صادق حق‌شناس بسته دیلمی
بیستم صفر 61 هجری قمری، چهلمین روز شهادت حضرت ابی‌عبدالله الحسین(ع) است. شیخ مفید (مسارالشیعه/ 26 که در ایام موالید و وفیات ائمه اطهار علیهم‌السلام است) و شیخ طوسی (مصباح المتهجد/ ص 787) اشاره به روز اربعین کرده و نوشته‌اند: و آن روزی است که حرم امام حسین(ع) از شام به سوی مدینه مراجعت کردند و نیز روزی است که جابربن عبدالله انصاری صحابی بزرگ پیامبر خدا(ص) برای زیارت قبر امام حسین(ع) وارد کربلا شده و زیارت اربعین را بجا آورد. محمدابراهیم آیتی در (تاریخ عاشورا/ ص21) می‌نویسد: جابربن عبدالله انصاری... بیستم ماه صفر، درست چهل روز بعد از شهادت امام وارد کربلا شد و سنت زیارت اربعین امام به دست او تاسیس گردید.
اهمیت اربعین
مسئله اربعین حسینی و اقامه عزا و مجالس ذکر مصیبت در روایات مورد تاکید قرار گرفته است تا آنجا که از امام حسن عسکری(ع) نقل شده است که علامات مومن پنج چیز است: اقامه پنجاه و یک رکعت نماز در شبانه‌روز (17 رکعت واجب و به همراه نوافل آن)، زیارت اربعین، انگشتر به دست راست و پیشانی بر خاک ساییدن (کامل‌الزیارات، ص 90) که شیخ طوسی در کتاب (تهذیب‌الاحکام ج 6 ص 52 و شیخ حر عاملی در وسایل‌الشیعه ج10 ص 373 ح1) این روایت را آورده‌اند که اهمیت زیارت اربعین را آن هم در کنار اقامه نماز به عنوان یکی از نشانه‌های مومن یا ایمان بیان می‌کند و اگر لفظ مومن به معنی شیعه باشد زیارت اربعین هم از نشانه‌های شیعه بودن خواهد بود. همان‌طور که سجده بر خاک داشتن و بلند گفتن بسم‌الله الرحمن الرحیم در نماز هم تقریبا از مختصات شیعیان است. در این روایت به متن خاصی برای زیارت اربعین اشاره نشده و می‌توان این‌طور برداشت کرد که مطلق زیارت به معنای عرفی آن، در روز اربعین دارای این ویژگی است که زائر را دارای نشان ایمان می‌کند، خصوصا با ضمیمه روایات دیگر که زیارت اباعبدالله را مختص به حضور در کربلا ندانسته و بر سلام از راه دور هم زیارت اطلاق کرده‌اند. (وسائل‌الشیعه، حر عاملی، ج10، ص385)
جابر؛ اولین زائر امام حسین(ع)
جابربن عبدالله انصاری، اولین یا از اولین زائران امام حسین(ع) در اربعین بود. نقل شده است که وقتی جابر به غاضریه رسید در آب فرات غسل کرد، پیراهن پاکیزه‌ای پوشید، آنگاه قدری از بوی خوش بر سر و بدن پاشید و پابرهنه روانه شد تا نزد مزار مبارک امام حسین(ع) ایستاد و سه مرتبه الله‌اکبر گفت. پس افتاد و بیهوش شد، چون به هوش آمد، گفت: السلام علیکم یا آل الله... جملات جابر در اینجا تقریبا همان زیارت حضرت سیدالشهدا در نیمه رجب است و جز در چند کلمه تفاوتی ندارد متن کامل این زیارت را علامه مجلسی در (بحارالانوار ج 98 ص 329 باب 25) آورده است. جابر آنگاه گفت: گواهی می‌دهم که تو فرزند بهترین پیامبران و سرور مومنان و مقتدای پرهیزکاران و زاده هادیان و رهبران، پنجمین نفر از اصحاب کساء و فرزند سرور زنان هستی، چرا چنین نباشی که دست سید مرسلین (رسول خدا) تو را پرورانید و در دامن پاک برخاستی و از پستان ایمان شیر خوردی و با اسلام از شیر باز گرفته شدی و پاک زیستی و پاک مردی ولی قلب مومنان از فراق تو سوخت و آنها شک ندارند که تو زنده‌ای و سلام و خوشنودی خدا بر تو باد (سپس زیارت را تا آخر خواند) و بعد گفت: سوگند به خدا ما با شما شریک بودیم در آنچه که شما در آن وارد شدید.عطیه عوفی که از همراهان جناب جابر در اربعین بود می‌گوید از جابر پرسیدم ما چگونه در اجر شهیدان شریک هستیم با اینکه نه جهاد کردیم و نه بدنمان مجروح شد؟ جابر در پاسخ گفت: از حبیب خود رسول خدا(ص) شنیدم فرمود: هر کس عمل قومی را دوست بدارد، در آن عمل با آن قوم شریک می‌باشد، سوگند به خدا، نیت من و اصحابم همان است که نیت امام حسین(ع) و اصحابش بود. (سوگنامه آل محمد(ص)/ محمد محمدی اشتهاردی/ 504)
رمز و راز عدد چهل (اربعین) در متون دینی
عدد چهل در فرهنگ دینی و اسلامی در میان سایر اعداد از جایگاه ویژه‌ای برخوردار است وآیات و روایات متعددی به خوبی رموز این عدد را تبیین کرده است. مثلا خداوند در قرآن مجید می‌فرماید: مناجات حضرت موسی چهل روز و شب بود (اعراف/ 142) و در سوره مبارکه (احقاف/ 15) از کمال رشد انسان تا چهل سالگی یاد می‌کند و چندین آیات دیگر در این خصوص که در این مقال نمی‌گنجد.
