اشاره) مقصود این متن به هیچ وجه سیاسی و جانبدارانه نیست یعنی حتی به فرض که کشور ما با هیچ کشوری، خصومت ذاتی و عرضی نداشته باشد و به فرض که بزرگ‌ترین تحقیقات نظامی درباره ریز بالزن‌‌ها در کشور دشمن درجه یک ما انجام نگردد، باز هزینه بدون ثمر یک وزارتخانه برای وزارتخانه‌ای نامتجانس در کشوری دیگر کاری بس مضحک و عجیب است!
یکی از این پروژه‌های تحقیقاتی، پروژه مرتبط با آزمایشگاه MAV یا ریز بالزن‌‌ها است که بررسی با منابع و اسناد آکادمیک آن در دانشگاه‌های سراسر جهان، می‌توان به نکات قابل تأمل و صد البته تعجب برانگیزی دست یافت!
هرچند در کاربرد‌های فراوان اجسام پرنده تردیدی نیست اما شاید کاربرد اصلی پرنده‌های بالزن در ابزار نظامی و به خصوص ابزار جاسوسی تعریف شوند. این ادعا در ابتدا شاید کمی دور از انصاف به نظر برسد اما با بررسی وضعیت تأمین بودجه‌های بزرگترین کارهای تحقیقاتی که تاکنون در این زمینه انجام گرفته است و سازمان‌های پژوهش نظامی که به صورت تخصصی در این چهارچوب فعالیت می‌کنند و از طرفی خروجی تجاری و عملی این تحقیقات این مدعا را تقویت می‌کند که در حال حاضر بیشترین نیازی که بناست از طریق پرندگان بالزن و حشرات مکانیکی ارضا گردد، نیاز جاسوسی و کسب اطلاعات در شرایط خطرناک است. هرچند بنا به هدف پروژه فرصت جست و جوی گسترده و ارائه کامل مراکز تحقیقات نظامی و پروژه‌های عملیاتی شده محقق نبود اما اطلاعات پیش رو که حاصل جست و جوی ساده‌ای در تارنماهای جستجوگر بین‌المللی بود ارائه می‌گردد:
«پشه‌های جاسوس»
این فناوری ظریف، یک پشه مصنوعی، مجهز به کنترل از راه دور، دوربین مخفی، میکروفون، ضبط صدا و یک آزمایشگاه کامل سیار است.
فناوری پشه جاسوس، می‌تواند صد‌‌ها کیلومتر پرواز کند و با نشستن روی بدن افراد، نمونه خون آنها را با دردی به اندازه گزش نیش پشه گرفته و DNA آن را آنالیز کند. سپس، اطلاعات به دست آمده را  با بانک اطلاعاتی خود تطبیق دهد و در پایان عملیات، گزارش شناسایی فرد را به مرکز ارسال ‌کند.
نکته جالب‌تر اینکه، این پشه می‌تواند یک Micro RFID را به پوست فرد مزبور تزریق کرده تا ردیابی او آسان شود. همه این کار‌‌ها را بدون اینکه شخص متوجه‌ شود، انجام می‌دهد.
در واقع این فناوری جاسوسی یک هواپیمای کوچک بدون سرنشین از نوع حشره مانند پشه است که به مرحله تولید رسیده است. این پشه مصنوعی می‌تواند، راه‌های عبوری چون؛ درز‌ها، شکاف‌‌های بسیار کوچک، سوراخ‌های روری چار چوب در‌‌ها و پنجره‌های نیمه باز را تشخیص داده و از آنها عبور کرده تا به حریم خصوصی شما وارد شود.
این فناوری به قدری ظریف و طبیعی ساخته‌ شده است که در ابتدا و با توجه خاص نمی‌توان آنها را از پشه‌های معمولی تشخیص داد.
دیوید‌هامبلینگ رئیس عالی وزارت دفاع در این زمینه می‌گوید؛ ما این محصول را در زمینه نظامی و برای خاک دشمن استفاده خواهیم کرد. این دستگاه‌‌ها هر چند دارای محدودیت‌های است که در حال رفع آن هستیم، اما به دلیل دارا بودن قدرت مخابره تصویر از ارزش بالای برای ارتش آمریکا برخوردار است، چراکه این فناوری می‌توانند دورتر از صد‌ها مایل در خاک دشمن به نظارت مخفیانه و ارسال گزارش مشغول باشد، بدون اینکه توجه کسی را جلب کند.
