ضرورت توجه به برگزاری نمایشگاه کتاب در سراسر کشور (بخش پایانی)
نیاز امروز، برگزاری نمایشگاه کتاب در شهرستان‌ها(گزارش روز)
دانیال درویشی
موج‌آفرینی و ایجاد فضای پرشور و نشاط فرهنگی در کشور طی مدت برگزاری نمایشگاه‌های کتاب، تشویق مردم، مسئولان، سازمان‌ها و نهادها به مشارکت در فعالیت‌های کتابخوانی، تقویت کتابخانه‌ها و مجتمع‌های فرهنگی، فراهم آوردن زمینه لازم برای بروز خلاقیت‌ها و استعدادهای بالقوه در مناطق مختلف کشور، تعامل فرهنگی و ارتباط مستقیم ناشران با مردم، خارج ساختن فعالیت‌های علمی، فرهنگی از حالت متمرکز و توزیع این‌گونه فعالیت‌ها در استان‌های کشور از جمله ثمرات برگزاری نمایشگاه‌های استانی کتاب است. نمایشگاه‌هایی که می‌توانند در سردترین روزهای زمستان و در گرم‌ترین روزهای تابستان، بهار‌فرهنگ را رقم بزنند.
پس از بررسی برخی از فواید برگزاری نمایشگاه‌های استانی کتاب و البته با نگاهی به برخی کاستی‌های این نمایشگاه‌ها، در گزارش امروز به بررسی بیشتر این موضوعات خواهیم پرداخت.
شاید تاکنون صدها نمایشگاه کتاب استانی در سطح کشورمان برگزار شده باشد و در پس برگزاری هریک از این نمایشگاه‌ها تجاربی به دست آمده است. بدون شک برگزاری چنین نمایشگاه‌هایی به واسطه برداشته شدن فاصله‌های میان ناشران و علاقه‌مندان کمک شایانی به تهیه سبد مطالعاتی علاقه‌مندان به کتاب می‌کند؛ ضمن این که در چنین شرایطی از نظر اقتصادی نیز وضعیت مطلوب تری برای علاقه‌مندان به کتاب فراهم می‌شود.
کمک به آگاهی‌بخشی
البته نباید فراموش کنیم یکی از اهداف اصلی از برگزاری چنین نمایشگاه‌هایی بیرون آمدن فعالیت‌های فرهنگی از حالت متمرکز در پایتخت و حتی مراکز استان‌ها و توسعه فعالیت‌های فرهنگی در سایر شهرستان‌های کشور است.
حجت‌الاسلام علی کنگرلو کارشناس مسائل فرهنگی در گفت‌و‌گو با گزارشگر کیهان در این خصوص می‌گوید: «برگزاری نمایشگاه‌های کتاب یک فرصت است و عرضه محصولات فرهنگی در قالب این نمایشگاه‌ها به غنی شدن فرهنگ شهرستان‌ها کمک می‌کند؛ چون اثرات کتابخوانی در پرورش روح و روان و تغییر رفتار انسان موثر است، یعنی انسان به دلیل شرایط خود از نظر خلقت انتخابگر است و زمانی می‌تواند این انتخاب صحیح را انجام دهد که به او آگاهی داده شود.»
وی تصریح می‌کند: «کتاب نیز چنین اثر آگاهی‌بخشی را دارد و این نمایشگاه‌ها می‌توانند زمینه این آگاهی‌بخشی را فراهم آورند؛ البته باید در کنار اصل نمایشگاه به ظرفیت این نمایشگاه‌ها نگاه کنیم و تلاش کنیم تا آثار این نمایشگاه‌ها مورد رضایت مردم باشد؛ یعنی یک وقتی ما بر اساس نظر خوانندگان شرایط را در نظر می‌گیریم و گاهی اوقات نیز باید کتب و محصولات عرضه شده بتوانند نیازهای فرهنگی جامعه را پاسخ بدهند.»