رسول گرامی اسلام(ص) در سفارش‌های خویش به جناب ابی‌ذر غفاری بر اهمیت و جایگاه والای مومن اشاره کرده و فرموده است: ای ابوذر هنگامی که مومنی از دنیا می‌رود زمین تا چهل روز برای فقدان او گریان و عزادار است. (مکارم الاخلاق ص 465) در روایات متعددی از پیامبر(ص) و معصومین آمده است هنگامی که عمر بنده به چهل سالگی می‌رسد خداوند به دو فرشته مراقب او می‌گوید: از این پس بر او سخت بگیرید و همه کارهای کوچک و بزرگ و زیاد و کم او را ثبت کنید. (الخصال ج2 ص 545) در حدیث دیگر آمده است کسانی که به چهل سالگی می‌رسند و توبه نمی‌کنند، شیطان دستی به صورت آنها کشیده و می‌گوید: پدرم فدای رویی که رستگار نمی‌شود. (روح‌المعانی ج 26 ص 29) این روایات همه از این حقیقت خبر می‌دهد که شخصیت انسان تا چهل سالگی شکل گرفته و از آن پس تحولات درونی در او سخت‌تر می‌شود. در نقل است که حضرت آدم چهل شبانه‌روز بر روی کوه صفا در حال سجده بود (مستدرک‌الوسائل ج 9 ص 329) در روایت است کسی که شرابخواری کند، نمازش تا چهل روز قبول نمی‌شود و نیز در روایت است کسی که چهل روز گوشت نخورد، خلقش تنگ می‌شود و یا رسول خدا(ص) فرمود کسی که لقمه حرامی بخورد تا چهل روز دعایش مستجاب نمی‌شود (مستدرک‌الوسائل ج 5 ص 217) و ده‌ها احادیث و روایت دیگر در این خصوص که اینها نمونه‌ای از نقل‌هایی است که عدد اربعین در آنها به کار رفته است.
علت یادآوری اربعین حسینی
نکته‌ای که درباره اربعین حسینی باید مورد توجه قرار گیرد این است که بر مبنای روایات در میان ذوات مقدسه ائمه معصومین(ع)، امام حسین(ع) جایگاه خاصی دارد و اگرچه معصومین(ع) همه کشتی نجات محسوب می‌شوند ولی نقش امام حسین(ع) ویژه است زیرا همه می‌دانیم که تاسیس و حدوث اسلام از پیامبر(ص) و بقای اسلام از امام حسین(ع) است. (محمدی الحدوث و حسینی البقا) چرا که خون پاک آن حضرت، اسلام ناب را بیمه کرد و ایشان بزرگ‌ترین احیاگر اسلام حقیقی است، از همین رو اربعین شهادت آن بزرگوار نیز بیش از سایر معصومین(ع) مورد توجه قرار می‌گیرد و حتی برای پیامبر اسلام(ص) و امیرالمومنین(ع) نیز مسئله اربعین رحلت و شهادت مورد توجه قرار نگرفته و اربعین‌گیری فقط مختص امام حسین(ع) شده است چرا که یادآوری اربعین و شهادت حسین(ع) خونی تازه را در رگ‌های شیعیان به جریان می‌اندازد و همگان را به قیام در راه خدا و عدالت‌خواهی و فرهنگ شهادت در این راه دعوت می‌کند. از این رو مسئله اربعین و اقامه عزا برای امام حسین(ع) در این روز از جایگاه عظیمی برخوردار است و بزرگان دین نیز در این باره اتفاق نظر دارند.