گروه گزارش
مدتی است که موضوع تفکیک داروخانه‌های مدرن که در آن انواع داروهای شیمیایی و صنعتی عرضه می‌شود از داروخانه‌های سنتی که به ارائه داروهای گیاهی با استفاده از طب سنتی قدیمی مشغول هستند، بحث برانگیز شده است.
آمارهای موجود می‌گویند چیزی نزدیک به 15 هزار عطاری در کشور وجود دارد. عطاری‌هایی که فقط کافی است وارد آن شوید و به مسئول مربوط، گیاه دارویی مورد نظر خودتان را سفارش دهید. نه نسخه‌ای در کار است و نه راهنمای واحدی برای مصرف!
تازه تجویزها هم بسیار  متغیر و متفاوت است. یک عطاری می‌گوید: دمنوش برگ توت برای دیابت بهتر است، عطاری دیگری اما می‌گوید: جوشانده برگ گردو و عطاری بعدی هر دو را غیرکارآمد می‌داند!
از سوی دیگر بسته بندی‌های غیرمجاز گیاهان دارویی، فروش غیرمجاز دارو، فروش انواع داروهای غیرمجاز قاچاق، تهیه و توزیع معجون‌ها و داروهای کپسوله شده غیرمجاز و نیز دخالت درعرصه درمان انواع بیماری‌های مختلف و حتی لاعلاج، وزارت بهداشت را بر آن داشت تا در سال 1391، آیین نامه داروخانه‌های گیاهی را تدوین کند تا در این داروخانه‌ها فقط و فقط گیاهان دارویی و داروهای گیاهی مورد تایید وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی به فروش برسد.
اما از همان سال تدوین این آیین نامه تا به امروز، اما و اگرها و انتقادهای فراوانی به روند تاسیس این داروخانه‌ها شد؛ این انتقادها به ویژه در نیمه اول امسال که وزارت بهداشت تصمیم جدی به راه اندازی این داروخانه‌ها گرفت، شدت بیشتری یافت.
عده‌ای در انتقاد به راه‌اندازی داروخانه‌های گیاهی می‌گویند که مگر برای چند تا دانه داروی گیاهی هم داروخانه راه اندازی می‌کنند! و مگر همان عنوان «عطاری» کفایت نمی‌کرد؟ و عده‌ای دیگر از مخالفان سرسخت این طرح، تاسیس داروخانه‌های گیاهی را رقیب سرسخت و خطری بالقوه برای سایر داروخانه‌ها می‌دانند و معتقدند که راه اندازی داروخانه‌های گیاهی منجر به ورشکستگی داروخانه‌ها می‌شود که همین حالا هم چندان وضعیت اقتصادی مناسبی ندارند.
 در دو شماره گزارش با یک نگاه بی‌طرفانه سراغ مخالفان و موافقان این طرح رفته ایم و صرفا نگاهی انداخته ایم به دلایل موافقت و مخالفت این دو گروه برای تاسیس داروخانه‌های گیاهی و نحو روند اخذ مجوز برای فعالیت این صنف از داروخانه‌های سنتی.
داروی گیاهی، سود نداشته باشد،زیان هم ندارد
می شود گفت تقریبا، تا به همین الان هم در تمام محله‌های مختلف شهر به تعداد فراوانی داروخانه‌های مدرن وجود دارد و هم تعداد زیادی عطاری.
و البته محال است خیابان یا محله نسبتا شلوغ و پرجمعیتی نه تنها در تهران که در بیشتر کلان شهرها باشد اما در آن نتوان رد یک عطاری را گرفت.
بعضی عطاری‌ها کوچک‌تر و کم مشتری و بعضی‌ها هم بزرگ‌تر و شلوغ‌تر هستند. برای استفاده از راهنمایی عطاری‌های خیلی معروف هم که حسابی اسم و رسم در کرده‌اند دست کم باید چند ساعتی معطل ماند، درست مثل مطب پزشکان متخصص و فوق تخصص!
حوالی خیابان پل چوبی تهران است. همان آدرس تقریبی هم کافی است. هنوز نرسیده به مغازه عطاری از جمعیتی که مقابل یک مغازه نشسته‌اند به خوبی می‌شود فهمید که آدرس درست است. اینجا همان عطاری معروفی است که مردم از راه‌های دور و نزدیک می‌آیند تا نسخه‌های  این عطاری پیشکسوت را تهیه کنند و از داروهای گیاهی تجویزی استفاده کنند.
خانم نسبتا مسنی که بیرون در نشسته است درباره علت آمدنش به این عطاری به گزارشگر روزنامه کیهان می‌گوید: «من هر ماه از میدان خراسان تا اینجا می‌آیم که برای همسرم داروی گیاهی بگیرم. از همسایه‌های قبلی‌مان شنیده بودم که تشخیص این عطاری که از زمان‌های خیلی قدیم به مردم داروهای گیاهی تجویز می‌کند، حرف ندارد. همسرم چندین سال است که رگ‌های یکی از پاهایش می‌گیرد و ورم می‌کند، آن قدر که دیگر اصلا نمی‌تواند راه برود. می‌آیم اینجا هم کرم‌های ترکیبی و هم انواع جوشانده و دارو و عرقیات مختلف هم برای او و هم برای خودم می‌گیرم.»