این کارشناس فرهنگی در ادامه می‌گوید: «بخشی از این نمایشگاه‌ها مربوط به استقبال مردم است و بخش دیگر این است که ما بررسی کنیم و ببینیم مردم چه آثاری را خریده‌اند؛ باید نقاط قوت و ضعف مجموع نمایشگاه‌ها بررسی شده و ذائقه‌سنجی شود و اگر می‌بینیم روی برخی از موضوعات استقبال نشده است برویم و روی این موضوعات کار کنیم. ما باید در جلسات فرهنگی شهرستان‌ها این موضوعات را مورد بررسی قرار دهیم و مثلا به این موضوع بپردازیم که چرا مردم شهرستان به فرهنگ کتابخوانی اهمیت نمی‌دهند و در این خصوص راهکار ارائه دهیم.»
کنگرلو همچنین در رابطه با نقش برگزاری چنین نمایشگاه‌هایی در کمتر شدن میل مردم به فضای غیرقابل کنترل مجازی، می‌گوید: «دسترسی مردم به اطلاعات معمولا در فضای مجازی به طور کامل نیست یعنی یک حالت تیتروار دارد و نمی‌توان گفت می‌شود از فضای مجازی استفاده کامل کرد؛ به هرحال باید انگیزه کتابخوانی را در جامعه بالا ببریم.»
نیاز به همکاری مسئولان
درحالی که برای بررسی نحوه برگزاری نمایشگاه‌های استانی کتاب به بازدید از نخستین نمایشگاه کتاب اسلامشهر در اسفند ماه پرداختیم، با یکی از هنرمندان و نویسندگان مواجه شدیم.
عبدالستار خادم جعفری از سال ۱۳۵۳ در موضوعات فرهنگی و هنری کار کرده است. این هنرمند تاکنون بیش از ۱۰۰ نمایش‌نامه بر روی صحنه برده و فیلم‌های کوتاه بسیاری ساخته است و آخرین کار او به تصویر کشیدن سریال«روز حساب» در کربلا، کوفه، نجف و شهرهایی در ایران است که در نهایت این سریال در ماه رمضان سال گذشته در شبکه کوثر به نمایش درآمد.
«تکنیک بازیگری»، «نمایش‌نامه توسل» و «قرآن، فیلمنامه، تجربه» نیز از جمله آثار مکتوب این هنرمند است. ستاری در گفت‌و‌گو با گزارشگر کیهان در خصوص برگزاری نمایشگاه کتاب اسلامشهر می‌گوید: «در واقع من از نمایشگاه کتاب اسلامشهر راضی نبودم؛ آقایان قول یک سری همکاری‌ها را دادند اما متاسفانه بعد از جلسه وعده‌های خود را فراموش کردند. ضمن این که این نمایشگاه را در محدوده‌ای پرت و دور از دسترس عموم قرار دادند.»
وی می‌افزاید: «تبلیغات این نمایشگاه نیز مناسب نبود؛ ضمن این که می‌توانستند این نمایشگاه را در مرکز شهر قرار بدهند یا حداقل آن را در داخل دانشگاه برگزار کنند. آثار این نمایشگاه از نظر موضوعی بسیار خوب بود و من آثاری را دیدم که برایم لذت‌بخش بودند؛ کتاب‌های فنی، تخصصی و به ویژه کتاب‌های تخصصی برای کودکان به خوبی در این نمایشگاه ارائه شده بود.»
این نویسنده همچنین در پاسخ به سوال گزارشگر کیهان در خصوص دیگر راهکارهای موجود برای ترویج فرهنگ کتابخوانی در کشور می‌گوید: «اگر مسئولان بیایند در بیمارستان‌ها و ادارات قفسه‌هایی را ایجاد کنند و در آنجا به مردم کتاب ارائه دهند راهکار موثری برای علاقه‌مندی مردم به کتاب خواهد بود؛ معمولا شورای شهر سه درصد از بودجه شهرستان را به بخش‌های فرهنگی اختصاص می‌دهد؛ می‌توانند بخشی از این بودجه‌ها را صرف خرید کتاب کنند و آن را در اتوبوس‌ها و بیمارستان‌ها قرار دهند.»
