حجت‌الاسلام علی‌اکبر رشاد در ارائه نظریه اسلامی پیشرفت؛
تئوری پیشرفت به عنوان نظریه تمدن اسلامی مقید به زمان و مکان خاصی نیست
دهمین جلسه نشست اندیشه‌ورزی با عنوان نظریه اسلامی پیشرفت، 18 مردادماه با حضور حجت‌الاسلام والمسلمین علی‌اکبر رشاد عضو شورای عالی مرکز الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت در ساختمان الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت برگزار شد.
در ابتدای این نشست حجت‌الاسلام میرمعزی عضو شورای عالی مرکز الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت درباره نظریه ایرانی پیشرفت در نقشه محتوای الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت گفت: در شورای عالی جلسات متعددی درباره نقشه راه پیشرفت به لحاظ محتوایی برگزار شده است. یکی از مباحث مهم این بوده که ما بین الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت و نظریه اسلامی پیشرفت تفکیک قائل شدیم، چون نظریه اسلامی پیشرفت به عنوان نظریه تمدن اسلامی مقید به زمان و مکان خاصی نیست ولی الگوی پیشرفت وجه بومی شده این نظریه در ایران با توجه به شرایط تاریخی - فرهنگی و اقلیمی ایران است.
میرمعزی با اشاره به اینکه بنابراین مهم‌ترین بخش در نقشه راه بحث و نظریه اسلامی پیشرفت مبتنی بر آیات و روایات و منابع اسلامی است، اظهار داشت: این بحث مهم و بسیار جدید است تا به حال ما از این نگاه به نظریه اسلامی پیشرفت نپرداخته‌ایم و این زحمت استاد رشاد تحت عنوان نظریه اسلامی پیشرفت نخستین کار در این زمینه است.
در ادامه بحث، حجت‌الاسلام والمسلمین رشاد با قرائت آیه 24 و 25 سوره ابراهیم و آیه 22 سوره ملک گفت: این آیات وضعیت پیشرفت تکاملی بشر را تشریح کرده است ابتدا بگویم که یک نظریه کامل باید از مختصات و مؤلفه‌هایی چون شفافیت مفهوم‌شناختی، غایت‌مندی،ارکان و اجزاء منسجم، روش‌شناسی متناسب برای تحقیق، پیش انگاره‌ها و مبانی متقن، ادله و شواهد کافی، قدرت نقد و شمول و تعمیم‌پذیری برخوردار باشد.
وی با اشاره به اینکه پیشرفت دارای دو وجه فرایندوارگی و برایندگونگی است، افزود: تفاوت پیشرفت‌ورزی و الگوی پیشرفت این است که نظریه پیشرفت یک انگاره نظریه است. اما الگو یک سابقه عملی دارد. بنابراین نظریه پیشرفت با نظام‌واره الگوی پیشرفت تفاوت دارد.
حجت‌الاسلام والمسلمین رشاد با اشاره به اینکه وقتی با تعریفی از یک علم یا امر روبه‌رو می‌شویم عصاره آن علم را بیان می‌کنیم یادآور شد: امروز در مجموعه علومی که معروف به فلسفه مضاف است مثل فلسفه هنر، سیاست، روانشناسی و... ما با مباحث زیرساختی و بنیادی مربوط آن بحث می‌کنیم پس فلسفه مضاف تفسیر نظریه و تعریف گزیده نظریه است.
وی نظریه پیشرفت اسلامی را اینگونه تعریف کرد: نظریه پیشرفت اسلامی عبارت است از فرگشتگی پویا و پیوسته شئون گوناگون حیات بشر در راستای ظهور استعدادهای فطری او از رهگذر کشف مشیت تکوینی و مشیت تشریعی الهی و اتقان و التزام به آنها است. واژه فرگشتگی را اینجا به معنای تکامل به کار می‌بریم.
