حجت‌الاسلام دکتر جواد سلیمانی
 ازاین‎رو، بعد از بعثت رسول خدا(ص) ـ و ظهور اسلام ـ چهره‌های سرشناس و خواص جدیدی در مکه و مدینه و سایر شهرها پیدا شدند که خصوصیت و درخشش آنها به علت افتخاراتی بود که در حمایت از اسلام و یاری پیامبر(ص) آفریده بودند و یا به جهت فضیلت‌هایی بود که در سایه فراگیری و عمل به اسلام کسب کرده بودند و یا در سایه ارتباط و نزدیکی‌ای بود که با رسول اکرم(ص) داشتند، این دسته پرورش‌يافتگان و فرزندان اسلام و پیامبر(ص) بودند که بعد از پیروزی اسلام و رحلت پیامبر(ص) جزء خواص جامعه شدند. و موقعیت اجتماعی ویژه‌ای پیدا کردند.
پس از شروع دعوت رسول خدا(ص) آزمایش‌ها و امتحانات سخت و حساس رخ داد، کسانی که از این آزمایش‌ها موفق و پیروز بیرون آمدند، بعد از پیروزی مسلمانان جزء شخصیت‌های ممتاز جامعه شدند، نفوذ کلامشان در میان مردم زیاد شد، شخصیت‌شان الگو و مواضع شان مورد اتباع گرديد. مهم‌ترين عوامل مؤثر در پيدايش خواص به صورت کوتاه در اين قسمت بيان مي‌شود.
الف. سبقت در ايمان
اولین امتحان مسئله سبقت در ایمان بود، پیامبر(ص) مردمی را که ساليان متمادي به بت‌پرستی و تعصب‌های قومی و شهوت‌رانی و دنیازدگی عادت کرده بودند به خداپرستی و ایمان و عمل صالح دعوت کرده بود، مردم را به تقوی و پرهیزکاری می‌خواند و در برابر ایمان آوردنشان نه مال و منالی به آنها می‌داد و نه پست و مقامی، تازه اذیت و آزار قریش و سران کفر مکه هم در انتظار ایمان‌آورندگان بود، روشن است که در چنین شرایطی پذیرش اسلام و دعوت پیامبر(ص) کار بسیار دشواری بود، اولاً وجدان بیدار و درک و شعور بالایی می‌خواست تا انسان حقانیت دعوت آن حضرت را درک می‌کرد. ثانیاً قدرت مبارزه با نفس و شهوت‌ها را می‌طلبید، چون در آن زمان زمینه همه نوع شهوت‌رانی و عیش و نوش فراهم بود، ازاین‎رو، در چنین جوی مبارزه با شهوت‌ کار دشواری بود، از همه اینها مهم‌تر کسی که اسلام می‌آورد تازه گرفتار اذیت و آزار و شکنجه‌های کفّار مکه می‌شد، آنها اگر می‌دیدند کسی به حضرت محمد(ص) ایمان آورده، او را تحت فشار قرار می‌دادند، اگر تحت حمایت قبیله و یا بزرگی بود او را مسخره ‌کرده، مورد ملامت و سرزنش قرار می‌دادند، حتی شخص رسول خدا(ص) هم از گزند اذیت و آزار آنها در امان نبود، آن حضرت را مسخره می‌کردند، ولی اگر مسلمانی تحت حمایت شخص و یا قومی نبود، به سختی او را شکنجه می‌کردند، امیّة بن خلف زیر تابش آفتاب سوزان مکه سنگ بزرگ داغی را روی سینه بلال می‌گذاشت، ابوجهل نیزه‌اش را به شکم سمیّه، مادر عمار فرو برد و او را شهید کرد، پدرش یاسر را هم زیر شکنجه به شهادت رساندند، خود عمار، صهیب بن سنان، خباب بن ارت و ابو فکهیه أزدی و عامر بن فهیره و بلال بن رباح زیر شکنجه‌های شدیدی قرار گرفتند، حقیقتاً در زیر این چنین شکنجه‌هایی ایمان آوردن به اسلام کار بسیار دشواری بود، خباب بن أرت از فرط سختی شکنجه از رسول خدا(ص) می‌خواست برای نجاتش از شکنجه دعا کند، کار به جایی کشید که برخی از دین دست کشیدند، عده زیادی از مسلمانان از فرط آزار قريش با زن و بچه‌هایشان به حبشه هجرت کردند، ولی آنها دست بر نداشتند و سه سال مسلمانان را در شعب ابی‌طالب محاصره اقتصادی کردند، کسانی که در این شرایط سخت و جانکاه ماه‌ها و سال‌های اول بعثت، بر سایر مردم سبقت جستند و به اسلام ایمان آوردند و رنج و گرفتاری قبول اسلام را به جان خریدند، بعدها در میان مردم ممتاز شدند، و موقعیت اجتماعی بالایی یافتند.