توجه به نحوه برگزاری
همان‌گونه که ستاری تاکید می‌کند در کنار برگزاری چنین نمایشگاه‌هایی باید به نحوه برگزاری این نمایشگاه‌ها نیز توجه داشت.
با توجه به هزینه‌های بالای برگزاری چنین نمایشگاه‌هایی به نظر می‌رسد باید پیش از برپایی این نمایشگاه‌ها از طریق خرد جمعی بهترین راهکار برای برگزاری هرچه بهتر این رویداد فرهنگی گزینش شوند.
برگزاری نمایشگاه‌های کتاب در سال‌های اخیر به ما نشان می‌دهد هرچند تجارب بسیار خوبی در این خصوص به دست آمده است اما در مقابل نمایشگاه‌هایی نیز بوده اند که شاید به حداقل دستاورد پیش‌بینی شده در مقابل هزینه‌های صورت گرفته برای آنها نیز نرسیده‌اند.
فخرالدین احمدی سوادکوهی فعالیت ادبی خود را به طور حرفه‌ای از سال 76 آغاز کرده است.
این نویسنده در گفت‌و گو با گزارشگر کیهان در خصوص برگزاری نمایشگاه‌های استانی کتاب می‌گوید: «برگزاری چنین نمایشگاه‌هایی اتفاق بسیار خوبی برای شهرستان‌های محروم است اما این نمایشگاه‌ها باید در نقاطی برگزار شوند که تراکم جمعیت بیشتری داشته باشد؛ ضمن این که باید در شهرستان‌ها فضایی ثابت برای برگزاری چنین نمایشگاه‌هایی وجود داشته باشد.»
سوادکوهی در ادامه می‌گوید: «انتظار می‌رود با اطلاع‌رسانی بهتر از سوی مسئولان، مردم از برگزاری این نمایشگاه مطلع شوند تا فرهنگ رفتن به چنین نمایشگاه‌هایی در شهرستان‌ها نهادینه شود.»
این نویسنده تصریح می‌کند: «بدون شک برگزاری چنین نمایشگاه‌هایی در افزایش میل مردم به کتاب تاثیرگذار است اما مسئله نحوه برگزاری این نمایشگاه‌ها است؛ به طور مثال فضای درنظر گرفته شده برای نمایشگاه اسلامشهر مناسب نبود؛ با این وجود اگر افرادی واقعا میل به کتاب داشتند به هر طریقی این مسیر را می‌پیمودند؛ اما در مجموع موقعیت مکانی و نحوه اطلاع‌رسانی اموری تاثیرگذار هستند.»
نقش موثر اطلاع‌رسانی
وی در ادامه در پاسخ به سوال گزارشگر کیهان در خصوص سایر راهکارهای موجود برای افزایش میل مردم به کتاب، می‌گوید: «بزرگ‌ترین اتفاق در هر کشوری مطبوعات و رسانه‌ها هستند؛ رسانه‌ها تاثیر بسیار زیادی در فرهنگ مطالعه و کتابخوانی دارند و می‌توانند در به راه افتادن موج کتابخوانی کمک کنند. در مجموع داشتن راهنما در کتاب خواندن برای چگونه خوانی و چه خوانی در مطالعه افراد تاثیرگذار است و در این میان اداراتی همچون ارشاد باید به نحوی برای کمک به مطالعه افراد راهنماهایی برای آنها در نظر بگیرند.»پس از تاکید این نویسنده بر نقش رسانه‌ها در بهبود وضعیت فرهنگ کتاب و کتابخوانی سراغ یکی از فعالان رسانه‌ای کشورمان می‌رویم.
