گالیا توانگر

- شش تن از اعضای یک خانواده در پی استنشاق گاز سمی منوکسید کربن روانه بیمارستان شدند. حادثه در طبقه پنجم یک ساختمان پنج طبقه 10 واحدی 100 متری رخ داد که همسایه‌ها از غیبت ساکنان آن نگران شده و با شکستن در وارد خانه شدند. آتش‌نشانان پس از ورود به خانه با جسم بی‌حال 6 عضو این خانواده شامل 2 آقا، 2 خانم و دو پسربچه خردسال روبه‌رو شدند که بلافاصله این افراد را به بیرون ساختمان منتقل کرده و به عوامل اورژانس مستقر در محل حادثه تحویل دادند. آتش‌نشانان در بررسی علت حادثه متوجه شدند که عدم تهویه مناسب در موتورخانه، نقص در سیستم دودکش‌های موتورخانه در طبقه منفی یک و نشت گاز منوکسید کربن در دودکش‌ها باعث این حادثه شده است.
- مسمومیت با گاز منوکسیدکربن در چهار محال‌و‌بختیاری مادر و دو کودکش را روانه‌ بیمارستان کرد.دو کودک به همراه مادرشان در خانه خود واقع در شهرکرد دچار حالات سرگیجه و کاهش سطح هوشیاری شدند. پس از اعلام حادثه‌ مذکور که به علت عدم رعایت استانداردها در استفاده از وسایل گاز سوز بوجود آمده بود، تکنسین‌های فوریت‌های پزشکی بر بالین مصدومان حاضر شدند و آنها را پس از انجام اقدامات اولیه‌ درمانی به بیمارستان منتقل کردند.
‌ - دکتر آرش سالاری مدیرکل پزشکی قانونی استان کرمانشاه با اشاره به فوت 828 نفر بر اثر خفگی با گاز مونوکسیدکربن در کشور طی سال گذشته، اظهار کرد: از این تعداد 26 نفر کرمانشاهی بودند که متاسفانه بیشتر آنها بر اثر نشت گاز منوکسید کربن از بخاری منازل جان خود را از دست دادند.
- دکتر ساسان راوندی مدیرکل پزشکی قانونی ایلام گفت:«شهروندان با عدم رعایت نکات ایمنی نگذارند خواب‌های شیرین زمستانی به خواب ابدی تبدیل شود.»
آنچه در بالا خواندید نمونه‌ای از ده‌ها خبر مربوط به حوادث گاز گرفتگی است که سالانه بویژه با شروع فصل سرما در لابه لای صفحه حوادث مطبوعات بیشتر به چشم می‌خورند.گویی علی‌رغم هشدارهای مربوط به مرگ خاموش باز هم نسبت به خطرات این گاز بی‌رنگ و بی‌بو غافلیم. استفاده از وسایل گرم‌کننده معیوب، چک نکردن دودکش بخاری، نصب نادرست وسایل و...هم باعث اتلاف انرژی شده و هم در یک لحظه خسارات جبران‌ناپذیر مالی و جانی را به دنبال خواهد داشت.بنابراین هم می‌طلبد که روی اختراعات بالا بردن سطح ایمنی در وسایل گاز‌سوز دقیق شویم و هم شهروندان به نکات ایمنی بیش از پیش دقت داشته باشند.
علائم مسمومیت با منوا‌کسیدکربن می‌تواند طیف وسیعی از علائم را شامل شود که در بیماری‌های مختلفی دیده می‌شود. متأسفانه بسیاری از این علائم شبیه به علائم سرماخوردگی است و اکثر افراد فکر می‌کنند به دلیل سردی هوا دچار سرماخوردگی شده‌اند و سعی در خوابیدن می‌کنند، در صورتی ابتلای تمام افراد خانواده به علایمی شبیه به آنفلوآنزا، بروز مسمومیت در افراد را نشان می‌دهد. سردرد، ضعف جسمانی، سرگیجه و بی‌قراری، تهوع و استفراغ، خمیازه کشیدن بیش از حد، کاهش دید از علایم عمومی مسمومیت‌ها هستند که چنانچه افراد در این مرحله متوجه چنین علایمی شدند، با خارج شدن از فضای آلوده می‌توانند از پیشرفت مسمومیت پیشگیری کنند. بهترین روش به منظور پیشگیری از مسمومیت با گاز منوکسیدکربن رعایت نکات ایمنی در نصب و استفاده از وسایل گازسوز و سوخت‌های فسیلی است و استفاده از وسایل گرمایشی استاندارد در پیشگیری از این مسمومیت از اهمیت بالایی برخوردار است. بخاری‌های بدون دودکش به هیچ عنوان از تولید گاز منواکسید کربن جلوگیری نمی‌کند.  