ب. عضويت در ميان مهاجران يا انصار
عامل دیگر پیدایش خواص مسئله دعوت انصار و مهاجرت مسلمانان به مدینه بود، پس از درگذشت ابوطالب، بزرگ بنی‌هاشم، فشار مشرکین بر پیامبر(ص) بیشتر شد، پیامبر(ص) دید دیگر امیدی به گسترش اسلام در مکه نیست، لذا ابتدا به طائف سفر کرد، مردم طائف از آن حضرت استقبال نکردند، ولی در همين ايام يعني در سال‌های آخر بعثت، عده‌ای از مردم مدینه اسلام آوردند و قول دادند تا از آن حضرت حمایت کنند و از آن بزرگوار خواستند تا به مدینه مهاجرت نماید، رسول‌خدا(ص) که به دنبال پایگاهی برای نشر اسلام بود، دعوت آنان را پذیرفت و به مکه مهاجرت کرد و از مسلمانان مکه نیز خواست تا به مدینه هجرت کنند، مهاجرین خانه و کاشانه خود را رها کردند و برای نصرت و یاری اسلام به مدینه آمدند، برای خارج شدن از مکه و در مسیر هم دچار زحمت و مرارت شدند، زیرا کفار راه‌ها را کنترل می‌کردند و مسلمانان را تعقیب می‌نمودند تا کسی از مکه به مدینه هجرت نکند، ازاین‎رو، آنها مخفیانه به مدینه می‌آمدند، علی(ع) شب راه می‌رفت و روز پنهان می‌شد تا به مدینه رسید، وقتی هم که به مدینه می‌رسیدند در نهایت فقر و تنگدستی به سر می‌بردند؛ زیرا اموالشان در مکه باقی مانده بود و از بیم کفار نمی‌توانستند آنها را با خود به مدینه بیاورند، ولی با همه این سختی‌ها و دربه‌دری‌ها و نداری‌ها ساختند و دست از اسلام و حمایت از پیامبر(ص) برنداشتند. در اثر این رنج کشیدن‌ها و مجاهدت‌ها و مقاومت‌ها، مهاجرین پس از پیروزی اسلام بر کفر، جزء خواص جامعه اسلامی‏شدند و مورد احترام و ارج سایر اصحاب قرار گرفتند، البته سهم انصار را هم نمی‌توان فراموش کرد، انصار (یعنی اهالی مدینه) در شرایطی که مردم مکه پیامبر(ص) را تحت فشارهای شدید قرار داده و زمینه هر گونه فعالیتی را از آن حضرت سلب کرده بودند، به دعوت رسول خدا(ص) لبیک گفتند، آن بزرگوار را در آغوش گرم خویش کشیدند و در جنگ‌ها تا پای جان از آن حضرت دفاع کردند، مهاجرین را در خانه‌های خویش جای دادند، از اموال خود به آنها بخشیدند، و با کمال ایثار و گذشت و برادری از آنها مهمان‌نوازی کردند، در جنگ بدر بیشترین افراد از انصار بودند، دویست و سی و دو تن از سیصد رزمنده اسلام مجاهدین انصار بودند.