لیلا کریمی

 از ایستگاه شهید بهشتی با حجمی از مسافران جویای کتاب به سمت شبستان محل حضور ناشران عمومی رهسپار می‌شوم. باد شدیدی شروع به وزیدن کرده، نمایشگاه کار خود را آغاز کرده است. خوب که نگاه می‌کنی دکه‌های ساندویچی، اغذیه‌فروشی‌ها و بستنی‌فروشی‌ها بساط خود را پهن کرده‌اند و هنوز تا ظهر دیر زمانی مانده است.
فروش غذای جسم در برخی جاهای نمایشگاه پررنگ‌تر از فروش غذای روح - کتاب-  است. در بعضی  چادرهای مختلف و کیوسک‌های مختلفی از انواع سرگرمی و شارژ تلفن و رباتیک و... دیده می‌شوند. نزدیک سالن ناشران عمومی چادرهایی با عنوان ایستگاه چرخ حمل بار تعبیه کردند، که از جمله امکانات رفاهی نمایشگاه محسوب می‌شود. اما گرافیک محیطی آزار دهنده کل فضای نمایشگاه  کتاب را تحت تاثیر قرار داده است و چشم مخاطبان را آزار می‌دهد. و از همه مهم‌تر آلودگی صوتی و پخش تبلیغات مکرر کتاب‌های آموزشی و دانشگاهی؛ صدای مجری رادیوهای مستقر در نمایشگاه و... گوش بازدید کنندگان را می‌خراشد .در حقیقت وجود بلندگوهای تبلیغاتی به مراتب بیشتر از ایستگاه‌های اطلاع‌رسانی است.
 کیوسک‌های مختلف اطلاع‌رسانی در نزدیکی درهای نمایشگاه جای گرفته است که به بازدیدکنندگان در پیدا کردن محل ناشران مختلف یاری می‌رسانند. اما امسال خبری از راهنمایان جوان قرمزپوش نیست که مخاطبان را مثل پارسال به محل‌های مختلف نمایشگاه هدایت کنند. به هر طرف که نگاه می‌کنی انبوهی از مخاطبانی را می‌بینی که در دستشان بروشورها و کیسه‌های پلاستیکی سفید و رنگی دارند و در نمایشگاه به این سو و آن سو می‌روند.
همراه با بازدیدکنندگان یار مهربان
هر چقدر از صبح فاصله می‌گیریم و به ظهر نزدیک می‌شویم به حجم جمعیت مشتاقان کتاب افزوده می‌شود. با گشت و گذاری  در شبستان از غرفه‌ای به غرفه‌ای دیگر می‌رویم. نمی‌دانم بازدیدکنندگان کتاب از کجا آمده‌اند و به کجا شتابانند اما شنیدن نظرات مخاطبان کتاب هم خالی از لطف نیست. با دو دوست- دانش آموز سال پنجم دبستان - که مشتاقانه و با هیجان کتاب‌ها را ورق می‌زنند وارد صحبت می‌شوم. محمد جواد نوروزی، کلاس پنجم دبستان به همراه دوست خود علی عباسی به نمایشگاه کتاب آمده است.
 او با لبخند و شوقی که در چشم‌هایش می‌توان دید، می‌گوید: من هر سال به نمایشگاه کتاب می‌آیم و به بخش کتاب‌های درسی رفتم و کتاب‌هایم را ارزان‌تر از بیرون خریدم. علی عباسی، دانش آموز کلاس پنجم هم  می‌گوید: نمایشگاه کتاب خوب است و از نمایشگاه کتاب‌های داستانی به زبان انگلیسی خریدم.
این مشکل دائمی نمایشگاه، اطلاع رسانی ضعیف
علیرضا رحیمی، کارشناسی ارشد مدیریت شهری از اطلاع رسانی ضعیف  نمایشگاه می‌گوید و ادامه می‌دهد: تنوع کتاب‌ها خیلی کم است و در این چند ساله اخیر که می‌آیم نزدیک 60 تا 70 درصد کتاب‌ها تکراری بوده‌اند اما از نظر فضا و امکانات نمایشگاه به لحاظ دسترسی خوب  مناسب بوده است.
