نگاهی به تاثیر کلاس‌های تابستانی در رشد استعداد کودکان و نوجوانان(بخش نخست)
کلاس‌های تابستانی سازنده یا بی‌ثمر؟(گزارش روز)
فریده شریفی
- پسرخاله‌ات را ببین هزار تا کلاس تابستانی ثبت‌نام کرده تو چه کار کردی؟
- دخترعمه‌ات آن‌قدر فعال و پرانرژی است که از صبح تا شب به کلاس‌های مختلف می‌رود بدون اینکه احساس خستگی کند.
- آبروی من رفت، بچه‌های فامیل در کلاس‌های مختلف ثبت‌نام کرده‌اند و به من فخر می‌فروشند اما من هنوز فرزندان خود را در یک کلاس هم ثبت‌نام نکرده‌ام...!
- پسرعمویت حتما در کنکور موفق می‌شود چون در کلاس‌های مختلف ثبت‌نام کرده اما تو حتما قبول نمی‌شوی چون در کلاسی ثبت‌نام نکرده‌ای...!
شما جزو کدام دسته از این والدین هستید؟ والدینی که ثبت‌نام در کلاس‌های تابستانی را مایه فخرفروشی و مباهات به دیگر اقوام و خویشاوندان در نظر می‌گیرند یا والدینی که شرکت در کلاس‌های تابستانی را به خود فرزندان واگذار کرده‌اند و از آنان خواسته‌اند با توجه به علاقه و سلیقه خود در یک یا چند کلاس ثبت‌نام کنند یا اینکه آنان را به حال خود واگذاشته‌اید که هر طور می‌خواهند اوقات فراغت خود را بگذرانند؟!
یک ماه از فصل تابستان می‌گذرد، مدارس تعطیل شده و والدین در این فکر هستند که اوقات فراغت فرزندان خود را چگونه پرکنند؟ آنان را در کدام کلاس‌ها ثبت‌نام کنند؟ نقاشی بهتر است یا سفالگری؟ کلاس‌های هنری خوب است یا کلاس‌های درسی، کلاس‌های زبان انگلیسی، فرانسه و... چه‌طور است؟
امروزه پرکردن اوقات فراغت کودکان و نوجوانان به یکی از دغدغه‌ها و نگرانی‌های اصلی والدین تبدیل شده است و بخش قابل توجهی از هزینه‌های خانواده‌ها را به خود اختصاص داده است. اگر در کنار این نگرانی‌ها و هزینه‌ها، چشم و هم‌چشمی و فخرفروشی را هم در نظر بگیریم، مجبور می‌شویم فرزند خود را در چندین کلاس تابستانی ثبت‌نام کنیم و کودک بیچاره مجبور می‌شود از صبح تا شب، در کلاس‌های مختلف آموزشی در محاصره باشد، تازه معلم خصوصی را هم نباید از یاد ببریم.
کلاس‌های تابستانی، اجبار یا اختیار؟
فرزندم را در کدام کلاس تابستانی ثبت‌نام کنم؟ چگونه برنامه‌ریزی کنم که فرزندم در ایام تابستان هم به استراحت و تفریح بپردازد و هم از دوران تعطیلی خود بهترین استفاده را کرده باشد و وقتش را به بطالت نگذرانده باشد؟
این سوال‌ها با شروع تعطیلات تابستانی در بین اکثر خانواده‌ها مطرح می‌شود و متاسفانه در برخی از خانواده‌ها به یکی از چالش‌های اساسی والدین تبدیل شده است چرا که از سویی می‌خواهند فرزندشان اوقات فراغت خوبی داشته باشد و فقط به اتلاف وقت و انرژی منجر نشود و از سوی دیگر در پی آن هستند که از ایام تعطیلات برای آموزش و بهره‌گیری از برخی هنرها، فنون و دروس استفاده شود و در انتهای تابستان فرزندشان با روحیه‌ای خوب و پرانرژی سال تحصیلی را آغاز کند.
