راهکارهای تحقق منویات رهبر معظم انقلاب در مورد سیاستهای کلی جمعیت (بخش پایانی)
دست‌های پیدا و پنهان؛ پشت پرده جمعیتی ایران (گزارش روز)
صدیقه توانا
ستاره فرمانفرمایان، دختر یکی از به اصطلاح شاهزادگان و افراد با نفوذ قاجار که به مادر مددکاری اجتماعی ایران ملقب بوده در سال‌های دهه 50 و 60 میلادی، به دعوت سازمان ملل متحد، برای اجرای طرح‌های مددکاری اجتماعی در خاورمیانه به عراق و پس از آن به مصر، سوریه و لبنان سفر کرد. وی اولین فردی بود که در دوران پهلوی شعار فرزند کمتر زندگی بهتر را در ایران سر داد. باتوجه به مستندات موجود بحث کنترل جمعیت در ایران توسط فرمانفرمایان مطرح و برنامه‌ریزی شده بود. این در حالی بود که در آن موقع به خانواده‌هایی که فرزند زیاد مثلا تا 17 تا بچه داشتند جایزه می‌دادند.
پس از این بود که وزارت بهداشت وارد موضوع کنترل جمعیت گردید و بعدها در زمان اوایل انقلاب هم به دلیل مهاجرت مردم به شهرها یا مهاجرت از کشورهای دیگر به ایران، مسئولان یک زنگ خطر اعلام کردند که تعداد جمعیت بی‌رویه افزایش یافته و سپس با جنگ تحمیلی روبرو شدیم، تمام این قضایا باعث شد موضوع کنترل جمعیت جدی گرفته شود، تا آنکه در سال‌های 70 تا 72 رابطان بهداشت با مسئولان آموزش و پرورش، وزارت نیرو... در مورد کاهش جمعیت فعالیت کردند. تا جایی که در اجلاس قاهره بهداشت باروری در مورد تنظیم خانواده مطرح شد و وزارت بهداشت وقت کمک 150میلیون دلاری برای این مسئله دریافت کرد.
نرخ رشد جمعیت سال 73 متعادل بود
براساس مستندات و آمارهای موجود، در سال 1373 نرخ رشد جمعیت متعادل بود و نیاز به ادامه روند کاهش جمعیت نبود و ارسال این کمک‌ها و بودجه از سوی خارجی‌هاتوجیهی نداشت. اما این بودجه کاملا هدفمند وارد ایران شد و از سوی دیگر با هجمه‌های فرهنگی، بهداشت باروری و کنترل جمعیت از سوی غرب مواجه شدیم و متأسفانه در یک مقطع زمانی طولانی وزارت بهداشت تبلیغات گسترده‌ای را برای کنترل جمعیت انجام داد.
خانم دکتر فرشته روح‌افزا، مدیر طرح و برنامه تدوین سیاست شورای فرهنگی اجتماعی زنان در گفت‌وگو با گزارشگر روزنامه کیهان ضمن آنکه اطلاعات دقیق و ارزشمندی در مورد تبلیغات غربی‌ها در ایران در مورد کنترل جمعیت در اختیارمان می‌گذارد، ضمن توضیحات مطالب بالا، اضافه می‌کند: «در سال‌های 70 تا 73 «باشگاه یاران مثبت» به سراسر ایران اعزام شدند و در کلاس‌های آموزش قبل از ازدواج به زوج‌ها توصیه می‌کردند تا 5 سال اول بچه‌دار نشوید ضمن آنکه آموزش جلوگیری از بارداری به آنها داده می‌شد.»
دکتر روح‌افزا تأکید می‌کند: «همه باید دست به دست هم دهیم و هیچ بهانه‌ای دست دشمنان داخلی و خارجی ندهیم. نیروی جوان ما مایه اقتدار نظام جمهوری اسلامی است، بنابراین هیچ عذر و بهانه‌ای در بحث کنترل جمعیت پذیرفته نیست.»
تناسب جمعیت چیست؟
تناسب بین جمعیت، شرایط کشور و ترکیب مهارت و آموزش بر اقتدار ملی اثرگذار است. کشورهای اروپایی پس از رسیدن به آمار منفی رشد جمعیت، این موضوع را درک کردند. ما نیز در چنین شرایطی نباید از قافله رشد جمعیت عقب بمانیم.
رشد جمعیت کشور بعد از انقلاب 2/7 بوده، این رقم در سال 65 به 3/9 رسید. اما از سال 65 تاکنون رشد جمعیت کاهش یافته و این رقم در حال حاضر 1/3 است.
براساس این آمار رشد کنونی جمعیت پایین است و ادامه روند کنونی موجب می‌شود در سال 1420 تا 1425 شاهد کاهش جمعیت باشیم. نرخ کنونی باروری در کشور 1/7 است در حالی که این رقم باید 2/1 باشد. مقام معظم رهبری از سال‌های قبل بارها درباره کاهش رشد جمعیت هشدار دادند، این نگاه در نهایت منجر به ابلاغ و تدوین سیاستهای کلی جمعیت از سوی معظم‌له شد تا رشد جمعیت متناسب و متعادل با نیاز کشور باشد.