فاطمه رضا لو، کارشناس ارشد رشته روان‌شناسی با اشاره به اینکه کتاب‌های مناسب رشته خودم را نتوانستم پیدا کنم، می‌گوید:  مدیریت نمایشگاه کتاب باید بهتر از سال قبل باشد و اطلاع رسانی در نمایشگاه و نقشه نمایشگاه آنقدر کامل نیست که مخاطبان در نمایشگاه را هدایت کند، بنابراین اطلاع رسانی باید قوی باشد .
با آقای حمید سعیدی، دانشجوی رشته مترجمی زبان هنگامی که با دوست دیگرش درخصوص نمایشگاه معترضانه بحث می‌کند، وارد صحبت می‌شوم وخودم را گزارشگر کیهان معرفی می‌کنم و از وضعیت و چگونگی نمایشگاه کتاب تهران جویا می‌شوم .
تازه‌های نشر امسال کدامند!؟
او می‌گوید: نمایشگاه کتاب قبل از اینکه یک نمایشگاه باشد، فروشگاه بزرگ کتاب است. شما با نگاهی به غرفه‌های مختلف اصلا متوجه نمی‌شوید که کدام کتاب‌ها تازه‌های نشر امسال است و در سال آینده مثلا انتشارات مورد نظرت چه کتابی در دست چاپ دارد؟
این دانشجوی رشته مترجمی زبان با ابراز شگفتی ادامه می‌دهد: با وجود حجم بالای کتابی که در این چند روزه فروخته می‌شود چرا آمار مطالعه در کشور سیر نزولی دارد؟ نمایشگاه کتاب فقط تبدیل به یک هایپرمارکت بزرگ شده است که آمار مطالعه را هم یک دقیقه بالا نبرده است!  در حقیقت ما در نمایشگاه با خواننده کتاب طرف نیستیم بلکه با خریداران کتابی روبه‌روییم که کتاب را در کتابخانه‌های خانه‌هایشان انبار می‌کنند و این فقط ملاک فروش ناشر از نمایشگاه است.
دوست آقای سعیدی که هم‌دانشگاهی او است وارد بحث می‌شود و ادامه می‌دهد که عده‌ای می‌گویند این فروش ۱۰ روزه به ناشر کمک می‌کند تا کتاب‌هایش را بفروشد. اما این ناشر را به جایی نمی‌رساند چون با مخاطب اصلی کتاب در ارتباط نیست. بلکه مخاطبی است که در جو و هیجان فروشگاهی نمایشگاه قرار گرفته و کتابی را خریده است؛ البته نفس فروش کتاب بد نیست.
فضای نمایشگاه از پیر و جوان گرفته تا دانشجو و محصل همگی به دنبال یافتن کتاب‌های مورد نظر خود هستند. این نمایشگاه سالانه کتاب اگرچه زحمت و خستگی بازدیدکنندگان را به همراه دارد اما وقتی مخاطبان به کتاب‌های مورد نظر خود دست می‌یابند، خستگی از تن به در می‌کند.
ظرفیت‌های پر شده و عدم دسترسی
 به بن کارت دانشجویی
بر روی سکوهای شبستان بعضی از بازدیدکنندگان خسته جای گرفته‌اند و بسته‌هایی از کتاب‌های خریداری شده در اطراف آنها است.
عادل ساتوری، دانشجوی رشته معماری که به همراه دوست خود از شهر بروجرد آمده است، نظرش را درباره نمایشگاه کتاب می‌پرسم. او اولین سالی است که در نمایشگاه حضور یافته و از امکانات رفاهی و اطلاع رسانی نمایشگاه راضی نیست. وی ادامه می‌دهد: امسال متاسفانه نتوانسته‌ام بن کارت دانشجویی را دریافت کنم و برای کسانی هم که بن نگرفته‌اند کاری نکردند.
سارا نعیمی، دانشجوی رشته تربیت معلم هم به عدم دریافت بن کارت‌های دانشجویی اشاره می‌کند و می‌گوید: بن کارت دانشجویی دریافت نکرده و ظرفیت‌ها زودتر از موعد پر شده است و اطلاع رسانی ضعیف بوده است.