کنترل و انسداد منافذ مسیر دودکش قبل از راه‌اندازی بخاری و آبگرمکن، دقت و توجه به داغ بودن دودکش در هنگام روشن بودن وسیله، وجود کلاهک مخصوص برای دودکش در پشت بام‌ها و... از دیگر نکاتی است که کارشناسان اهل فن به منظور پیشگیری از مسمومیت با این گاز خطرناک به آن اشاره می‌‌کنند. در صورتی که خود و یا اطرافیان دچار مسمومیت با گاز منوکسیدکربن شدند، لازم است در همان دقایق اولیه مراتب را از طریق شماره تلفن 115 به اورژانس  اطلاع داده و فوراً وسیله گرمایشی را خاموش، در و پنجره‌های خانه را باز و سریعاً از محل مورد نظر دور شوید.
ضرورت حمایت از تحقیقات منتج به ایمن‌سازی وسایل گازسوز
محققان دانشگاه شیراز با استفاده از فناوری نانو موفق به ساخت دستگاه نشت‌یاب گاز با قابلیت تیتراسیون انتخابی گاز استیلن شدند. مسلم داراب‌پور، مجری طرح دستگاه نشت‌یاب گاز با بیان اینکه دستگاه ساخته شده می‌تواند به عنوان حسگر حساس به گاز هیدروژن و نشت‌یاب گاز با قابلیت تیتراسیون انتخابی استیلن مورد استفاده قرار گیرد، می‌گوید: «در سامانه‌ ساخته شده از میله‌ گرافیتی بهینه شده با نانو لوله‌های کربنی چند دیواره به عنوان آند و ناشر الکترون استفاده شده است. با کمک این دستگاه می‌توان به موقع نشت برخی گازهای قابل انفجار مثل هیدروژن و استیلن را قبل از رسیدن به حد انفجار تشخیص داد.»
این دانش‌آموخته شیمی دانشگاه شیراز با بیان اینکه این دستگاه منجر به کاهش توان مصرفی و کاهش ولتاژ می‌شود، می‌گوید:‌ «عدم نیاز به پمپ‌های گرانقیمت و خلأ‌های بالا از جمله مزیت‌های این طرح است.این دستگاه در خطوط انتقال گاز برای تشخیص به موقع نشتی گاز قابل استفاده است.همچنین این دستگاه امنیت مالی و جانی کارکنان صنایع کوچک و بزرگی که به نحوی با گاز کار می‌کنند و باید در آنها مقدار گاز و نشت گاز تشخیص داده شود را تامین می‌کند. قابلیت نشت‌یابی مقادیر بسیار کم گاز را نیز داراست. نمونه آزمایشگاهی دستگاه آماده شده اما هنوز تجاری‌سازی نشده است.»
این اختراع موضوع پایان‌نامه کارشناسی ارشد این محقق بوده است. روشن است با سرمایه‌گذاری بر این قبیل پروژه‌ها می‌توان به افق‌های بالاتری از سطح ایمنی در دستگاه‌های گازسوز دست یافت و از آمار تلفات با مرگ خاموش به نحو چشمگیری کاست.
مراقب اُفت فشار گاز و سرک کشیدن
منواکسید باشید
اخباراُفت فشار گاز در نقاط سردسیر کشور بارها از رسانه‌های مختلف منتشر شده و اغلب شهروندان نیز کوتاه شدن شعله بخاری و آبگرمکن و اجاق گاز و ... را تنها نشانه افت فشار گاز می‌دانند، غافل از اینکه افت فشار گاز ورودی به وسیله گازسوز، سبب تولید گاز منواکسید کربن می‌شود و چنانچه دودکش و تهویه مشکل داشته باشد، این گاز مرگ‌آور، در محیط خانه منتشر شده و خطر گازگرفتگی و مرگ خاموش را افزایش می‌دهد.
سارا صدیقی یک شهروند تهرانی درباره کاهش شعله گاز در زمان افت فشار منطقه مسکونی‌شان می‌گوید:«به‌ویژه در روزهای تعطیل کاهش فشار گاز در آبگرمکن منزلمان بسیار محسوس است، چرا که آب تنها ولرم می‌شود و به قدر استحمام داغ نیست. در این مواقع بوی خفیف گاز در آشپزخانه –محل نصب آبگرمکن – می‌پیچد و آزار‌دهنده است که ما پنجره آشپزخانه را باز می‌گذاریم. به تعمیرکاران شرکتی که آبگرمکن را از آنها خریداری کرده‌ایم زنگ زدیم و آنها گفته‌اند پنجشنبه و جمعه نمی‌توانند تعمیر کار اعزام کنند. ما هم که کارمندیم به همین دلیل بی‌خیال قضیه شده‌ایم!!»