او در پاسخ به این سؤال که چرا به جای رفتن پیش پزشک متخصص، یک عطاری را برای روند درمانی انتخاب کرده است، می‌گوید: «خب الان هر دکتر فوق تخصص که برویم حداقل باید مدت زمان زیادی را در نوبت بمانیم و تازه بعد از آن هم باید پول خیلی زیادی برای ویزیت و دارو و عکس و فیزیوتراپی و... بپردازیم. واقعا با یک حقوق بازنشستگی می‌شود از پس این همه هزینه‌های درمان برآمد؟ هزینه به کنار اصلا معلوم نیست که بعد از همه این هزینه‌ها و رفت و آمدها،به جواب مثبت و درمان قطعی برسیم یا نه؟»
وی ادامه می‌دهد: «اتفاقا ما دکتر هم خیلی زیاد رفته ایم. از این سر شهر بگیر تا آن مناطق شمالی شهر. هرجایی که دوستان و آشنایان معرفی کردند و ما هم فکر کردیم خوب است همه را امتحان کردیم اما در نهایت آنچنان تاثیری نداشت. حداقل خوبی این عطاری‌ها این است که اگر فایده‌ای نداشته باشد، ضرر هم ندارد. بعد مگر زمان‌های قدیم مردم با استفاده از همین عطاری‌ها و داروهای گیاهی بیماران را دوا و درمان نمی‌کردند؟»
علم به عقب برگشته!
اما در بین این جمعیت، خانم نسبتا جوان و شیک پوشی جلب توجه می‌کند. به نظر عجیب می‌آید که او هم به جای همان روال همیشگی پزشکان متخصص و مصرف انواع و اقسام قرص‌ها و داروهای خارجی به سراغ این عطاری قدیمی آمده است.
از او درباره علت آمدن به این محل سوال می‌کنم. خانم جوان در پاسخ به این سوال گزارشگر روزنامه کیهان می‌گوید: «من دارای مدرک کارشناسی ارشد علوم آزمایشگاهی هستم، یعنی این طور نیست که فقط به توصیه‌های دیگران اکتفا کرده باشم و بیایم به این محل. بلکه خودم مطالعات زیادی درباره طب سنتی داشته‌ام. هرچه بیشتر مطالعه و تحقیق کردم بیشتر متوجه این موضوع شدم که بیشترین بیماری‌ها و مشکلات جسمی سال‌های اخیر خیلی از ما دقیقا به همین موضوع یعنی دور شدن از اصول طب سنتی بر می‌گردد. مثلا ما این همه هزینه و وقت صرف دکتر و دارو و مصرف ویتامین‌ها و مکمل‌های مختلف و قوی می‌کنیم در حالی که قرن‌ها پیش طب سنتی اسلامی اثبات کرده است که با تعادل مزاج بسیاری از این مشکلات حل می‌شود. یعنی افراد سرد مزاج و گرم مزاج باید سعی کنند ذائقه خودشان را معتدل نگه دارند و از خوردن و نوشیدن مواد غذایی گرم و سردی که تاثیر یکدیگر را از بین می‌برند، خودداری کنند. توجه به همین نکات کوچک گاهی تا مدت‌ها می‌تواند خیلی‌ها را از دکتر و مصرف داروهایی که قطعا بعد از گذشت مدت زمانی عوارض خواهد داشت،بی نیاز ‌کند.»
این روزها همه عطار شده‌اند!  
هرچند این روزها دارو و درمان‌های گیاهی مشتریان ثابت خود را دارند و خیلی‌ها حالا قبل از آنکه سراغ پزشکان مختلف را بگیرند، سری به این عطاری‌ها می‌زنند اما در عین حال همچنان انتقادات زیادی هم به این دارو فروشی‌های مثلا گیاهی وجود دارد.
عطاری‌ها این روزها با سرعت سرسام‌آوری در حال افزایش هستند و خیلی‌ها بدون آنکه کوچک‌ترین سررشته‌ای در این خصوص داشته باشند، خودشان را مجاز به تجویز داروهای گیاهی می‌دانند، تا جایی که این روزها بازاریابی این عطاری‌ها حتی به آرایشگاه‌های زنانه هم کشیده شده و صاحبان این آرایشگاه‌ها، عطاری یا محصول خاص گیاهی را برای کاربردهای مختلف به‌طورمثال تقویت رشد مو به مشتریان سفارش می‌کنند.