هرم سنی جمعیت گرایش
به سمت سالمندی دارد
پدیده غلط کاهش جمعیت که در دهه 60 برای دومین بار در کشور ترویج یافت علی‌رغم اشتباه بودن و خلاف مبانی شرع و علم روانشناسی بودن آن، آنچنان با شتاب عملیاتی شد که حیرت جهانیان را برانگیخت و اکنون هم هرم سنی جمعیتی ایران روند گرایش به سمت سالمندی دارد که ادامه این روند تهدیدی جدی برای آینده کشور محسوب می‌شود.
حال برای جلوگیری از این تهدید چه باید کرد؟ حجت‌الاسلام محمدحسین نیک فال استاد حوزه و دانشگاه و مؤلف کتابهای «دری به سوی بهشت» و «زندگی آرام» در پاسخ به این «چه باید کرد»ها به گزارشگر کیهان با تأکید بر اینکه در خصوص تنظیم خانواده و کنترل یا افزایش جمعیت دو نظر وجود دارد، می‌گوید: «عده‌ای معتقدند جمعیت به دلیل کمبود مواد غذایی تراکم جمعیتی، اداره فرزندان و خانواده و... باید کنترل گردد. این گروه شعار دو بچه کافی است را سرمی‌دهند چون این نظریه توقف سن جوانی و سالمندشدن جمعیت کشور را در برهه‌ای از زمان باعث خواهد شد و لذا کم‌شدن نیروی انسانی را به دنبال خواهد داشت. حجت‌الاسلام نیک‌فال می‌گوید: از نظر روانی و دینی که ارتباطات اجتماعی و صله‌رحم باعث نشاط جامعه می شود، با شعار دو بچه کافی است به دلیل نداشتن خاله، عمه، دایی و... در نسلهای بعد، جامعه به سمت افسردگی پیش خواهد رفت. در مقابل عده‌ای به دلیل توجه به فلسفه خانواده، وسعت امکانات، استعماری بودن کنترل جمعیت و... با افزایش بی‌رویه جمعیت موافقند. که این نظریه نیز به نوبه خود باطل است.
وی در مورد دلایل این بطلان توضیح می‌دهد و می‌گوید: «چرا که در روایات اسلامی از فرزندآوری مادران با اندیشه ناسالم شرایط فرهنگی نامطلوب خانواده، مادران بیمار... منع شده است.»
به او می‌گویم پس در این وضعیت راه مطلوب کدام است و چه باید کرد؟ می‌گوید: «با افزایش سبک زندگی اسلامی به نتیجه سومی دست پیدا می‌کنیم که در آن به مانند سرماخوردگی کل افراد جامعه در یک برهه‌ای از زمان پزشک برای همه یک نوع دارو را تجویز نمی‌کند، بلکه برای هر کس به تناسب ساختار جسمی و روحی‌اش دارویی را توصیه می‌کند.»
به اعتقاد نیک‌فال در فرزندآوری نیز خانواده‌هایی که شرایط لازم برای تربیت و داشتن فرزند را ندارند یک فرزند هم حتی برای آنها زیاد است و در مقابل خانواده‌هایی که همه شرایط لازم را دارا هستند، 10 فرزند هم برای آنها کم است.» بنابراین جمع روایات، کنترل جمعیت و فرزند نیز در همین مطلب خلاصه می‌شود.
این استاد حوزه و دانشگاه بر این عقیده است که ترویج و اشاعه فرهنگ منحط غرب در دهه‌های اخیر در میان برخی خانواده‌های ایرانی از سوی رسانه‌های غربی، سیاست جمعیتی کشور را همسو با سیاست غرب که مبتنی بر عدم اعتماد به خداوند متعال در تامین روزی فرزندان و خوشبخت نشان دادن خانواده‌های فاقد فرزند است، ما را از سبک زندگی اسلامی به سمت سبک زندگی لائیک سوق داده است، بنابراین مقام معظم رهبری با الهام از مبانی دینی و سبک زندگی اسلامی، سیاستهای کلی جمعیت را براساس بند یک اصل 110 قانون اساسی تعیین و ابلاغ فرمودند که اگر مردم و دولتمردان به اجرای آن پایبند باشند، منجر به شکوفایی و پویایی نسل در کشور خواهد شد.» به حجت‌الاسلام نیک‌فال می‌گویم برای تحقق این امر مردم و مسئولان هر یک وظایفی دارند. این وظایف چیست؟ وی پاسخم را در ابتدا با شرح وظایف دولت این‌طور می‌دهد: «رفع موانع ازدواج، تبیین و ترویج تشکیل خانواده و افزایش فرزند با اختصاص تسهیلات مناسب برای مادران به ویژه در دوره بارداری و شیردهی که قرآن نیز در سوره احقاف بر این نکته تاکید کرده است، پوشش بیمه‌ای هزینه‌های زایمان، تحکیم بنیان خانواده یا آموزش‌های عمومی و ترویج ابعاد مطلوب سبک زندگی اسلامی نیز از جمله این وظایف است.»
