پرسش:
از منظر آموزه‌های وحیانی چه علل و اسبابی موجب می‌شود که کرامت نفس انسان خدشه‌دار شود؟
پاسخ:
کسی که خواستار حفظ و تقویت کرامت نفس خود است، باید موانع آن را از بین ببرد، و اجازه رشد آنها را در خود ندهد. زیرا با وجود این موانع جایی برای رشد و تقویت صفت کرامت در انسان باقی نمی‌ماند. مهم‌ترین موانع کرامت نفس عبارتند از:
1- طغیان و سرکشی در برابر خدا
خوی‌سرکشی و طغیان، با کرامت و بزرگواری ناسازگار است. خدای متعال در سوره انفطار آیه 10 می‌فرماید: «یا ایها الانسان ما غرک بربک الکریم... و ان علیکم لحافظین کراما کاتبین» ای انسان چه چیز تو را به پروردگار کریمت مغرور کرد؟... و به درستی که بر شما محافظینی هستند که نویسندگان با کرامتند. کسی در مقابل پروردگار کریم خود مغرور شده و سرکشی می‌کند که از نعمتهای او غافل شده باشد. در حالی که انسان با کرامت در برابر کوچکترین نعمت شکرگزار است. به فرموده امام‌علی(ع): الکریم یشکر القلیل و اللئیم یکفر الجزیل» انسان کریم برای کم، سپاسگزاری می‌کند و لئیم در مقابل بسیار؛ ناسپاس است. (میزان الحکم، ج 8، ص 365)
بنابراین غرور و تکبر در مقابل خدا و طغیان و سرکشی در برابر نعمت‌های فراوان او، از مهم‌ترین موانع اساسی نیل به کرامت نفس است.
2- دنیاپرستی
منظور از دنیاپرستی، دلبستگی و وابسته شدن به دنیا و مادیات است. چرا که دنیا خود نیز از مظاهر آیات الهی است و دنیاطلبی در یک حدی برای همه لازم و ضروری است.
قرآن کریم در سوره حدید آیه 20 می‌فرماید: «واعلموا انما الحیاه الدنیا لعب و لهو و زینه و تفاخر بینکم و تکاثر فی‌الاموال و الاولاد» بدانید که زندگی دنیا بازیچه و بیهودگی و آرایش و فخرفروشی و افزون‌خواهی در اموال و اولاد است.
بنابراین دنیاپرستی و وابسته شدن به مظاهر مادی دنیا، مانع ورود انسان به مدرسه کرامت الهی می‌شود. غفلت از مرگ انسان را به عالم دنیا و طبیعت علاقمند‌تر و دلبستگی او بیشتر می‌کند و با این وابستگی‌ها به دنیا که منشأ پست است، انسان به کرامت الهی نخواهد رسید.
قرآن‌کریم در سوریه اعراف آیه 169 می‌فرماید: «یأخذون عرض هذا الادنی» متاع این دنیای پست را گرفتند»
3- ارتکاب اعمال پست
انسان طالب کرامت از هر نوع پستی پرهیز می‌کند و اعمال و اخلاق خودرا از هر نوع شائبه‌ای منزه و پاک می‌سازد. زیرا با پستی و دنائت نمی‌توان به مرتبه والای کرامت نفس رسید. علی(ع) در این رابطه می‌فرماید: «اکرم نفسک عن کل دینه» نفس خود را از هر چیز پستی بزرگ‌دار. (نهج‌البلاغه، نامه 31)
چرا که اعمال و صفات پست، ریشه کرامت را در انسان می‌سوزاند و بدون رهایی از آن نمی‌توان به کرامت نائل شد. به راستی که روحیه جوانمردی و بزرگ‌منشی آدمی در دوری از کارهای پست است: امام‌علی(ع) می‌فرماید: المروه تمنع من کل دینه» روحیه جوانمردی و بزرگ‌منشی انسان را از هر کار پستی منع می‌کند. (غررالحکم و دررالکلم، ص 79)
همچنین از دیگر سخنان ائمه(ع) به ویژه امام علی(ع) برمی‌آید که دروغ در منش کریمان نیست (غرر‌الحکم، ح 1507) کریمان هرگاه وعده نیک دهند، بدان عمل می‌کنند، اما از تهدید خود در می‌گذرند (همان، ح 1528) کریم هرگز دشنام بر زبان نمی‌آورد. (همان،‌ح 9478) و از فرومایگان انتقام نمی‌گیرد. (همان، ح 10735) ناملایمات را تحمل می‌کند (همان، ص 594) و از بزرگترین ویژگی انسان کریم آن است که پیش از اظهار نیاز نیازمندان، در نیکی بدانها پیش‌دستی می‌کند. (همان، ح 979)