مورد مهم دیگر این است که کنترل سلامت و کارکرد صحیح دودکش و تهویه هوا را نباید فراموش کرد. این فشاربر اساس استاندارد، 18 میلی بار است و آبی بودن شعله یا احتراق کامل، نیازمند ترکیب مناسب گاز با هوای ورودی به مشعل است. اگر فشار گاز به هر دلیلی از این میزان بالاتر برود شعله‌ها بلندتر و احتراق غیرکامل صورت می‌گیرد که به عنوان مثال شعله توام با پرش، لرزش و به رنگ زرد درآمده که در این وضعیت خام‌سوزی، بدسوزی یا احتراق ناقص گاز به وجود می‌آید و درنتیجه تولید گاز منواکسید کربن بشدت افزایش می‌یابد. تنها لازم است آگاه باشیم که باید در زمان کاهش فشار گاز شهری که وسایل گازسوز نظیر بخاری و آبگرمکن با شعله‌های کوتاه‌تری کار می‌کنند حساسیت بیشتری نسبت به عملکرد مناسب دودکش‌ها و تهویه هوا داشته باشیم و با کوچک‌ترین نشانه‌های اولیه گاز گرفتگی نظیر سردرد، سرگیجه، سوزش چشم و علائمی نظیر سرماخوردگی در منزل یا محیط کاز، دستگاه گازسوز را خاموش کرده و پنجره‌ها را باز کنیم تا در معرض هوای آزاد قرار بگیریم، چراکه ماندن در سرما و سرماخوردن بهتر از مرگ خاموش است. برای پیشگیری از این خطر و در امان ماندن از گازگرفتگی ناشی از افت فشار گاز ورودی بخاری‌ها که موجب تولید گاز مرگبار منواکسید کربن می‌شود باید علاوه بر کنترل دودکش‌ها و تهویه هوا یعنی نبستن تمام روزنه‌های ورود هوای تازه، خانوارهای ایرانی مصرف گاز در منازل مسکونی و محل‌کار خود را حداقل 10 درصد کاهش دهند تا نه خودشان و نه دیگر خانواده‌های ایرانی با کاهش فشار گاز و افزایش احتمال گازگرفتگی مواجه شوند.
برای مصرف بهینه گاز در خانه چه کنیم؟
بهینه‌سازان به راهکار‌های بهینه‌سازی مصرف انرژی می‌پردازند. خدمات ممیزی انرژی و طراحی بهینه و حل مسائل خرد و کلان انرژی و معماری پایدار از دیگر خدمات این گروه از مهندسین و صاحب نظران است. ایمان هاشمی یک کارشناس انرژی در باب راهکارهایی برای صرفه‌جویی در مصرف گاز خانگی توضیح می‌دهد: «استفاده از پرده‌های ضخیم و بلند اتلاف حرارت از منزل شما را کاهش می‌دهند. سعی کنید از شومینه استفاده نکنید.در صورت عدم استفاده از شومینه پوشاندن درب شومینه بسیار کمک‌کننده است. این کار اثر دودکشی شومینه را شدیداً مهار می‌کند.استفاده از بخاری‌های با بازده بالا، استاندارد، دارای برچسب انرژی با رده‌های بالا را در دستور کار قرار دهید. ضمناً تمام نکات ایمنی را درباره بخاری رعایت کنید. خروجی کانال‌های کولر را از داخل با پوشش‌های به حدکافی ضخیم بپوشانید. در صورت استفاده از شوفاژ استفاده از شیر‌های ترموستاتیک استفاده کنید.»