ژوئن سال 2011 نیز ارتش ایالات متحده مجبور شد به داشتن تکنولوژی بسیار ظریف و پیچیده‌ که مانند، هواپیماهای بدون سرنشین در اشکال حشرات و پرنده‌‌ها هستند، اعتراف کند.این هواپیما‌‌ها که بیشتر با الگو‌برداری از شکل  پروانه، سنجاقک، پشه، مگس، باز‌ها و... هستند در پایگاه هوایی رایت و پترسون آمریکا و نیز کشور‌های چون روسیه، ژاپن، انگلیس و... طراحی و به مرحله اجرا در می‌آیند.
«سازمان دارپا و ساختار تخصصی آن»
دارپا "DARPA” مخفف "Defense Advanced Research Projects Agency” به معنای آژانس پروژه‌های تحقیقاتی دفاعی پیشرفته است که به صورت مستقیم زیر نظر وزارت دفاع آمریکا و شخص وزیر، فعالیت‌ می‌کند.
این سازمان در سال 1958 و برای مقابله با پیشرفت هوایی و فضایی اتحاد جماهیر شوروی به خصوص در دوران جنگ سرد و پیرامون پرتاب نخستین ماهواره فضایی جهان به نام Sputnik 1 بود که توسط اتحاد جماهیر شوروی از پایگاه فضایی بایکونور به مدار زمین پرتاب شد، ایجاد شده است.
بنابر ادعا و معرفی این سازمان در تارنمای رسمی آن، دارپا به دنبال گسترش تکنولوژی در عرصه نظامی و داخلی آمریکا بوده است تا بتواند مقابل تهدیدات خاص دشمنان آمریکا در عرصه نظامی از قدرت خاصی برخودار باشد و از سوی دیگر، از گسترش تکنولوژی‌های پیچیده دشمنان آمریکا جلوگیری کرده و بتواند با نگاه آینده محور، تکنولوژی‌های متعجب‌کننده برای مقابله با دشمنان آمریکا تولید کند.
این سازمان همچنین به دنبال گسترش تکنولوژی در عرصه امنیت ملی آمریکا است تا شهروند آمریکایی در هیچ موقعیتی احساس خطر نکرده و بتواند دشمن را با استفاده از تکنولوژی برتر نابود کند.
با توجه به اخبار منتشر شده از وبسایت رسمی دارپا و دیگر سایت‌های تخصصی در زمینه تکنولوژی، فعالیت‌های دارپا تنها به مسائل نظامی ختم نشده و بسیار فراتر از تکنولوژی برتر نظامی است، به طوری که این سازمان در زمینه علوم روانشناسی، علوم رفتاری و علوم پزشکی نیز فعالیت‌‌ و پیشرفت‌هایی داشته است که بسیاری از آنها به دلیل سری و مخفی بودن هنوز قابل درک نیست.
این سازمان در حال حاضر از 6 اداره تخصصی مجزا تشکیل شده است،؛ تمام گزارش‌‌ها و محصولات تولید شده تنها با نظارت مستقیم مدیر این سازمان انجام می‌شود.
1- اداره اجرای تطبیق (AEO)
این اداره یکی از 2 اداره جدید است که توسط مدیر جدید این سازمان، تشکیل شده است؛ این اداره وظیفه شناسایی و بومی‌سازی مواردی را بر عهده دارد که تا به حال در موضوعات داخلی دارپا وجود نداشته است. (موضوعاتی از قبیل پیشرفت‌ها، ایده‌ها، پیشرفت‌های تکنولوژی و...)، این اداره همچنین وظیفه تطبیق میان پیشرفت‌‌ها و تولیدات ساخته شده در این سازمان را نیز به‌وجود می‌آورد.
2- اداره علوم دفاعی (DSO)
به صورت خیلی قدرتمند، به دنبال پیشرفت‌های امیدبخش در طیف وسیعی از علوم و مهندسی پیگیری می‌کند، این پیشرفت‌‌ها به صورت محوری در افزایش توانایی نظامی به کار گرفته می‌شود.
3- اداره اطلاعات جدید (I2O)
وظیفه این اداره، تحقیق در قسمت‌های مختلف ارتش آمریکا برای برتری قطعی آمریکا در تمام سطوح مختلف نظامی است.
4- اداره تکنولوژی میکروسیستم (MTO)
این اداره وظیفه یکی کردن ریزتراشه‌های الکترونیکی، الکترومغناطیسی، فوتونیک و تولید محصولاتی است که بتواند در علوم ارتباطات، برتری ارتش آمریکا را نسبت به سایرین حفظ کند.