یک خانم خانه‌دار که در مقابل ورودی یکی از آموزشگاه‌های زبان انگلیسی ایستاده و منتظر تمام شدن کلاس فرزندش است درباره نحوه گذراندن اوقات فراغت فرزندانش به گزارشگر کیهان می‌گوید: «به محض تعطیلی مدارس و آغاز فصل تابستان، مشکلات ما والدین هم شروع می‌شود چرا که فرزندانمان نمی‌دانند اوقات فراغت خود را چگونه بگذرانند و دائما از ما می‌پرسند چه‌کار کنیم؟...
حوصله‌ما سررفت... در چه کلاسی ثبت‌نام کنیم...؟ و به همین خاطر است که نگرانی و بلاتکلیفی آنان، دغدغه ما نیز می‌شود و والدین هم به تلاش و تکاپو می‌افتند که چگونه اوقات فراغت خوبی برای فرزندان خود برنامه‌ریزی کنند.»
وی اضافه می‌کند: «من دو فرزند 12 و 16 ساله دارم که هر سال با فرارسیدن فصل تابستان و تعطیلی مدارس تلاش می‌کنم در انتخاب نوع کلاس‌ها یا تفریحاتی که فرزندانم در نظر می‌گیرند با آنان مشورت و همفکری داشته باشم و به آنان این اختیار را بدهم تا کلاس خود را انتخاب کنند و این تصور برای فرزندانم به وجود نیاید که باید برای رفتن به کلاس اجبار داشته باشند.»
این خانم خانه‌ار خاطرنشان می‌کند: «امسال پسر بزرگ‌ترم رفتن به کلاس‌های ورزشی را به عنوان کلاس مورد علاقه خود انتخاب کرد و پسر کوچک‌ترم کلاس زبان انگلیسی را برگزید چرا که علاقه زیادی به فراگیری زبان انگلیسی دارد.»
وی همچنین به مسئله تفریح و استراحت کودکان و نوجوانان نیز اشاره می‌کند و می‌گوید: «بچه‌ها پس از 9 ماه تحصیل نیاز به استراحت و تفریح دارند و نباید تمام اوقات فراغت آنان در کلاس‌های آموزشی خلاصه شود و از استراحت و تفریحات سالم باز بمانند.»
فرصت‌سازی به جای فرصت‌سوزی
دکتر «حسین احمدی» عضو هیئت علمی دانشگاه و کارشناس آموزشی درباره نحوه گذراندن اوقات فراغت کودکان و نوجوانان در ایام تابستان در گفت‌وگو با گزارشگر کیهان به دو نکته کلیدی اشاره می‌کند و می‌گوید: «تابستان فرصت بسیار خوبی است که نخست یادگیری‌های قبلی برای کودکان و نوجوانان تثبیت شود و دوم اینکه به دنبال مطالب و آموخته‌های جدید بروند و آموخته‌های خود را در صحنه عمل بیازمایند و تجربه به دست آورند.»
وی اضافه می‌کند: «متاسفانه خانواده‌ها به مسئله «نحوه مطلوب گذراندن اوقات فراغت» برای فرزندانشان به خوبی توجه نمی‌کنند یا آن را جدی نمی‌گیرند و نهادهای متولی این امر نیز به مقوله اوقات فراغت کودکان و نوجوانان توجه جدی نشان نمی‌دهند به همین دلیل نتیجه مناسبی به دست نیامده و چه والدین و چه فرزندان اوقات فراغت خود را از دست می‌دهند و زمانی به خود می‌آیند که فرصت از دست رفته و آخر فصل تابستان فرا رسیده است.»
عضو هیئت علمی دانشگاه خاطرنشان می‌کند: «برای اینکه فرصت مطلوب به دست آید و هیچ لحظه‌ای هدر نرود باید فرهنگ‌سازی شود و نخست شرایط روحی، روانی، علایق و سلیقه‌های فرزندان در نظر گرفته شود و آموزش متناسب با روحیه آنان برنامه‌ریزی شود تا خدای ناکرده دلزدگی و بی‌علاقگی به وجود نیاید.
