اصلاحات و اصلاح طلبی انقلابی و آمریکایی « از دیدگاه امام خمینی (ره) و امام خامنه‌ای (مدظله)»
پاسخگویی و اصلاح قوانین ، لازمة اصلاح حقیقی در کشور (پاورقی)
مادر همة اصلاحات
من مى‌خواهم خواهش كنم كه حتماً مسألة مبارزه با فساد را جدّى بگيريد و دنبال كنيد. این‌که ما دو، سه سال قبل گفتيم اصلاحات واقعى در كشور، مبارزه با فقر و فساد و تبعيض است، هر روز كه مى‌گذرد، اعتقاد بنده به اين مسئله راسخ‌تر مى‌شود. هيچ اصلاحى در كشور بدون پرداختن به اين سه مقولة اساسى و بنيانى ممكن نيست صورت گيرد؛ اينها مادرِ همة اصلاحات است و بايد بالاخره در كارها به اين قضيه بپردازيد.(110)
2- شناسایی نقصها و ضعفها و اصلاح آنها
ما در نظام جمهورى اسلامى اهداف و مبانى و ارزشهايمان الهى است، ليكن ابزارها و روشها و انسانهايمان، مادى و بشرى‌اند و آن اهداف الهى را هم صدّيقين، انبيا، معصومين و ملائكه نمى‌خواهند در جامعة ما عمل كنند، بلكه همين انسانها و آدمهاى معمولى - كه ملاحظه مى‌كنيد- مى‌خواهند عمل كنند و آن اهداف والا و عالى را تحقق ببخشند. بنابراين، احتمال خطا و آسيب‌پذيرى در همه‌جا وجود دارد. البته به‌خاطر همين خطاها هم است كه آسيب‌پذيري‌ها به‌وجود مى‌آيد، لذا يك وظيفة عمدة همة مسؤولان در بخشهاى مختلف، اين است كه دائماً خود را رصد كنند؛ خطاهاى خودشان را شناسايى كنند و آن خطاها را اصلاح كنند و از خطاهاى گذشتة خودشان عبرت بگيرند؛ ما همه به اين كار موظّفيم و بايد از اشتباهاتى كه كرده‌ايم، يا اشتباهاتى كه ديگران كرده‌اند، عبرت بگيريم و با دقت و پيگيرى، اشتباهات و خطاهاى خودمان را پيدا كنيم و آنها را برطرف كنيم.(111)
اساس نظام درست است، نقصها را باید اصلاح کرد
اساس، اساس الهى است. البته نقصهایى وجود دارد، ضعفهایى وجود دارد؛ بايد اين ضعفها را جبران كرد و درست كرد و در صدد اصلاح برآمد. مثل اين است كه فرض بفرمایيد يك قطارى بر روى يك ريلى قرار دارد و به سمت يك هدفى دارد حركت می‌کند. در داخل اين قطار، البته مسلّم است كسانى به وظایفشان عمل می‌کنند، كسانى عمل نمی‌کنند، كسانى زمين را كثيف می‌کنند، آشغال جمع می‌کنند، كسانى مراقب وظایفشان هستند، كسانى نيستند؛ ليكن اين قطار به سمت هدف دارد حركت می‌کند و بلاشك به هدف خواهد رسيد.(112)
3- پاسخگویی و اصلاح قوانین کشور، لازمة اصلاح حقیقی در کشور
پاسخگويى بايد به معناى صحيح كلمه وجود داشته باشد. بايد دستگاههاى فرهنگى كشور - چه آنچه مربوط به دولت است، چه آنچه زيرمجموعه دولت نيست، مثل صدا و سيما- روشن كنند كه در مقابل تهاجم گستردة فرهنگى دشمنان چه تدابيرى را براى اعتلا و بارور كردن فرهنگ اسلامى و انقلابى و عموميت بخشيدن به نقاط برجستة آن به‌كار بسته‌اند. دستگاههاى اقتصادى هم بيان كنند كه براى بارور كردن اقتصاد كشور، پُر كردن شكاف طبقاتى، برطرف كردن فقر و محروميت از طبقات محروم كشور، و آباد كردن اين كشور پُربركت و قابل آبادى در همة مناطق وسيع آن، چه تلاشى انجام داده‌اند. دستگاههاى علمى كشور- كه مديران آن در دانشگاهها و حوزه‌هاى علمية كشورند- مشخص كنند كه براى توليد علم، آزادانديشى علمى و تضارب افكار - كه ما از دانشگاه و حوزه اين مسائل را مطالبه