پزشک داروساز یک داروخانه شبانه‌روزی حوالی پیچ شمیران که نخواست نامش عنوان شود درباره دلایل مخالفتش با بازگشایی داروخانه‌های گیاهی و سنتی به گزارشگر روزنامه کیهان می‌گوید: «تا سالیان سال یعنی از زمان‌های قدیم فروشندگان عطاری‌ها عموما پیرمردها و سالخوردگانی با محاسن سفید و تجربه بالا بودند که بیشتر آنها هم واقعا در طب سنتی سررشته داشتند اما الان خیلی راحت هر فردی می‌تواند یک دوره کوتاه در کلاس‌های آموزشی مختلف طب سنتی بگذارند و مدعی شود که تسلط کامل در این زمینه دارد! درحالی که هنوز هم گیاهان دارویی زیادی  وجود دارد که اگر فقط ذره‌ای در آنها جابه جا شود در صورت مستعد بودن بیمار مثلا فشار خون، یا قند و... می‌تواند حتی منجر به مرگ شود.»
این پزشک داروساز در ادامه می‌افزاید: «اصلا معلوم نیست چرا وقتی می‌گویند طب سنتی همه فکر می‌کنند هیچ خطری آنها را تهدید نمی‌کند؟ درحالی که اصلا چنین چیزی نیست. خیلی وقت‌ها این عطارها حتی مرز توصیه‌های کوچک را رد می‌کنند و برای دردهای مختلف، از چاقی و لاغری تا اعتیاد و سرطان و...  نسخه می‌پیچند. خیلی دیگر از عطاری‌ها هم داروهایی می‌فروشند که در تخصص آنها نیست. محصولاتی مثل روغن کوسه، روغن مار یا روغن کله مورچه و.. . که اصلا از وزارت بهداشت مجوز ندارند. از طرف دیگر شرایط نگهداری این گیاهان دارویی هم ظاهرا چندان مطلوب نیست، چراکه بسیاری از داروهای گیاهی به صورت فله‌ای و روباز نگهداری می‌شوند. به همین دلیل احتمال انتقال انواع باکتری و آلودگی‌های محیطی به آنها خیلی زیاد است.»
چرا به داروخانه‌های گیاهی انتقاد می‌شود؟
یکی از انتقادات جدی جامعه داروسازان در خصوص تصمیم مبنی بر راه اندازی داروخانه‌های سنتی، بی‌توجهی به این صنف و عدم مشارکت داروسازان در تاسیس داروخانه‌های گیاهی و جدا کردن آنها از داروخانه‌های مدرن است.
رهبر مژدهی آذر رئیس انجمن داروسازان ایران با اشاره به تاسیس داروخانه‌های گیاهی و بی‌توجهی به انجمن داروسازی می‌گوید: «انجمن‌های صنفی، نمادی از دموکراسی در کشورها به شمار می‌آیند اما اکنون بدون توجه به انجمن داروسازی برای تاسیس داروخانه‌های گیاهی، تاسیس این داروخانه‌ها در کلینیک‌های ویژه و تعرفه خدمات دارویی تصمیم‌گیری می‌شود. پیشنهاد مشخص ما این است که داروخانه‌های گیاهی فقط در سلامتکده‌ها راه اندازی شود .یکی از اصول مردم‌سالاری، توجه به آرا و نظرات انجمن‌های صنفی است و بعد از سی سال آزمون و خطا، به هر حال تجربه‌ای شکل گرفته که ارزشمند بوده و از طریق انجمن‌ها قابل ارائه به دولتمردان است.»
مژدهی آذر تاکید می‌کند: «متاسفانه در این کشور چندان به این موضوع اهتمام نشده است. این در حالی است که اگر دولتمردان به دیدگاه‌های تشکل‌های صنفی توجه نکنند، یک عمر فعالیت تخصصی آنها ابتر و بی‌اثر باقی می‌ماند. درخواست ما از وزیر محترم بهداشت این است که نسبت به این مسئله دقت نظر داشته باشند وپیشنهاد مشخص ما این است که داروخانه‌های گیاهی فقط در سلامتکده‌ها راه‌اندازی شوند.»
تمامی این نگرانی‌ها در حالی است که پیش از این هم برخی از امتیازداران داروخانه‌ها نسبت به تاسیس داروخانه‌های گیاهی آن هم ظرف مدتی کوتاه بسیار معترض و گله‌مند بودند.
آنها معتقدند که این کار نوعی تبعیض است چرا که پیش از این معاون طب سنتی وزارت بهداشت گفته بود که مجوز تاسیس داروخانه‌های سنتی به متقاضیان چند ماهه داده می‌شود در حالی که برای راه اندازی یک داروخانه معمولی در کلان شهرها دست کم باید ده سال در نوبت انتظار ماند. گذشته از آن  مخالفان این طرح معتقدند با این کار یعنی جدا کردن داروخانه‌های مدرن و سنتی از یکدیگر به شدت آسیب‌های اقتصادی غیرقابل جبران به داروخانه‌ها وارد می‌شود.