یکی دیگر از وظایف این اداره، مقابله با حملات بیولوژیکی، شیمیایی و اطلاعاتی است، از سوی دیگر، این اداره می‌بایست میان جنگ‌‌ها با استفاده از نیروی نظامی و بدون نیروی نظامی ارتباط برقرار کند.
5- اداره تکنولوژی استراتژیک (STO)
تمرکز این اداره بر روی تکنولوژی‌هایی است که بتواند تأثیرات گسترده‌ای در جنگ داشته و چندین سیستم مختلف را  به صورت همزمان از کار انداخته و یا درگیر کند.
6- اداره تکنولوژی تاکتیکی (TTO)
وظیفه این اداره، تحقیق بر روی سیستم‌‌ها و زیر سیستم‌‌ها است، از سوی دیگر، پیشرفت در زمینه هوانبردی، فضایی و سیستم‌های زمینی نیز به این اداره محول شده است - هواپیماهای بدون سرنشین نظیر فالکون، پرتاب کننده‌‌ها ماهواره‌ای و کنترل کننده‌‌ها جزیی از وظایف این اداره محسوب می‌شود - یکی از موفقیت‌های چشمیگر دارپا در دوران جنگ سرد، ساخت شبکه داخلی ارتباطی برای امور نظامی میان نقاط مختلف آمریکا است، این ایده و این شبکه، با گسترش روز به روز تبدیل به شبکه جهانی اینترنت شده است که در حال حاضر انقلابی در عرصه ارتباطات به راه انداخته است.
شاید دلیل پیشرفت و مشهور شدن دارپا نسبت به 2 دوره قبل، فعالیت‌ها، پیشرفت‌‌ها و تولیداتی بوده است که دارپا در این دوره و تا به حال انجام داده است.ایده و طراحی هواپیماهای رادارگریز، ایده و طراحی هواپیماهای بدون سرنشین، محصولات خاص بیوتکنولوژی، محصولات جاسوسی با استفاده از فناوری‌های نانو و خیلی از پیشرفت‌هایی که در صنعت نظامی آمریکا به چشم می‌خورد، محصول این سازمان بوده است و یا توسط این سازمان مدیریت و نظارت شده است.
«پروژه‌های در حال اجرای دارپا»
الف)حشرات سایبری جاسوس
یکی از پروژ‌ه‌های در حال اقدام دارپا، استفاده از حشرات برای استفاده جاسوسی از این موجودات است، در این پروژه، با استفاده از تکنولوژی نانو، ریزپردازنده‌‌ها و دوربین‌هایی همراه با جی پی اس، روی بدن حشرات قرار گرفته و این حشرات می‌توانند به صورت مستقیم عکس و فیلم را به مرکز کنترل ارسال‌کنند.
انرژی به کار رفته در این حشرات برای عکس و فیلمبرداری، با استفاده از تبدیل انرژی میکانیکی بال حشره به انرژی الکتریکی تأمین می‌شود.
ب)ربات پرنده
ربات پرنده نیز یکی دیگر از محصولات جاسوسی دارپا است که می‌تواند با کنترل از راه دور و با سرعت قابل توجهی در مکان‌های مختلف پرواز کرده و به صورت زنده تصویر‌برداری کند.
از ویژگی‌های این ربات پرنده، سرعت قابل توجه، چرخش و فرود دقیق در مکان‌های تعیین شده است.
این محصول دارپا به عنوان یکی از اختراعات برتر سال 2011 بوده است، این محصول زیر نظر مستقیم رجینا دوگان مدیر فعلی دارپا ساخته شده است.
ج)کامبت(COM-BAT)
پروژه کامبت یکی از مهم‌ترین مراکزی است که به منظور اهداف نظامی و جاسوسی با استفاده از تکنولوژی‌های نوین در دانشگاه میشیگان تأسیس شده است. نکته نغز ماجرا اینجاست که مدیر فعلی کامبت و مدیر برخی دیگر از پروژه‌های دارپا، یک پروفسور ایرانی و از فارغ التحصیلان دانشگاه صنعتی شریف است!
«پروژه‌های عملیاتی در دارپا»
الف)خفاش جاسوس
روبات هواپیمای جاسوسی شبیه خفاش که 15 سانتی متر طول دارد، قادر به جمع آوری اطلاعاتی از مناظر، صدا‌ها و بو‌ها در مناطق رزمی شهری و فرستادن آنها به سربازان در کمترین زمان ممکن می‌باشد.