كرديم- چه تلاش و كار بزرگى را انجام داده‌اند؛ چه‌قدر پيش رفته‌اند و چه كارهاى ديگرى را بايستى انجام دهند. دستگاههاى صنعتى و دستگاه كشاورزى كشور هم توضيح دهند. دربارة قضائية كشور توضيح دهد كه براى احقاق حقّ مظلومان و براى این‌که مظلومان كشور حقيقتاً دربارة قضائيه را ملجأ و مأواى خود بدانند و به آن پناه ببرند، چه تلاشها و كارهايى را انجام داده است. دربارة مقننه كه دو وظيفة عمدة قانون‌گذارى و نظارت را برعهده دارد، مشخص كند كه در امر قانون‌گذارى چه تلاشهايى را انجام داده تا قوانينى را بگذرانند كه براى تسهيل اصلاح حقيقى كشور لازم است؛ همچنين اين قوّه مشخص كند كه در امر نظارت بر دستگاهها و مراقبت از صحت عمل آنها چه تلاشى را به انجام رسانده است.(113)
4- اصلاح موازی‌کاری‌های دولت
یک مسألة دیگر هم در مدیریتهای دولتی، کار موازی است. در دولت نباید کارهای موازی انجام بگیرد. کار موازی چند عیب دارد: اوّلاً هزینة انسانی زیادی بیجا مصرف می‌شود، ثانیاً هزینة مال زیادی مصرف می‌شود، ثالثاً تناقض در تصمیم‌گیری‌ها به وجود می‌آید- وقتی دو دستگاه مسؤول یک کاری هستند، این یک تصمیم می‌گیرد، آن هم یک تصمیم دیگر می‌گیرد- و رابعاً از همه بالاتر، مسؤولیت لوث می‌شود. فرض کنید توی فلان مسأله‌ی اقتصادی یا مسأله‌ی فرهنگی یا مسأله‌ی سیاست خارجی یا هرچه، اگر چنانچه یک مشکلی پیش بیاید، مسؤولیت لوث می‌شود. وقتی کار موازی انجام گرفت، مسؤولیت لوث می‌شود. بین دولت- یعنی قوّة مجریه- و بعضی از دستگاههای بیرون از دربارة مجریه، یک جاهایی بعضی موازی‌کاری‌ها هست. همة تلاشمان این است که بلکه این موازی‌کاری‌ها را یک‌جوری حل کنیم، اصلاح کنیم، علاج کنیم. در داخل دولت، دیگر نبایستی از این موازی‌کاری‌ها به وجود بیاید. حالا یک موارد خاصی هست، اما کلی‌اش این است که موازی‌کاری خوب نیست.(114)
5- تغییر و اصلاح در ساختار دستگاههای دولت
از جملة خصوصيات ديگرى كه من يادداشت كرده‌ام در اين‌جا بگويم، مسألة روحية تحول‌گرايى و نوآورى و اصلاح است. همين‌طور كه الآن آقاى رئيس‌جمهور گزارش دادند، تغييراتى كه در ساخت عمومى تشكيلات دستگاه و دولت داده مى‌شود، خيلى كارهاى اساسى‌اى است. اصلاح هم واقعاً همينهاست كه انسان بيايد و در جهت صلاح، بخشهاى مختلف را نگاه كند و ساختها را به‌طور اساسى تغيير بدهد و دگرگون كند.(115)
6- اصلاح و شفاف‌سازی قواعد و قوانین و روشها
بايد مقررات را شفاف كنند، راهها را كوتاه كنند، پيچ و خمهاى ادارى را كم كنند. این‌که اختيار يك فعاليت اقتصادى ناگهان برگردد به يك مأمورى كه پشت فلان ميز و در فلان اداره نشسته، كه او بتواند بگويد آرى يا نه، و سرنوشت يك كار را فراهم بكند، اين بزرگ‌ترين ضربه است. اين مأمور در معرض خطر است؛ در معرض لغزش است. بايد كارى كرد كه اين، پيش نيايد. بايد قواعد، قوانين و روشها اصلاح شود و براساس آنچه كه در اين‌جا هست، تغيير پيدا كند.(116)
7- اصلاح نظام اداری و قضایی
تصحیح و اصلاح نظام اداری و قضایی تا رسیدن به وضعی که بتواند برنامه را در جهت هدفهایش به درستی اجرا کند، به وسیلة کاستن از حجم، افزودن بر تحرّک و کارایی، به‌کارگیری مدیران لایق، امین و متعهد، تنظیم قوانین مورد نیاز، تعبیة نظام نظارت و پیراستن از عیوب اخلاقی مانند کم‌کاری، رشوه‌خواری، بی‌تفاوتی در انجام وظایف و کاغذبازی در هر گوشة معیوب از آن.(117)
