نگاهی به بازار میوه شب عید و چالش‌های پیش رو(بخش پایانی)
تنظیم بازار میوه؛ در مبارزه با قاچاق
گالیا توانگر
یکی از تغییر رویکردهای وزارت جهاد کشاورزی در این زمینه خرید و ذخیره‌سازی میوه شب عید در مراکز استان‌های کشور بوده است تا مشکلاتی مانند سال گذشته در تنظیم بازار میوه در ایام نوروز ایجاد نشود و به بهانه‌هایی مانند عدم امکان توزیع مناسب باعث گرانی میوه نشود. در حالی که برخی سودجویان سعی داشتند با شایعه اینکه پرتقال شب عید کافی نیست، بر تلاطم بازار میوه شب عید بیفزایند و حتی اگر می‌شد قیمت میوه‌ها بویژه پرتقال را تا حد قابل توجهی بالا ببرند.
محمود حجتی وزیر جهاد کشاورزی با بیان اینکه هیچ مشکلی برای میوه شب عید وجود ندارد وذخیره‌سازی به حد کافی و حتی زیادتر از نیاز انجام شده است، آرامشی نسبی بربازار میوه شب عید حاکم کرد.
حقیقت امر این است که در زمینه سیب با توجه به تولید فراوان داخلی نه تنها در حد نیاز مردم سیب موجود است، بلکه باید برای مازاد آن بازاریابی خارج از مرزها را با جدیت دنبال کرد.
در مورد پرتقال هم اگر تکیه‌مان بر پرتقال‌های ذخیره شده باشد، مشکلی نداریم؛ اما مسئله اینجاست که پرتقال‌های داخلی شب عید معمولا مدتی را در سرد خانه گذرانده‌اند، بعضا مزه حقیقی پرتقال تازه را ندارند و یا قدری شل به نظر می‌رسند. در مورد پرتقال اگر بخواهیم از این لحاظ بنگریم می‌شود گفت با مقداری واردات می‌توان این مشکل را برای قشری که میوه با قیمت بالاتر و کیفیت طبیعی‌تر می‌خواهند حل کرد.
نخریدن میوه قاچاق با همت شهروندان
سیما خشنود یک خانه‌دار در حالی که میوه‌هایی را که می‌خواهد خریداری کند دستچین می‌کند، می‌گوید: «من ترجیح می‌دهم پول بیشتری بدهم اما میوه‌هایی را که می‌خواهم خریداری کنم، خودم دستچین کرده و به داخل پلاستیک بریزم. دوست ندارم میوهای لک‌دار یا شل و لهیده به خانه ببرم. بالاخره ما که پول می‌دهیم، لااقل میوه درست استفاده کنیم.»
زهرا منوچهر زاده نیز به پاکیزگی محیط زیست اهمیت می‌دهد و می‌گوید: «تا چند سال پیش میوه را در پاکت دست مشتری می‌دادند، حالا در همه مراکز عرضه میوه نایلون‌های پلاستیکی باب شده‌اند که بزرگ‌ترین ضربه را به محیط زیست می‌زنند.برای الگو‌سازی از میادین میوه و تره بار می‌توان شروع کرد و از پاکت‌های طرح‌دار زیبا استفاده کرد.»
حمید سر آسیابی در حالی که یک پرتقال مارک‌دار سالم و چاق و چله را بر سردست می‌چرخاند به گزارشگر کیهان می‌گوید: «یعنی در ایام عید یک چنین میوهای گیر می‌آید؟ راستی چرا به نیمه تعطیلات عید نرسیده پرتقال‌ها شل و وا رفته و تلخ مزه می‌شوند؟!»
وی ادامه می‌دهد: «میوه چیزی نیست که قبل از تعطیلات در حجم زیاد بخریم و در خانه ذخیره کنیم. انتظار ما از توزیع‌کنندگان میوه این است که انصاف داشته باشند. خیال نکنند نظارتی نیست و بار شُل سردخانه‌ای را به جای پرتقال سالم عرضه کنند. ناظر هم که نباشد، خدا که هست.»
