْضِ بِغَیْرِ الْحَقِّ وَبِمَا کُنْتُمْ تَمْرَحُونَ؛ این عقوبت به سبب آن است که در زمین به ناروا شادى و سرمستى میکردید و بدان سبب است که سخت به خود مىنازیدید. (غافر، آیه 75) خداوند اینگونه شادزیان را دوست نمیدارد؛ چنانکه فرح باطل قارون را ناپسند میدارد و میفرماید:
إِنَّ قَارُونَ کَانَ مِنْ قَوْمِ مُوسَى فَبَغَى عَلَیْهِمْ وَآتَیْنَاهُ مِنَ الْکُنُوزِ مَا إِنَّ مَفَاتِحَهُ لَتَنُوءُ بِالْعُصْبَهًِْ أُولِی الْقُوَّهًِْ إِذْ قَالَ لَهُ قَوْمُهُ لَا تَفْرَحْ إِنَّ اللَّهَ لَا یُحِبُّ الْفَرِحِینَ؛
قارون از قوم موسى بود و بر آنان ستم کرد و از گنجینهها آنقدر به او داده بودیم که کلیدهاى آنها بر گروه نیرومندى سنگین مىآمد آنگاه که قوم وى به او گفتند شادمانی مکن که خدا شادىکنندگان(مغرور) را دوست نمىدارد. (قصص، آیه 76) در جایی دیگر میفرماید: وَإِنْ تُصِبْکُمْ سَیِّئَهًْ یَفْرَحُوا بِهَا؛ اگر به شما مومنان گزندى رسد بدان شاد و فرحناک مىشوند.(آلعمران، آیه 120؛ توبه، آیه 50) و به مومنان نیز نسبت به این فرح هشدار میدهد و میفرماید: لَا تَحْسَبَنَّ الَّذِینَ یَفْرَحُونَ بِمَا أَتَوْا؛ البته گمان مبر کسانى که بدانچه کردهاند شادمانى مىکنند.(آل عمران، آیه 188) اصولا این افراد به تعبیر قرآن «وَیُحِبُّونَ أَنْ یُحْمَدُوا بِمَا لَمْ یَفْعَلُوا؛ و دوست دارند به آنچه نکردهاند مورد ستایش قرار گیرند».(همان) کسانی که نگاه حزبی و جناحی به مسائل دارند، اینگونه گرفتار فرح باطل میشوند: کُلُّ حِزْبٍ بِمَا لَدَیْهِمْ فَرِحُونَ؛ هر حزبى بدانچه پیش آنهاست فرحناک و دلخوش شدند.(روم، آیه 30؛ مومنون، آیه 53)