8- اصلاح مبانی و ساختار اقتصادی
در زمینة رفع مشکلات معیشتی و مادّی- همان‌طور که آقایان در این‌جا گزارش دادند- کارهای خوبی شده است، اما کافی نیست. چرا کافی نیست؟ زیرا برطرف کردن مشکل معیشتی از قشر کارگر و معلّم و قشرهای دیگر، به اصلاح میان اقتصاد کشور بستگی دارد. فرض کنیم ما حقوق این انسان زحمتکش را بیست درصد یا چهل درصد اضافه کردیم، اما اگر تورّم را مهار و ارزش پول ملی را تأمین نکردیم، آن مقداری که او امسال از ما اضافه می‌گیرد، چنانچه از رشد و رویّة قیمتهای پایین‌تر باشد، فایده‌ای برای او ندارد؛ پس ما برای او کاری نکرده‌ایم، بنابراین اساس کار آن‌جاست.(118)
پانوشت‌ها:
110 - بیانات مقام معظّم رهبری در دیدار با اعضای هیئت دولت، 04/06/1381.
111 - بیانات مقام معظّم رهبری در دیدار با اعضای مجلس خبرگان رهبری، 31/06/1383.
112 - بیانات مقام معظّم رهبری در دیدار با اعضای مجلس خبرگان رهبری، 06/12/1388.
113 - بیانات مقام معظّم رهبری در صحن جامع رضوی، 02/01/1388.
114 - بیانات مقام معظّم رهبری در دیدار با رئیس‌جمهور و اعضای هیئت دولت، 8/6/1389.
115 - بیانات مقام معظّم رهبری در دیدار رئیس‌جمهور و اعضای هیئت دولت به مناسبت هفتة دولت، 04/06/1386.
116 - بیانات مقام معظّم رهبری در دیدار با مسؤولان اقتصادی و دست‌اندرکاران اجرای اصل 44 قانون اساسی، 30/11/1385.
117 - نامه به رئیس جمهور، 8/8/1372.
118 - بیانات مقام معظّم رهبری در جمع زائران و مجاوران حرم مطهر رضوی، 01/01/1390.
من مى‌خواهم خواهش كنم كه حتماً مسألة مبارزه با فساد را جدّى بگيريد و دنبال كنيد. این‌که ما دو، سه سال قبل گفتيم اصلاحات واقعى در كشور، مبارزه با فقر و فساد و تبعيض است، هر روز كه مى‌گذرد، اعتقاد بنده به اين مسئله راسخ‌تر مى‌شود. هيچ اصلاحى در كشور بدون پرداختن به اين سه مقولة اساسى و بنيانى ممكن نيست صورت گيرد؛ اينها مادرِ همة اصلاحات است و بايد بالاخره در كارها به اين قضيه بپردازيد.(110)
2- شناسایی نقصها و ضعفها و اصلاح آنها
ما در نظام جمهورى اسلامى اهداف و مبانى و ارزشهايمان الهى است، ليكن ابزارها و روشها و انسانهايمان، مادى و بشرى‌اند و آن اهداف الهى را هم صدّيقين، انبيا، معصومين و ملائكه نمى‌خواهند در جامعة ما عمل كنند، بلكه همين انسانها و آدمهاى معمولى - كه ملاحظه مى‌كنيد- مى‌خواهند عمل كنند و آن اهداف والا و عالى را تحقق ببخشند. بنابراين، احتمال خطا و آسيب‌پذيرى در همه‌جا وجود دارد. البته به‌خاطر همين خطاها هم است كه آسيب‌پذيري‌ها به‌وجود مى‌آيد، لذا يك وظيفة عمدة همة مسؤولان در بخشهاى مختلف، اين است كه دائماً خود را رصد كنند؛ خطاهاى خودشان را شناسايى كنند و آن خطاها را اصلاح كنند و از خطاهاى گذشتة خودشان عبرت بگيرند؛ ما همه به اين كار موظّفيم و بايد از اشتباهاتى كه كرده‌ايم، يا اشتباهاتى كه ديگران كرده‌اند، عبرت بگيريم و با دقت و پيگيرى، اشتباهات و خطاهاى خودمان را پيدا كنيم و آنها را برطرف كنيم.(111)
اساس نظام درست است، نقصها را باید اصلاح کرد