 وی در کل نمایشگاه را خوب ارزیابی می‌کند اما اطلاع رسانی نمایشگاه را کافی نمی‌داند و ادامه می‌دهد: قیمت کتاب‌ها بالا بود و فقط 10 درصد تخفیف برای کتاب‌ها لحاظ شده بود .
در فضای خارج از شبستان، با آقای خشایار فاتح، دانشجوی دکترای تاریخ وارد بحث می‌شوم. او خود را متخصص در زمینه سکه‌های دنیا معرفی می‌کند .
 آقای فاتح در ارزیابی‌اش از نمایشگاه  چنین عنوان می‌کند: از نظر اینکه نمایشگاه کتاب در مصلی برگزار می‌شود، دسترسی مردم به آن راحت‌تر است و این نقطه قوت است اما از طرف دیگر تعداد بازدید کنندگان از نمایشگاه کتاب کمتر شده است.  از او درباره خرید کتاب‌های مورد نظرش می‌پرسیم، می‌گوید: متاسفانه آن طور که درباره نمایشگاه کتاب فکر می‌کردم، نبود .ابتدا از ناشران کتاب‌های خارجی دیدن کردم چون تعداد این کتب کمتر است و زودتر فروش می‌رود .قیمت‌ها به نرخ آزاد بود و مقداری هم تخفیف داشت. اما قشر آسیب‌پذیر نمی‌تواند این کتاب‌ها را تهیه کند.
او گلایه‌مندانه ادامه می‌دهد: در حقیقت من و همسرم که هر دو دانشجو هستیم، نتوانستیم در سایت بن کارت دانشجویی ثبت نام کنیم و عنوان کردند که اطلاعات شما از طریق دانشگاه ارسال نشده است. جالب اینکه ما از دو دانشگاه مختلف بودیم اما هیچ کدام بن دانشجویی کتاب دریافت نکردیم و از مسئولین بانک صادرات نمایشگاه هم که پرسیدیم، گفتند سایت در یک برهه کوتاه باز شده و بعد بسته شده است؛ بسیاری از دانشجویان از دکترا بگیرید تا پایین نتوانسته‌اند بن کتاب دریافت کنند.
ناشران بین‌الملل کتاب‌های به روز خود را به نمایشگاه نمی‌آورند
کژوان آبهشت دانشجوی رشته مترجمی زبان اسپانیایی هم از عدم کیفیت کتاب‌های خارجی می‌گوید و ادامه می‌دهد: اکثر کتاب‌هایی که در بخش بین‌الملل هستند از کیفیت پایین برخوردارند و کتاب‌های جدید خود را به نمایشگاه کتاب تهران نمی‌آورند. در حقیقت ما در لیست تحریم علمی بسیاری از کشورها هستیم  و بسیاری از ناشران خارجی که در نمایشگاه تهران حضور می‌یابند حتی اینترنتی هم کتاب به ما نمی‌فروشند.
او ادامه می‌دهد: امسال حتی الزویر ناشر کتاب‌های علمی و پژشکی هم حضور دارد که ما را تحریم علمی کرده است. و ما برای آنها فرش قرمز پهن کرده‌ایم و در نمایشگاه کتاب تهران به آنها غرفه داده‌ایم، به نظرم حتی حکم دادستانی هم برای عدم شرکت آنها در نمایشگاه صادر شده بود.
پهن کردن فرش قرمز برای ناشری که ایران را تحریم علمی کرد
شرکت انتشاراتی «الزویر» که یکی از بزرگ‌ترین ناشران مقالات و کتاب‌های پزشکی و علمی در جهان است و ایران را تحریم علمی کرده است؛ سال گذشته هم به دلیل تخلف از حضور در نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران منع شد.