مریم احمدی شهروند دیگری است که در رابطه با چگونگی مبارزه با قاچاق میوه صراحتا می‌گوید: «چرا نمی‌توانیم برای نجات محصول داخلی از خرید میوه قاچاق چشم‌پوشی کنیم؟ اگر مشتری نباشد به بدنه قاچاق ضربه وارد می‌شود.برای رضای خدا و حال کشاورزان میوه قاچاق نخریم.»
قاچاق سلیقه داخلی را به بیراهه می‌کشد
محمد توکلی عامل فروش میوه‌های گرمسیری مجوز‌دار نظیر موز و انبه برایمان در زمینه قدمت قاچاق در بازار میوه می‌گوید: «در حدود 15 تا 20 سالی که در بازار میوه فعالیت دارم و تا آنجا که به یاد می‌آورم با پدیده ناخوشایند قاچاق میوه روبرو بوده‌ایم، اما هیچ‌گاه ریشه کن نشده است.این یک واقعیت انکارناپذیر است که صدور مجوز برای همه نوع میوهای در حال حاضر به تولید‌کننده داخلی لطمه می‌زند. من موافق ورود گیلاس کیلویی 100 هزار تومانی، انگور آفریقایی کیلویی 80 تا 100 هزار تومان و گلابی آمریکایی (دراگون) 70 تا 80هزار تومانی نیستم. باعث می‌شود میوه فروشی‌های لوکس -که بیشتر در مغازه شان این نوع میوه‌های ناآشنا و گران دیده می‌شوند- به بارهای دیگر توجه نکنند و با گسترده شدن فعالیت میوه فروشی‌های لوکس در سطح شهر به تولید‌کننده سیب و پرتقال داخلی لطماتی وارد آید.»
وی ادامه می‌دهد: «البته موز اوایل مجوز نداشت، اما بعد کم کم مجوز ورود پیدا کرد. نیاز بازار با تولید داخلی اصلا تامین نمی‌شد و موز هم میوه شاخص میوه‌های گرمسیری به حساب می‌آید. بنابراین یک جاهایی که تقاضای داخلی زیاد است و امکان تامین بازار با توجه به تولید داخلی وجود ندارد، می توان برای برخی میوه‌هایی که متقاضی بالایی دارند، مجوز صادر کرد تا از لیست قاچاق خارج شوند.این بدان معنا نیست که برای هر میوه ناآشنایی مجوز صادر کنیم. در مورد سیب صدور مجوز واقعا اشتباه است، چون مازاد تولید داریم ومحصول کشاورزان روی زمین مانده است. در مورد پرتقال هم مشکل حادی نداریم؛ اما یک حقیقتی در مورد پرتقال شب عید وجود دارد که چون مدتی در سرد خانه ذخیره مانده اند، ضایعاتشان بالاست.بعضا برای جلا دادنشان برخی میوه فروش‌ها به پوست آنها واکس می‌زنند و یا چون مدتی در سرد خانه ذخیره بوده‌اند، قدری شل شده و مزه‌شان تلخ می‌شود. با توجه به این دلایل می‌توان با احتیاط مجوز پرتقال را صادر کرد تا نیاز بازار به میوه مرغوب‌تر تامین گردد.»
کیسه‌های سیمان نمای بارقاچاق!
هنوزماجرای آلودگی میوه‌های وارداتی مانند کرم کشنده نارنگی پاکستانی و امثال آن از یادها نرفته و همین مسئله- آلودگی میوه‌های وارداتی- نگرانی‌هایی را در میان افکار عمومی ایجاد کرده است.
باید توجه داشت که چون میوه‌های قاچاق مراحل قانونی ورود از قبیل قرنطینه و آزمایش بهداشتی را نگذرانده اند، بالطبع ممکن است از لحاظ بهداشتی دچار مشکلاتی باشند که خوردنشان توسط هیچ کارشناس بهداشتی و تغذیه‌ای توصیه نمی‌شود. تا آنجا که محمود حجتی وزیر جهاد کشاورزی در جدیدترین مصاحبه مطبوعاتی خود اظهار می‌کند: «مگس مدیترانه‌ای با پرتقال و مگس زیتون با واردات زیتون قاچاق به کشور آمده است.»