رشاد ادامه داد: نظریه اسلامی پیشرفت، مبتنی بر مبانی دین‌شناختی همچون جامعیت، کارآمدی، روزآمدی، انعطاف‌پذیری و فهم‌پذیری دین است، منبع نظریه اسلامی، مشیت تکوینی و تشریعی الهی است. در نظریه پیشنهادی ایشان به مبنای انسان‌شناختی ـ جامعه‌شناختي، فطرت‌نمونی انسان يا فرگشت‌یابندگی شئون حیات اجتماعي تصریح شده است.
این استاد خارج فقه و اصول حوزه در ادامه تعريف الگوی پیشرفت نیز اظهار داشت: الگوی پیشرفت عبارت است از «کلان‌نظام[«ابرزیست‌‌سامانه»ی]متشکل از مجموعه نظام‌ها و نهادهای تأمین‌کننده فرگشتگی شئون حیات آدمیان که براساس مباني معرفتي ـ ارزشي اسلامی و با کاربرد منطق استنباطی حجت و روش اجرايی کارآمد، از منابع معتبر دینی برگرفته و با ظروف تاریخی، فرهنگی و اقلیمی کشور سازگار شده باشد.»
حجت‌الاسلام رشاد فقرات سه‌گانه تعبیر پیشنهادی خود از نظریه پیشرفت اسلامی را اینگونه بیان کرد: نخست تعریف پیشنهادی ما از پیشرفت حاوی هر دو وجه فرایندوارگی و برایندوارگی است دوم مجموع این تعبیر تبیینی پیشینی است نه پسینی که درصدد وصف وضع موجود و بیان وضعیت محقق می‌باشد. در مجموع قصد ما این است که نظریه اسلامی پیشرفت را آن طور که می‌فهمیم و قبول داریم ارائه کنیم.
وی در ادامه افزود: دو نمونه مزایا و مؤلفه متن نظریه این است که این نظریه در راستای ظهور استعدادهای فطری انسان و از رهگذر کشف مشیت تکوینی و تشریعی الهی و اعتقاد و الزام به آنها ارائه شده است.
حجت‌الاسلام رشاد یادآور شد: نظریه پیشنهادی ما مبانی مشخصی دارد که شامل مبانی ماهیت‌شناختی، هویت‌شناختی، سازه‌های پیشرفت، دین‌شناختی، منبع‌شناختی، انسان‌شناختی و جامعه‌شناختی است.
وی در پایان اظهار داشت: در نهایت الگوی ایرانی اسلامی پیشرفت عبارت است از نظام متشکل از مجموعه نظام‌ها و نهادهای تأمین‌کننده فرگشتگی در شئون حیات آدمیان که براساس مبانی معرفتی – ارزشی اسلامی و با کاربرد منطق استنباطی، صحبت و روش اجرایی کارآمد از منابع معتبر دینی برگرفته و با ظروف تاریخی، فرهنگی و اقلیمی کشور سازگار باشد.
میرمعزی با اشاره به اینکه بنابراین مهم‌ترین بخش در نقشه راه بحث و نظریه اسلامی پیشرفت مبتنی بر آیات و روایات و منابع اسلامی است، اظهار داشت: این بحث مهم و بسیار جدید است تا به حال ما از این نگاه به نظریه اسلامی پیشرفت نپرداخته‌ایم و این زحمت استاد رشاد تحت عنوان نظریه اسلامی پیشرفت نخستین کار در این زمینه است.
در ادامه بحث، حجت‌الاسلام والمسلمین رشاد با قرائت آیه 24 و 25 سوره ابراهیم و آیه 22 سوره ملک گفت: این آیات وضعیت پیشرفت تکاملی بشر را تشریح کرده است ابتدا بگویم که یک نظریه کامل باید از مختصات و مؤلفه‌هایی چون شفافیت مفهوم‌شناختی، غایت‌مندی،ارکان و اجزاء منسجم، روش‌شناسی متناسب برای تحقیق، پیش انگاره‌ها و مبانی متقن، ادله و شواهد کافی، قدرت نقد و شمول و تعمیم‌پذیری برخوردار باشد.
وی با اشاره به اینکه پیشرفت دارای دو وجه فرایندوارگی و برایندگونگی است، افزود: تفاوت پیشرفت‌ورزی و الگوی پیشرفت این است که نظریه پیشرفت یک انگاره نظریه است. اما الگو یک سابقه عملی دارد. بنابراین نظریه پیشرفت با نظام‌واره الگوی پیشرفت تفاوت دارد.