روزهای قبل از نمایشگاه کتاب خبرهایی مبنی بر حضور یا عدم حضور انتشارات الزویر در نمایشگاه کتاب تهران حاشیه‌هایی را به همراه داشته و دارد. سال گذشته در بیست و هفتمین نمایشگاه کتاب تهران نمایندگی انتشارات الزویر به‌دلیل عرضه کتاب‌های تکثیر شده غیرمجاز (افست) متخلف شناخته شده و از حضور در نمایشگاه کتاب محروم شد.  با این حال در روزهای گذشته رسانه‌های مختلف تأیید و تکذیب‌های متعددی مبنی بر حضور این ناشر در نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران را منتشر کرده‌اند‌، پیگیری‌های خبرنگار تسنیم،‌ در مورد صحت و سقم این خبر منجر به بدست آوردن نسخه‌های نامه‌ الکترونیکی مدیر اروپا، شرق میانه، آفریقا و آمریکای لاتین انتشارات الزویر به اتحادیه ناشران و کتاب‌فروشان تهران شد. وی در این نامه اذعان داشته که انتشارات الزویر به صورت مستقیم و یا با داشتن نمایندگی در نمایشگاه کتاب تهران شرکت نخواهد کرد و تنها به عنوان بازدیدکننده حضور پیدا می‌کند.
در جلسه نشست خبرنگاران با مسئولان نمایشگاه کتاب، محمود آموزگار ؛ رئیس اتحادیه ناشران و کتاب‌فروشان تهران حضور انتشارات الزویر در نمایشگاه کتاب امسال را تکذیب کرد و عنوان کرد: « الزویر» در سال‌های پیش هم نماینده انحصاری نداشت البته موزعین کتابهای الزویر را عرضه می‌کردند.
علی رغم تکذیب‌های متعدد از عدم حضور این ناشر باید گفت خبرگزاری فارس در بخشی از خبر خود مبنی بر «نمایشگاه کتاب میزبان متخلف می‌شود!؟» عنوان کرد که در نمایشگاه کتاب شرکت اردنی مورنا نماینده انحصاری فروش کتاب‌های الکترونیک (eBook) الزویر در ایران و چندین کشور دیگر در خاورمیانه است و هر فعالیتی در غرفه مورنا مستقیما از دفتر انتشارات الزویر در اردن مدیریت می‌شود.به عبارت دقیق‌تر نه تنها خود انتشارات «الزویر» حضور مستقیم و مستقلی در نمایشگاه امسال دارد بلکه نماینده انحصاری این شرکت هم در ایران، حضور دارد.
 تخلف 29 ناشر در نمایشگاه کتاب تهران
به گفته همایون امیرزاده، مدیر کمیته رسیدگی به تخلفات ناشران، 29 ناشر -  26 ناشر در حوزه کتاب‌های عمومی و 3 ناشر در حوزه کتاب‌های دانشگاهی - در بیست و نهمین نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران تخلف کرده‌اند. این ناشران علاوه بر محرومیت از نمایشگاه سال آینده، به مدت 24 ساعت کاری، از فعالیت در نمایشگاه محروم‌ می‌شوند.
 براساس گزارش‌های دریافتی از کمیته ناشران داخلی نمایشگاه کتاب این ناشران به فروش آثار سایر ناشران در نمایشگاه کتاب امسال مشغول بودند که هیئت رسیدگی به تخلف ناشران پس از بررسی مستندات نسبت به محرومیت این 29 ناشر  اقدام کرد.
سالن خبرساز یاس وجود ندارد
وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی در یک تصمیم عملیاتی در این چند سال گذشته قصد داشت بخشی از نمایشگاه را به تشکل‌های نشر واگذار کرد. در سال گذشته اجرای بخشی از نمایشگاه کتاب بر عهده مجمع ناشران انقلاب اسلامی قرار گرفت. اما متاسفانه سالن یاس که محلی برای تازه‌های نشر و چاپ اولی‌ها بود امسال در نمایشگاه کتاب وجود ندارد .
 البته میثم نیلی، مدیر عامل مجمع ناشران انقلاب اسلامی از حدود 4 یا 5 ماه قبل اعلام آمادگی رسمی خود را به صورت شفاهی و کتبی در برپایی سالن یاس داشته است.