درثانی برای نگهداری‌شان معلوم نیست از چه آفت کش‌ها و نگهدارنده‌هایی استفاده کرده‌اند؟ ممکن است بر بدن انسان تاثیرات خطرناکی داشته باشند. وقتی میوه قاچاق می‌شود یعنی قرنطینه نشده و کنترل بهداشتی بر آن صورت نگرفته است.
ازتوکلی عامل فروش میوه سؤال می‌کنم: شما که جزو دست‌اندرکاران میوه هستید، می‌دانید که میوه‌های قاچاق از کجا می‌آیند؟ وی پاسخ می‌دهد: «میوه‌های خارجی عمدتا از جنوب کشور وارد می‌شوند. با لنج از دبی می‌آورند.من خودم بارها از نزدیک دیده‌ام برای حمل بار قاچاق، روی بار یک نوع میوه ارزان مثل خیار می‌زنند و زیرش کارتن میوه‌های قاچاق را می‌چینند.گاهی دیده‌ام رویش بار سیمان زده‌اند و زیرش میوه‌های قاچاق را مخفی کرده‌اند! یک بخش دیگری از میوه‌های غیرمجوز‌دار از مرز کردستان وارد می‌شوند.»
-آیا میوه‌های قاچاق از لحاظ بهداشتی مشکل دارند؟
-(با خنده) من تا به حال نشنیده‌ام کسی با خوردن میوه غیرمجوز‌دار به حال بدی بیفتد و یا روانه بیمارستان شود، اما مطمئنا وقتی این میوه‌ها را به خورد بازار میوه شب عید می‌دهند، همه چیز به هم می‌ریزد و از توزیع‌کنندگان میوه تا فروشندگان خرد و مردم حالشان بد می‌شود. این قبیل میوه‌ها بر بازار داخلی بی‌تاثیر نیستند و باعث می‌شود در طولانی مدت توجه به محصول داخلی کم شود. بنابراین اگر می‌خواهیم مردم میوه قاچاق نخرند، اولا حقیقت را آن‌طور که هست تشریح کنیم و نواقص کار خود را در گمرک پیش چشممان بیاوریم، نه اینکه با گفتن اینکه میوه‌های خارجی مسمومند، انتظار داشته باشیم که مردم نخرند. در ثانی باید ساز و کارهای گمرکی متحول شده و نظارت جدی‌تر گردد.»
این توزیع‌کننده میوه‌های گرمسیری در مورد مهم‌ترین چالش‌های پیش روی فروشندگان و توزیع‌کنندگان بار میوه کشور توضیح می‌دهد: «یکی از بزرگ‌ترین مشکلات ما این است که برای برخی مغازه‌داران و حتی غرفه‌داران میادین میوه و تره‌بار، بار می‌دهیم و چک می‌گیریم، ولی برای پاس شدن چک‌هایمان هیچ‌گونه تضمینی وجود ندارد. شهرداری می‌گوید تنها متولی کرایه دادن غرفه‌ها در میادین است و در مورد این مسائل هیچ مسئولیتی را متوجه خود نمی‌داند.»
میوه‌های قاچاق چطور وارد می‌شوند؟
سعید محمدزاده صاحب یک سوپر میوه در شرق تهران درپاسخ به این سوال که میوه‌های قاچاق چطور وارد می‌شوند؟ به گزارشگر کیهان می‌گوید: «حقیقت امر این است که شکل‌های کوچک و بزرگی برای قاچاق میوه‌های ممنوعه (بدون مجوز) وجود دارد. برخی از کارتن‌های میوه‌های ممنوعه در ته چمدان‌های مسافران وارد می‌شوند. اینها را به چند میوه فروشی خرد سر کوچه و محله‌شان می‌دهند تا یکی دو میلیونی برایشان سود داشته باشد! این قبیل میوه فروشی‌ها در واقع میوه‌های لوکس و قاچاق را پیش روی مشتریانشان می‌چینند.»