وی به وظایف خانواده‌ها در خصوص گسترش سبک زندگی اسلامی و بحث جمعیت می‌پردازد و می‌گوید: «ایجاد زمینه ازدواج به موقع فرزندان، آموزش همسرداری به فرزندان در جهت تحکیم خانواده، مقابله با پدیده شوم قبح‌زدایی از طلاق، اعتماد به رزاق بودن خداوند و عدم ترس از روزی در فرزندآوری و تبیین تفاوتهای ریشه‌ای و اعتقادی سبک زندگی ایرانی-اسلامی یا سبک زندگی غربی به فرزند را باید از جمله وظایف خانواده‌ها برشمرد.»
وی تاکید دارد که در بحث افزایش جمعیت نباید عامیانه و غیرعلمی برخورد کنیم بنابراین هر خانواده‌ای به تناسب توانایی اداره و تربیت فرزند حداقل 4 فرزند (2 دختر و 2 پسر) هم در جهت حفظ ساختار جمعیت و هم حفظ ارتباطات اجتماعی بهتر داشته باشد. همچنین باید شاخص‌های فرهنگی و اجتماعی افزایش جمعیت به همراه مبانی تربیتی، ایرانی اسلامی طراحی شود و شاخص‌های توسعه اجرایی شده در پی 25 سال گذشته که یک شاخص غربی بود کنار گذاشته شود.
چرا که در فرهنگ غربی علم و رفاه به عنوان یک پز اجتماعی پذیرفته شده است که عاملی است در جهت تجمل‌گرایی و این باعث می‌گردد که خانواده‌ها به دلیل افزایش غیرمعقول هزینه‌های زندگی نگرش مثبتی به موضوع فرزندآوری نداشته باشند.»ولی در سبک زندگی اسلامی، رفاه تا جایی زیباست که تبدیل به تجمل‌گرایی اسراف و تبذیر نگردد. همچنین باید با ترویج سبک زندگی اسلامی به مردم و به خصوص قشر جوان ثابت کرد که افزایش جمعیت نه تنها مشکلات اقتصادی و گرفتاری ایجاد نمی‌کند بلکه در توانمندی و قدرت نظامی و اقتصادی کشور نقش بسزایی دارد.
حجت‌الاسلام نیک فال فرزند را در سبک زندگی اسلامی به عنوان شیرینی زندگی بیان کرده و می‌گوید: «فرزند موجب افزایش نشاط و امید به آینده می‌شود. در سبک زندگی غربی که کمال زن را در داشتن تحصیلات دانشگاهی و شغل بیرون از خانه و... بیان می‌کند، مانع رسیدن آنها را دردسری به نام فرزند می‌داند اما سبک زندگی اسلامی کمال زن را در تشکیل و هدایت یک زندگی مستحکم و پایدار عنوان کرده و فرزند را برای رسیدن به پایداری و استحکام خانواده عامل اصلی می‌داند.
به طور کلی فرهنگ غرب کمال زن را فردگرایی می داند و باربی‌گرایی را اصل برای زن می‌شمارد که فرزند برای آنها مفید فایده نیست ولی در فرهنگ اسلامی خانواده‌های خوب، خانواده‌داری، جمع‌گرایی وعدم انزوا و نگهداری تناسب اندام با رژیم درمانی و... را اصل شمرده است که فرزندآوری برای آنها مضر نیست. اگر بخواهیم به جمعیت مناسب کشور برسیم باید سبک زندگی اسلامی را ترویج دهیم تا فرهنگ غربی از جامعه رخت بربندد.»
کم کاری‌ها قابل پذیرش نیست
مسئول بسیج دانشجویی کشور ضمن انتقاداتی به وزارت ارشاد در مورد کم کاری‌های فرهنگی در خصوص سبک زندگی اسلامی توجه دولتمردان در وزارت ارشاد را به این مقوله جلب می‌کند که به جای پرداختن به موضوعات تکراری دوران موسوم به اصلاحات و طرح مباحثی که باعث جلب توجه معدود افراد می‌شود، دست روی مناسبات فرهنگی بگذارند.به او می‌گویم نقش وزارت بهداشت را در این میان چگونه می‌بینید؟می‌گوید: «به وزارت بهداشت هم نقد داریم. طبیعی است که وزارتخانه‌ای که 26 سال مجری و منادی سیاستهای کنترل جمعیت بود زمان می‌برد تا ساختارش متناسب با شرایط جدید شود. ماحرکت‌های مبنایی در خصوص این تغییر روند در وزارت بهداشت را شاهد نیستیم حرکت بدنه وزارت بهداشت به عنوان مسئول و همه‌کاره موضوع جمعیت، تحرکی لازم و متناسب با دغدغه رهبر معظم انقلاب نیست. هر چند که وزیر بهداشت فردی دلسوز، باسابقه جهادی و متعهد است ولی توقع بیشتری داریم در این عرصه باید یک مدیریت جهادی صورت گیرد و یک برنامه متناسب با دغدغه‌های حضرت آقا و پرشتاب ریخته شود. در مدیریت جهادی فرصتی برای اتلاف وقت نداریم، یعنی با مدیریت جهادی می‌توان مقوله جمعیت را به خط اصلی خود برگرداند.»