حجت‌الاسلام والمسلمین رشاد با اشاره به اینکه وقتی با تعریفی از یک علم یا امر روبه‌رو می‌شویم عصاره آن علم را بیان می‌کنیم یادآور شد: امروز در مجموعه علومی که معروف به فلسفه مضاف است مثل فلسفه هنر، سیاست، روانشناسی و... ما با مباحث زیرساختی و بنیادی مربوط آن بحث می‌کنیم پس فلسفه مضاف تفسیر نظریه و تعریف گزیده نظریه است.
وی نظریه پیشرفت اسلامی را اینگونه تعریف کرد: نظریه پیشرفت اسلامی عبارت است از فرگشتگی پویا و پیوسته شئون گوناگون حیات بشر در راستای ظهور استعدادهای فطری او از رهگذر کشف مشیت تکوینی و مشیت تشریعی الهی و اتقان و التزام به آنها است. واژه فرگشتگی را اینجا به معنای تکامل به کار می‌بریم.
رشاد ادامه داد: نظریه اسلامی پیشرفت، مبتنی بر مبانی دین‌شناختی همچون جامعیت، کارآمدی، روزآمدی، انعطاف‌پذیری و فهم‌پذیری دین است، منبع نظریه اسلامی، مشیت تکوینی و تشریعی الهی است. در نظریه پیشنهادی ایشان به مبنای انسان‌شناختی ـ جامعه‌شناختي، فطرت‌نمونی انسان يا فرگشت‌یابندگی شئون حیات اجتماعي تصریح شده است.
این استاد خارج فقه و اصول حوزه در ادامه تعريف الگوی پیشرفت نیز اظهار داشت: الگوی پیشرفت عبارت است از «کلان‌نظام[«ابرزیست‌‌سامانه»ی]متشکل از مجموعه نظام‌ها و نهادهای تأمین‌کننده فرگشتگی شئون حیات آدمیان که براساس مباني معرفتي ـ ارزشي اسلامی و با کاربرد منطق استنباطی حجت و روش اجرايی کارآمد، از منابع معتبر دینی برگرفته و با ظروف تاریخی، فرهنگی و اقلیمی کشور سازگار شده باشد.»
حجت‌الاسلام رشاد فقرات سه‌گانه تعبیر پیشنهادی خود از نظریه پیشرفت اسلامی را اینگونه بیان کرد: نخست تعریف پیشنهادی ما از پیشرفت حاوی هر دو وجه فرایندوارگی و برایندوارگی است دوم مجموع این تعبیر تبیینی پیشینی است نه پسینی که درصدد وصف وضع موجود و بیان وضعیت محقق می‌باشد. در مجموع قصد ما این است که نظریه اسلامی پیشرفت را آن طور که می‌فهمیم و قبول داریم ارائه کنیم.
وی در ادامه افزود: دو نمونه مزایا و مؤلفه متن نظریه این است که این نظریه در راستای ظهور استعدادهای فطری انسان و از رهگذر کشف مشیت تکوینی و تشریعی الهی و اعتقاد و الزام به آنها ارائه شده است.
حجت‌الاسلام رشاد یادآور شد: نظریه پیشنهادی ما مبانی مشخصی دارد که شامل مبانی ماهیت‌شناختی، هویت‌شناختی، سازه‌های پیشرفت، دین‌شناختی، منبع‌شناختی، انسان‌شناختی و جامعه‌شناختی است.
وی در پایان اظهار داشت: در نهایت الگوی ایرانی اسلامی پیشرفت عبارت است از نظام متشکل از مجموعه نظام‌ها و نهادهای تأمین‌کننده فرگشتگی در شئون حیات آدمیان که براساس مبانی معرفتی – ارزشی اسلامی و با کاربرد منطق استنباطی، صحبت و روش اجرایی کارآمد از منابع معتبر دینی برگرفته و با ظروف تاریخی، فرهنگی و اقلیمی کشور سازگار باشد.