وی ادامه می‌دهد: «گاهی در کانتینری ترانزیت می‌شوند. میوه‌های زیادی برای رسیدن به مقصدشان از خاک ما می‌گذرند، اما در بدو ورود پلمب شده و در کشور مقصد گشوده می‌شوند.اخیرا تعدادی از این کانتینرها در داخل کشورمان پلمب‌شان شکسته شده و توزیع گردیده‌اند. گاهی هم کانتینر حاوی کالاهای دیگری است و مثلا تعدادی کارتن اژدهای آمریکایی (گلابی آمریکایی) را لابه لای اجناس دیگر جا‌سازی کرده‌اند! شیوه دیگری که مشاهده شده حمل نارنگی پاکستانی در سبدهای پلاستیکی میوه ایرانی بوده است تا رد گم‌کنی باشد!»از وی سؤال می‌کنم: تعزیرات کاری با میوه فروشی‌های لوکس سطح شهر که میوه قاچاق در ویترین خود می‌چینند، ندارد؟ وی پاسخ می‌دهد: «اگر می‌خواستند می‌توانستند از گمرک جلویش را بگیرند.»
جدیدترین بخشنامه گمرکی
در رابطه با ترانزیت میوه
همه می‌گویند رد پای گمرک در چالش قاچاق میوه پر رنگ است. بیشتر خبرهای مربوط به قاچاق میوه با این سؤال به پایان می‌رسد که چرا از گمرک و اسکله در بندر جلو میوه‌های قاچاق را نمی‌گیرند؟
احمد صادقیان رئیس کمیسیون کشاورزی و صنایع غذایی اتاق بازرگانی ایران با لیست سؤالات خود مسئولان گمرک را در 16 اسفند ماه 94 این‌گونه به چالش می‌کشد: «آمارهای عجیب و غریبی برای حجم قاچاق به کشور وجود دارد که جای سؤال است کالاهای قاچاق با این حجم از چه کانالی به کشور وارد می‌شوند؟ واقعا مبادی ورودی کشور چگونه است که گروه‌هایی به صورت تیمی کالاهایی را به صورت قاچاق وارد می‌کنند؟ مسئولان مربوطه باید شبکه‌های قاچاق را شناسایی کنند. جای سؤال است مگر توان مقابله با قاچاق و قاچاقچیان وجود ندارد و اگر وجود دارد چرا جلوگیری نمی‌شود؟»
اما مسعود کرباسیان رئیس گمرک ایران معتقد است: «هر کالایی که به صورت قانونی از گمرک ایران وارد کشور می‌شود ثبت سفارش شده و قرنطینه آنها را بررسی می‌کند و سپس وارد کشور می‌شود. گمرک ایران برنامه دارد که در این زمینه به سمت دریافت گواهی ثبت از کشور مبدأ نیز برود. همچنین گمرک ایران از طریق سامانه جامع گمرکی امکان ردیابی هر کالایی را که وارد گمرک ایران می‌شود، دارد. کالاهایی که به ایران ترانزیت می‌شوند از طریق جی‌پی‌اس قابل ردیابی اند. تصمیم جدید گمرک ایران برای کنترل بیشتر مرزها بر این است که جلوی ترانزیت داخلی کالا را بگیریم و به این ترتیب، بار در اولین گمرک ترخیص شود.»
البته کرباسیان صورت مسئله را انکار نکرده و می‌گوید: «اصناف می‌توانند به ما کمک کنند که بفهمیم منشأ واردات میوه قاچاق کجاست؟ اگر اصناف کشور با گمرک همکاری کنند، می‌توانیم منشا واردات میوه قاچاق را پیدا کرده و با همکاری نیروی انتظامی از ورود آن جلوگیری کنیم.»
گفتنی است در لحظه تنظیم این گزارش بخشنامه‌ای از سوی گمرک ایران صادر شده است که از حمل یکسره میوه جداً خودداری شود، همه میوه‌ها از مرز قرمز عبور کنند، در دستگاه ایکس ری قرار بگیرند و همچنین از ترانزیت میوه در مرزهای ورودی جداً جلوگیری شود.