داود مبهوط کارشناس مسائل رسانه‌ای در حاشیه یکی از نمایشگاه‌های کتاب در استان تهران به گزارشگر کیهان می‌گوید: «برگزاری چنین نمایشگاه‌هایی می‌تواند شروع خوبی برای رونق گرفتن فعالیت‌های فرهنگی شهرستان‌ها باشد. بدون شک اقشار تحصیل‌کرده و کتاب دوست هم از این نمایشگاه بهره خواهند برد؛ اما موضوع مورد اهمیت حضور ناشران متنوع در چنین نمایشگاه‌هایی است. در برخی از این نمایشگاه‌ها آثار موجود موضوعاتی مشابه داشتند و تعداد معدودی ناشر تخصصی در این نمایشگاه‌ها حضور داشتند.»
این فعال رسانه‌ای تصریح می‌کند: «همچنین باید اطلاع‌رسانی بهتری برای این نمایشگاه‌ها صورت گیرد و در این میان باید با مراکز فرهنگی سطح شهرستان ارتباط بیشتر برقرار کرد و از آنها برای حضور در نمایشگاه دعوت به عمل آورد تا استقبال بیشتری از نمایشگاه صورت گیرد. امیدوارم برگزاری چنین نمایشگاه‌هایی در سطح شهرستان‌ها بیشتر شود؛ همچنین قشر دانش‌آموز از سطح ابتدایی تا دبیرستان با کتاب آشنا شوند تا به این وسیله میل آنها به فضای مجازی کمتر شود.»
همان‌طور که در بخش‌های نخستین گزارش اشاره شد یکی از فواید برگزاری چنین نمایشگاه‌هایی از بین رفتن واسطه‌های میان ناشران و دوستداران کتاب است.
در حاشیه نمایشگاه کتاب اسلامشهر با مدیر انتشارات فرشتگان هم‌صحبت می‌شویم. خانم سعیدبحر که به تازگی از نمایشگاه شهرستان قرچک به نمایشگاه اسلامشهر نقل مکان کرده در خصوص برگزاری چنین نمایشگاه‌هایی در شهرستان‌ها می‌گوید: «برگزاری چنین نمایشگاه‌هایی برای شهرستان‌ها خیلی لازم و ضروری است؛ چرا که مردم جای جای ایران اسلامی با کتاب بیگانه نیستند و اغلب بسیار هم اهل مطالعه هستند ولی این که نمایشگاه کتاب با چه کیفیتی و در چه مکانی در شهرستان‌ها برگزار شود مسئله مهمی است.»
وی تصریح می‌کند: «یکی از راهکارهای رونق گرفتن چنین نمایشگاه‌هایی حضور دانش‌آموزان است. بچه‌هایی که به این نمایشگاه‌ها می‌آیند هرکدام قاصدی هستند که برای پدر و مادرشان پیام دعوت به این نمایشگاه را ببرند.»
مسئول فروش انتشارات فرشتگان در ادامه می‌گوید: «ارائه بن، هماهنگی با ادارات شهرستان، هماهنگی با مدیران مدارس و تشویق شهروندان راه‌هایی است که عامل موفقیت نمایشگاه‌های دیگر همچون نمایشگاه قرچک بوده است ولی اگر قرار باشد که نمایشگاه در جایی پرت از محل رفت و آمد عموم مردم و اطلاع‌رسانی هم محدود به چند بنر باشد تجربه موفقی شکل نمی‌گیرد.»
توجه به محل برگزاری، توجه به موضوعات آثار ارائه شده در نمایشگاه‌ها، توجه به فرهنگ و سلایق منطقه محل برگزاری نمایشگاه، توجه به نیازهای اجتماعی و البته همکاری مسئولان فرهنگی شهرستان‌ها از جمله عواملی هستند که با پرداختن به آنها می‌توان سطح کیفی نمایشگاه‌های استانی کتاب را ارتقا بخشید و در نتیجه شاهد بهبود روابط مردم با کتاب بود.