اساس، اساس الهى است. البته نقصهایى وجود دارد، ضعفهایى وجود دارد؛ بايد اين ضعفها را جبران كرد و درست كرد و در صدد اصلاح برآمد. مثل اين است كه فرض بفرمایيد يك قطارى بر روى يك ريلى قرار دارد و به سمت يك هدفى دارد حركت می‌کند. در داخل اين قطار، البته مسلّم است كسانى به وظایفشان عمل می‌کنند، كسانى عمل نمی‌کنند، كسانى زمين را كثيف می‌کنند، آشغال جمع می‌کنند، كسانى مراقب وظایفشان هستند، كسانى نيستند؛ ليكن اين قطار به سمت هدف دارد حركت می‌کند و بلاشك به هدف خواهد رسيد.(112)
3- پاسخگویی و اصلاح قوانین کشور، لازمة اصلاح حقیقی در کشور
پاسخگويى بايد به معناى صحيح كلمه وجود داشته باشد. بايد دستگاههاى فرهنگى كشور - چه آنچه مربوط به دولت است، چه آنچه زيرمجموعه دولت نيست، مثل صدا و سيما- روشن كنند كه در مقابل تهاجم گستردة فرهنگى دشمنان چه تدابيرى را براى اعتلا و بارور كردن فرهنگ اسلامى و انقلابى و عموميت بخشيدن به نقاط برجستة آن به‌كار بسته‌اند. دستگاههاى اقتصادى هم بيان كنند كه براى بارور كردن اقتصاد كشور، پُر كردن شكاف طبقاتى، برطرف كردن فقر و محروميت از طبقات محروم كشور، و آباد كردن اين كشور پُربركت و قابل آبادى در همة مناطق وسيع آن، چه تلاشى انجام داده‌اند. دستگاههاى علمى كشور- كه مديران آن در دانشگاهها و حوزه‌هاى علمية كشورند- مشخص كنند كه براى توليد علم، آزادانديشى علمى و تضارب افكار - كه ما از دانشگاه و حوزه اين مسائل را مطالبه كرديم- چه تلاش و كار بزرگى را انجام داده‌اند؛ چه‌قدر پيش رفته‌اند و چه كارهاى ديگرى را بايستى انجام دهند. دستگاههاى صنعتى و دستگاه كشاورزى كشور هم توضيح دهند. دربارة قضائية كشور توضيح دهد كه براى احقاق حقّ مظلومان و براى این‌که مظلومان كشور حقيقتاً دربارة قضائيه را ملجأ و مأواى خود بدانند و به آن پناه ببرند، چه تلاشها و كارهايى را انجام داده است. دربارة مقننه كه دو وظيفة عمدة قانون‌گذارى و نظارت را برعهده دارد، مشخص كند كه در امر قانون‌گذارى چه تلاشهايى را انجام داده تا قوانينى را بگذرانند كه براى تسهيل اصلاح حقيقى كشور لازم است؛ همچنين اين قوّه مشخص كند كه در امر نظارت بر دستگاهها و مراقبت از صحت عمل آنها چه تلاشى را به انجام رسانده است.(113)
4- اصلاح موازی‌کاری‌های دولت
یک مسألة دیگر هم در مدیریتهای دولتی، کار موازی است. در دولت نباید کارهای موازی انجام بگیرد. کار موازی چند عیب دارد: اوّلاً هزینة انسانی زیادی بیجا مصرف می‌شود، ثانیاً هزینة مال زیادی مصرف می‌شود، ثالثاً تناقض در تصمیم‌گیری‌ها به وجود می‌آید- وقتی دو دستگاه مسؤول یک کاری هستند، این یک تصمیم می‌گیرد، آن هم یک تصمیم دیگر می‌گیرد- و رابعاً از همه بالاتر، مسؤولیت لوث می‌شود. فرض کنید توی فلان مسأله‌ی اقتصادی یا مسأله‌ی فرهنگی یا مسأله‌ی سیاست خارجی یا هرچه، اگر چنانچه یک مشکلی پیش بیاید، مسؤولیت لوث می‌شود. وقتی کار موازی انجام گرفت، مسؤولیت لوث می‌شود. بین دولت- یعنی قوّة مجریه- و بعضی از دستگاههای بیرون از دربارة مجریه، یک جاهایی بعضی موازی‌کاری‌ها هست. همة تلاشمان این است که بلکه این موازی‌کاری‌ها را یک‌جوری حل کنیم، اصلاح کنیم، علاج کنیم. در داخل دولت، دیگر نبایستی از این موازی‌کاری‌ها به وجود بیاید. حالا یک موارد خاصی هست، اما کلی‌اش این است که موازی‌کاری خوب نیست.(114)