در واقع آموزش باید متناسب با سن و سال افراد درنظر گرفته شود. دقیق، جدی، مفید و جذاب باشد تا نتیجه خوبی به دست آید. به اهمیت موضوع واقف باشند چرا که فرصت‌های از دست رفته دیگر باز نمی‌گردد.»
مزایا و معایب کلاس‌های تابستانی
بچه‌ها را در تعطیلات تابستان نمی‌توان در خانه نگه داشت چون در خانه ماندن هم ضررهای خاص خودش را دارد و فرزندان گرفتار تلویزیون، کامپیوتر و بازی‌های رایانه‌ای و شبکه‌های اجتماعی می‌شوند اما به اجبار هم نمی‌توان آنها را به کلاس‌های مختلف فرستاد، چرا که دانش‌آموزان باید در اثر احساس نیاز خودشان به کلاس‌ها بروند.
«حمید علوی» آموزگار بازنشسته که تجربه فراوانی در زمینه تدریس در کلاس‌های آموزشی تابستانی دارد، در این زمینه می‌گوید: «کلاس‌های تابستانی بسیار متنوع هستند مانند کلاس‌های ورزشی، هنری و آموزشی و اینکه دانش‌آموز دوست دارد در چه رشته‌ای فعالیت کند و در چه کلاسی ثبت‌نام نماید بستگی به سلیقه دانش‌آموزان و بودجه خانواده‌ها دارد. در واقع نوع کلاس باید با توجه به شرایط روانی، سنی و علایق فردی تعیین شود و در این زمینه والدین و کارشناسان آموزشی می‌توانند به دانش‌آموزان کمک کنند.»
وی اضافه می‌کند: «امروزه به دلیل ضعف نظارت از سوی مسئولین و چشم و هم‌چشمی خانواده‌ها، نظر و علاقه کودک و نوجوان که عامل اصلی انتخاب کلاس‌های آموزشی است متأسفانه مورد غفلت قرار گرفته و خانواده‌ها به این مسئله فخر می‌فروشند که مثلاً فرزندم را در فلان کلاس و فلان کلاس ثبت‌نام کرده‌ام. در حالی که به مسئله یادگیری، نتیجه‌بخش بودن و کسب مهارت، علوم و فنون توجه چندانی نشان نمی‌دهند.»
این آموزگار باتجربه همچنین می‌گوید: «ثبت‌نام کودکان و نوجوانان در انواع و اقسام کلاس‌های تابستانی بدون در نظر گرفتن روحیه، سلیقه و توان جسمی دانش‌آموزان موجب کاهش بازدهی آنها می‌شود و حتی حس خشم، عصبانیت و پرخاشگری را در آنان ایجاد می‌کند چرا که مجبور به رفتن به کلاس‌هایی شده‌اند که خود نمی‌خواسته‌اند، بهترین راهکار این است که بچه‌های مقطع دبستانی را در یک کلاس ورزشی یا هنری ثبت‌نام کنیم و دانش‌آموزان مقاطع بالاتر و دبیرستانی را در کلاس‌های آموزشی که نزدیک به کنکور هستند ثبت‌نام کنیم البته شرکت در این کلاس‌ها نباید به گونه‌ای باشد که موجب خستگی و کسالت فرزندان شود و در کنار آن باید به مسئله آرامش، استراحت و تفریح آنان نیز توجه کافی داشته باشیم.»