به نقل از ساینس دیلی، این ایده از طرف ارتش بوده و خود ارتش برای ساخت این روبات هزینه‌ای معادل با 10 میلیون دلار و برای مدت 5 سال به کالج مهندسی دانشگاه میشیگان اختصاص داده است. این هزینه به بخش COM-BAT تعلق گرفته است. همچنین این کمک هزینه می‌تواند برای یک دوره 5 ساله دیگر و به مبلغ 12.5 میلیون دلار دیگر تجدید شود.
پژوهشگران دانشگاه میشیگان روی میکروالکترونیک متمرکز شده اند. آنها درنظر دارند سنسورها، وسایل ارتباطی و باتری‌های مورد نیاز برای این روبات ریز هوایی را که خفاش نام‌گذاری شده، توسعه دهند. مهندسین دوربین‌های کوچکی برای دید استریوی خفاش و یک سری میکروفن‌های ریز برای دریافت انواع صدا‌ها از زوایای مختلف و همچنین ردیاب‌های کوچکی برای تشعشعات هسته‌ای وگازهای سمی در نظر گرفته اند.
برای اینکه خفاش راه خود را در شب پیدا کند از یک رادار کوچک کم توان و یک سیستم جهت یاب حساس استفاده شده است. انرژی‌هایی که خفاش از خورشید، باد، ارتعاش و سایر منابع دریافت می‌کند می‌تواند به شارژ دوباره باتری لیتیمی اش کمک کند. خفاش می‌تواند سیگنال‌‌ها را به سربازان مخابره کند.
COM-BAT همچنین شامل دانشگاه کالیفرنیا در برکلی و دانشگاه نیومکزیکو می‌باشد.  COM-BAT یکی از چهار مرکزی است که ارتش آنها را موظف به یک تلاش گروهی بین صنعت، دانشگاه و آزمایشگاه پژوهشی ارتش برای کار روی یک روبات هواپیمای کوچک که قادر به حس کردن و برقراری ارتباط باشد، کرده است. هرکدام از چهار مرکز، عهده دار توسعه دادن قسمتی از اجزای روبات خفاش می‌باشند. روبات خفاشی که یک حسگر با کنترل خودی و الهام گرفته از خصوصیات یک خفاش واقعی است.سرابندی در این رابطه می‌گوید: "خفاش‌‌ها از یک حس جهت یابی قوی و با کیفیت بالابرخوردارند که حتی در تاریکی می‌توانند با استفاده از امواج برگشتی از اجسام، موقعیت آنها را پیدا کنند. روبات خفاش ما هم باید این گونه باشد.”
روبات می‌تواند برای نظارت کوتاه مدت در پشتیبانی از سربازان در حال پیشروی طراحی شود. همچنین روبات می‌تواند برای مأموریت‌های طولانی تر، درگوشه خیابان یا ساختمان بنشیند و گزارشی از فعالیت‌هایی که انجام می‌دهد را به مرکز فرماندهی ارسال نماید!
غرض از این حاشیه پر رنگ‌تر از متن ذکر این نکته نیست که پروژه‌های تحقیقاتی بالزن یا ابتداً یا در نهایت اهداف نظامی دارند که این وجه ساده و بدیهی ماجراست. مقصود از این سطور طولانی توجه به این نکته بود که در نبود راهبرد آموزشی هدفمند، بودجه آزمایشگاه‌‌ها و پروژه‌های پژوهشی دانشجویان تحصیلات تکمیلی را در مقوله بالزن‌‌ها باید وزارت علوم بپردازد تا ثمره آن در خارج از این مرز‌ها توسط وزارت دفاع سایر کشور‌ها برداشت شود. توجه به این نکته ضروری است که همان طور که ذکر آن رفت هزینه‌های تحقیقاتی ریز بالزن‌‌ها در همه کشورهای پیشرفته توسط وزارت دفاع تأمین می‌شود و وزارت علوم در این معامله ذینفع است حال آن که در کشور ما وزارت دفاع کلا در این مقوله برکنار و وزارت علوم یک بنگاه ضررده و وزارت دفاع کشور خارجی ذینفع است.
بدتر از همه این که در نبود صنایع نظامی متقاضی این فناوری، دانشجویان فارغ التحصیل که عمر علمی خود را پیرامون رفع مشکلات نظامی سایر کشور‌ها گذرانده‌اند پس از بیرون رفتن از محیط ایزوله دانشگاه، برای اشتغال یا باید به گذشته علمی خود پشت کنند و یا به کشور خود.

سید احمد علوی/ دانشجوی کارشناسی ارشد دانشگاه تهران
*منابع در دفتر روزنامه موجود است