این کارشناس بهینه‌سازی انرژی ادامه می‌دهد:«اصولاً نباید خانه را آنقدر گرم کنید که مجبور شوید پنجره‌ها را باز بگذارید. در آشپزی سعی کنید که ظروف بزرگ را روی شعله‌های بزرگ و ظروف کوچک را روی شعله‌های کوچک بگذارید. وقتی آب جوش می‌آید برای ادامه جوش آن می‌توان شعله را تا حد زیادی کم کرد.زیرا بالا بودن شعله کمکی به ادامه روند آشپزی یا پخت نمی‌کند. درز همه پنجره‌ها را با درز گیر بپوشانید. البته توجه داشته باشید، در صورتی که از بخاری گازی استفاده می‌کنید و یا پکیج شما از هوای داخل منزل استفاده می‌کند و دودکش دو جداره ندارد، باید حتماً قسمتی از درز‌ها را برای تأمین هوای تازه باز بگذارید.عادت کنید به جای استفاده از لباس‌های تابستانی در منزل و بالا نگه داشتن دمای محیط، از لباس‌های گرمتر استفاده کنید و دما را بین 18 تا 22 درجه سانتی‌گراد نگه‌دارید.در صورت پخت و پز و استفاده از اطو و دیگر لوازمی که به صورت عادی گرمازا هستند، حرارت تولیدی از شوفاژ و بخاری را کاهش دهید، حرارت حرارت است، مستقل از منبع آن.»
استانداردهای وسایل گازسوز و ساختمان دو عامل مهم صرفه‌جویی
متوسط مصرف گاز در ایران چهار برابر متوسط جهانی و حدود 18 برابر کشور ژاپن است. همچنین هم اکنون سرانه مصرف گاز هر ایرانی 10 برابر مردم کشورهای اروپایی است.این آمار گویای حقیقت تلخی برای نسل‌های آتیه است.خیلی‌ها تا این آمار را پیش رویشان قرار می‌دهیم بهانه می‌آورند که جایگاه‌های گاز سی ان جی در سنوات اخیر به شبکه اضافه شده و همین امر سبب شده که مصرف گاز بالا برود! اما مگر درسایر کشورها واحدهای صنعتی ،نیروگاه‌ها و جایگاه‌های سی ان جی آنها گازسوز نیستند؟
اکبرعصفوری یک کارشناس مسائل مصرف بهینه انرژی توضیح می‌دهد:«در حال حاضر هیچ چاره‌ای جز پذیرش الگوهای مصرف بهینه انرژی در زندگیمان نداریم. درست است که کشورمان جایگاه یک را در تولید گاز طبیعی دارد اما این مزیت دلیل بر سوء مصرف نمی‌شود.»
وی ادامه می‌دهد:«یکی از مهم‌ترین عوامل موثر بر اتلاف انرژی از جمله گاز در بخش خانگی به‌دلیل غیراستاندارد بودن وسایل گازسوز است. در حال حاضر، هیچ‌کدام از وسایل گازسوز از جمله بخاری، آبگرمکن و.... دارای برچسب انرژی در سطح «ای و بی» نیستند. با عنایت به اینکه یکی از عوامل موثر بر مصرف بی‌رویه گاز طبیعی پایین بودن راندمان وسایل گازسوز است، لذا تولید وسایل باید مورد تشویق و حمایت قرار گرفته و از تولید وسایل گازسوز با راندمان پایین جلوگیری به عمل آید. در این میان، اعطای تسهیلات بانکی، معافیت‌های مالیاتی و... در راستای تشویق تولیدکنندگان وسایل گازسوز با راندمان بالای انرژی از یک‌سو و وضع مالیات‌های سنگین، عدم حمایت‌های مالی و عدم صدور مجوز برای تولید‌کنندگان وسایل گازسوز با برچسب انرژی پایین می‌تواند در راستای اصلاح الگوی مصرف بهینه گاز مفید و موثر واقع گردد. حتی وضع تعرفه‌های بالای گمرکی بر واردات وسایل گازسوز با راندمان پایین و نیز واردات وسایل گازسوز با راندمان بالای انرژی از سیاست‌های کارآمد در جهت جلوگیری از مصرف بی‌رویه گاز محسوب می‌گردد.»
عصفوری عدم رعایت استانداردهای انرژی در ساختمان‌ها را عامل دوم اتلاف انرژی در کشورمان دانسته و توضیح می‌دهد:«عدم رعایت استانداردهای مربوط به ساختمان از دیگر عوامل اتلاف انرژی در بخش خانگی به ویژه در ماه‌های سرد سال است. هرچند تلاش‌هایی در جهت رعایت اصول مربوط به جلوگیری از مصرف بی‌رویه گاز در مبحث ۱۹ ساختمان صورت پذیرفته است، لیکن وجود حدود ۲۵درصد پرت انرژی به‌دلیل نوع ساختمان‌های موجود و عدم رعایت استانداردهای مرتبط، تلاش بر ساخت واحدهای مسکونی بدون اتلاف انرژی از ضرورت‌های اجتناب‌ناپذیر در راستای اصلاح الگوی مصرف گاز محسوب می‌گردد.»