5- تغییر و اصلاح در ساختار دستگاههای دولت
از جملة خصوصيات ديگرى كه من يادداشت كرده‌ام در اين‌جا بگويم، مسألة روحية تحول‌گرايى و نوآورى و اصلاح است. همين‌طور كه الآن آقاى رئيس‌جمهور گزارش دادند، تغييراتى كه در ساخت عمومى تشكيلات دستگاه و دولت داده مى‌شود، خيلى كارهاى اساسى‌اى است. اصلاح هم واقعاً همينهاست كه انسان بيايد و در جهت صلاح، بخشهاى مختلف را نگاه كند و ساختها را به‌طور اساسى تغيير بدهد و دگرگون كند.(115)
6- اصلاح و شفاف‌سازی قواعد و قوانین و روشها
بايد مقررات را شفاف كنند، راهها را كوتاه كنند، پيچ و خمهاى ادارى را كم كنند. این‌که اختيار يك فعاليت اقتصادى ناگهان برگردد به يك مأمورى كه پشت فلان ميز و در فلان اداره نشسته، كه او بتواند بگويد آرى يا نه، و سرنوشت يك كار را فراهم بكند، اين بزرگ‌ترين ضربه است. اين مأمور در معرض خطر است؛ در معرض لغزش است. بايد كارى كرد كه اين، پيش نيايد. بايد قواعد، قوانين و روشها اصلاح شود و براساس آنچه كه در اين‌جا هست، تغيير پيدا كند.(116)
7- اصلاح نظام اداری و قضایی
تصحیح و اصلاح نظام اداری و قضایی تا رسیدن به وضعی که بتواند برنامه را در جهت هدفهایش به درستی اجرا کند، به وسیلة کاستن از حجم، افزودن بر تحرّک و کارایی، به‌کارگیری مدیران لایق، امین و متعهد، تنظیم قوانین مورد نیاز، تعبیة نظام نظارت و پیراستن از عیوب اخلاقی مانند کم‌کاری، رشوه‌خواری، بی‌تفاوتی در انجام وظایف و کاغذبازی در هر گوشة معیوب از آن.(117)
8- اصلاح مبانی و ساختار اقتصادی
در زمینة رفع مشکلات معیشتی و مادّی- همان‌طور که آقایان در این‌جا گزارش دادند- کارهای خوبی شده است، اما کافی نیست. چرا کافی نیست؟ زیرا برطرف کردن مشکل معیشتی از قشر کارگر و معلّم و قشرهای دیگر، به اصلاح میان اقتصاد کشور بستگی دارد. فرض کنیم ما حقوق این انسان زحمتکش را بیست درصد یا چهل درصد اضافه کردیم، اما اگر تورّم را مهار و ارزش پول ملی را تأمین نکردیم، آن مقداری که او امسال از ما اضافه می‌گیرد، چنانچه از رشد و رویّة قیمتهای پایین‌تر باشد، فایده‌ای برای او ندارد؛ پس ما برای او کاری نکرده‌ایم، بنابراین اساس کار آن‌جاست.(118)
پانوشت‌ها:
110 - بیانات مقام معظّم رهبری در دیدار با اعضای هیئت دولت، 04/06/1381.
111 - بیانات مقام معظّم رهبری در دیدار با اعضای مجلس خبرگان رهبری، 31/06/1383.
112 - بیانات مقام معظّم رهبری در دیدار با اعضای مجلس خبرگان رهبری، 06/12/1388.
113 - بیانات مقام معظّم رهبری در صحن جامع رضوی، 02/01/1388.
114 - بیانات مقام معظّم رهبری در دیدار با رئیس‌جمهور و اعضای هیئت دولت، 8/6/1389.
115 - بیانات مقام معظّم رهبری در دیدار رئیس‌جمهور و اعضای هیئت دولت به مناسبت هفتة دولت، 04/06/1386.
116 - بیانات مقام معظّم رهبری در دیدار با مسؤولان اقتصادی و دست‌اندرکاران اجرای اصل 44 قانون اساسی، 30/11/1385.
117 - نامه به رئیس جمهور، 8/8/1372.
118 - بیانات مقام معظّم رهبری در جمع زائران و مجاوران حرم مطهر رضوی، 01/01/1390.