فراغت لزوماً یک پدیده گران‌قیمت نیست و ثبت‌نام در کلاس‌های گران قیمت هنر نیست و می‌توان با ثبت‌نام در کلاس‌های ارزان‌تر و حتی رایگان که برخی از مساجد، آموزشگاه‌ها و کانون‌های پرورش فکری کودکان و نوجوانان ارائه می‌دهند شادی، نشاط و انگیزه را در فرزندان ایجاد کرد.نقاشی، آموزش قرآن، طراحی، خوشنویسی، سفال، کاردستی، معرق و رباتیک از جمله کارگاه‌های آموزشی فصل تابستان است که در برخی از مراکز فرهنگی، هنری و کانون‌های پرورش فکری کودکان و نوجوانان سراسر کشور برگزار می‌گردد و شرکت در این کلاس‌ها مسلماً برای دانش‌آموزان مفید و نتیجه‌بخش خواهد بود.
یک کارشناس مسائل اجتماعی در زمینه مزایا یا معایب کلاس‌های تابستانی می‌گوید: «اگر از جنبه منفی برخی کلاس‌های تابستانی بگذریم، شرکت بچه‌ها در این کلاس‌ها مزایای غیرقابل انکاری دارد و از همه مهم‌تر اینکه از درگیر شدن در فضای اینترنت، رایانه، تلگرام و... بهتر است چرا که نشستن در خانه، پای تلویزیون و رایانه نه تنها موجب کم‌تحرکی، کسالت، افسردگی و درون‌گرایی می‌شود بلکه زمینه تهاجم فرهنگی و هجوم افکار و تبلیغات بیگانه و وارداتی را نیز فراهم می‌آورد.»
وی اضافه می‌کند: «متأسفانه امروزه شرایط برخی از خانواده‌ها به دلیل نفوذ رایانه و اینترنت به گونه‌ای شده است که فرزندان از درون اتاق‌های خود با ارسال پیام با مادرشان که درون همان خانه است ارتباط برقرار می‌کنند یعنی به خود زحمت نمی‌دهند که چند قدم راه بروند و از اتاقشان خارج شوند و این مسئله واقعاً یک معضل جدی فرهنگی و اجتماعی است.»
این کارشناس خاطرنشان می‌کند: «تسلط فضای مجازی بر برخی از خانواده‌ها آنچنان است که نقش تربیت فرزندان را از پدر و مادر گرفته و خود عهده‌دار آن شده‌اند و این مسئله مسلماً پیامدهای خطرناکی به همراه خواهد داشت و مشکلات زیادی ایجاد خواهد کرد. ممکن است همه خانواده‌ها امکان اقتصادی مناسبی برای ثبت‌نام فرزندانشان در کلاس‌های مختلف تابستانی را نداشته باشند اما با انجام کارهای ساده و ارزان و مشارکت در برنامه‌های گروهی می‌توان این ایام را به خوبی سپری کرد.
ساخت کلکسیون‌های مختلف، بازی‌های دسته‌جمعی و خانوادگی مانند وسطی، طناب‌کشی، توپ‌بازی، تجمعات خانوادگی و فامیلی و سفرهای کوتاه یک روزه یا چند روزه از جمله برنامه‌هایی است که می‌تواند برای فرزندان مفید باشد، انگیزه و نشاط در آنان ایجاد کند و مهارت‌های زندگی را به آنان آموزش دهد.
بسیاری از مراکز فرهنگی و تورهای گردشگری یک روزه در سطح شهر و بازدید از مکان‌های تاریخی و موزه‌ها را در برنامه کاری خود دارند، آشنایی نوجوانان با شهر محل سکونت، حس تعلق خاطر به شهر را در آنها افزایش می‌دهد و باعث می‌شود محل زندگی‌شان را زیباتر نگهداری کنند و در مورد آن تحقیق نمایند.
مسئله اساسی اینجاست که کودکان و نوجوانان در برنامه‌ریزی تابستانی خود باید نقش اساسی داشته باشند. یعنی اگر قرار است بچه‌ها در 3 یا 4 برنامه تابستانی مشارکت داشته باشند باید 3 تای آنها را خود انتخاب کنند. البته والدین باید نظارت کامل داشته باشند اما نظارت غیرمستقیم و با رعایت احترام تا در اهداف آموزشی کلاس‌ها خللی ایجاد نشود.