احمد عطایی، مدیر انتشارات قدر ولایت هم صحت این موضوع  را تایید می‌کند و ادامه می‌دهد: « با مدیر عامل مجمع ناشران انقلاب اسلامی آقای نیلی صحبت کردم و دلیل نبود سالن یاس را جویا شدم. گفتند که ما دو سه بار با ارشاد مکاتبه کردیم و پیشنهاد برپایی سالن یاس را دادیم اما جوابی ندادند. آقای نیلی عنوان کردند آقای صالحی  نیمه فروردین به مجمع آمدند و ابراز کردند که پول نداریم و در صحبت‌هایشان هم تمایل داشتند که سالن یاس برپا شود. اما دیگر وقت کافی برای برپایی سالن یاس نبود و آنها به مکاتبات آقای نیلی پاسخ ندادند. آنها به دنبال این هستند که توپ را در زمین مجمع ناشران انقلاب بیندازند که آنها نیامده‌اند. در حالی که ارشاد ابراز بی‌پولی کرده و به موقع پاسخ نداده‌اند که فرصتی باشد تا تازه‌های نشر را گرد هم بیاورند.»
مدیر انتشارات قدر ولایت در خصوص واگذاری نمایشگاه به تشکل‌ها از جمله  اتحادیه ناشران و کتاب‌فروشان تهران  عنوان می‌کند: «با توجه به عدم آشنایی آنها از صفر تا 100 ناهماهنگی‌هایی وجود داشته  است.  در گفت و گویی که  با ارشاد داشتیم، عنوان کردیم  30 درصد کار را به ما واگذار کنید و 70 درصد را خودتان انجام دهید. تا سال چهارم 100 درصد کار را قبول کنیم. شایان ذکر است در اختصاص غرفه و متراژ غرفه باید تعداد عناوین لحاظ شود؛ چنان‌که در مورد ما این مشکل پیش آمد و غرفه در ابتدا 16 متری دادند و الان بعد به  32 متری تبدیل شده است  و به همین  خاطر از ترتیب حروف الفبایی خارج شدیم.»
این ناشر با اشاره به این موضوع که غرفه ما از سال قبل کوچک‌تر است، توضیح می‌دهد: «مسئولان نمایشگاه در اعتراض ما مبنی بر کوچکی غرفه می‌گویند که تعداد ناشران افزوده شده و کمبود جا داریم. ما عنوان کردیم چرا بعضی از ناشران چون چشمه، ققنوس و امثالهم جای ثابت دارند. چرا از متراژ آنها کم نمی‌کنید. این ناهماهنگی‌ها همیشه وجود دارد و کارت اعضای انتشارات را هم در روزهای اول و دوم نداده بودند و ورود آنها سخت بود و هنوز مشکلات قبلی نمایشگاه کتاب چون نور، تهویه مناسب و صادر شدن به موقع کارت اعضای انتشارات، تحویل به موقع غرفه‌ها و... وجود دارد. زمانی هم که این مشکلات را عنوان می‌کنیم همه را محول می‌کنند به اینکه مصلی بیشتر از این ظرفیت ندارد.»
او از استقبال کم و تراکم جمعیت در روز جمعه بحث به میان می‌آورد و می‌گوید: «عوامل موثری  در افت بازدید در نمایشگاه دخیل است ؛ بخشی از این افت استقبال گرانی کتاب و بخشی دیگر تبلیغات ضعیف و بخشی دیگر در خصوص مدیریت جدید فرهنگی است که نوع دیدگاه و رویکرد آنها به مزاج بسیاری از جوانان و مردم ما خوش نمی‌آید. احساس می‌شود این نمایشگاه متناسب با اهداف انقلاب به‌طور کامل نیست.  با توجه به روز جمعه استقبال کمتر شده است. به نظر می‌رسد که متاسفانه بعضا غرفه‌داران و متصدیان غرفه‌ها رعایت احکام اسلامی را نمی‌کنند و به صورت آرایش کرده در غرفه‌ها حاضر هستند و رعایت حجاب اسلامی را هم نمی‌کنند.»