محمدمهدی رشادتی
در زندگی مشترک خانواده‌ها، انواعی از مشکلات و اختلافات و کمبودها، از سویی دیگر، موارد متعدّدی از موفقیّت‌ها و دارایی‌ها و... کم و بیش، وجود دارد.
زن و مرد، علاوه‌بر آگاهی از زوایای مثبت و منفی زندگی، هرکدام از دیگری اطّلاعات بسیاری را بدست آورده‌اند. به عبارت دیگر، به اسرار و امور پنهان هم مطّلع هستند.
آنچه اهمیّت دارد، چگونگی «مدیریّت» اطلاعات و مراقبت هوشیارانه و دائم از آسیب‌های احتمالی آن است. از باب نمونه توجّه خوانندگان ارجمند را به موارد زیر جلب می‌کنم:
در امور اقتصادی مانند، منبع درآمد، میزان در آمد، میزان پس انداز، نحوه هزینه کرد و... در امور اجتماعی مانند، فعّالیّت‌های اجتماعی، اقسام دوستان و چگونگی روابط میان آنها و...        
در امور اخلاقی و شخصی مانند، خصوصیّات مثبت و منفی یکدیگر، عادت‌ها، سابقه بد یا خوب، شکست‌ها و موفّقیّت‌ها و...
در امور دینی مانند، اعمال مستحبّی، زیارت‌ها، انفاق‌ها و دستگیری‌ها و...
در امور اداری مانند، مسئولیّت‌ها، مقامات، ارتباطات و پاداش‌ها و...
در این مقاله ابتدا به اقسام رازها و آفت‌های آن‌ اشاره می‌گردد و در ادامه، نحوه مدیریّت رازها و راهکارهای عملی آن را مورد بررسی قرار می‌دهد.
اقسام رازها و آسیب‌‌شناسی آنها
به طور کلی رازها به دو نوع کلّی تقسیم می‌شوند:
1- رازهای مربوط به دیگران:
پیامبر اکرم (ص) فرمود: «سخنی که میان دو نفر ردّ و بدل می‌شود، در واقع میان آن دو امانت است و فاش نمودن آن - خیانت در امانت- محسوب می‌شود.»
قطعاً فاش ساختن اسرار مردم بدون رضایت آنان «خیانت در امانت و از سویی دیگر «غیبت» به شمار می‌رود که هر دو آنها از گناهان بزرگ می‌باشد. (معراج السعادهًْ، ص 451 و 453 )
2- رازهای مربوط به خود و خانواده:
این قسم رازها نیز، دو گونه به نظر می‌رسد:
الف) رازهایی که به مـوفّـقیّت و دارایی و کمالات مادی و معنوی مربوط می‌شود، که افشاء این‌ها چه بسا پیامد‌ها و آسیب‌های زیر را موجب گردد.
- در معرض «حسادت و کینه و دشمنی» بدخواهان قرار می‌گیرد.
- سلب «آرامش روانی و عاطفی» از اعضای خانواده. به‌طور معمول در بعضی از دوستان، توقّعات و انتظاراتی ایجاد می‌شود و ممکن است بـه منظور بر آورده شدن درخواست‌های خـود، گاه و بیگاه مزاحمت‌های بی‌مورد ایجاد کنند.
- موجب سلب اعتماد همسران از یکدیگر.
ب) رازهایی که به گرفتاری‌ها و ناکامی‌ها و مشکلات زندگی مربوط می‌شود. افشاء اینها نیز چه‌بسا پیامدها و آسیب‌های زیر را باعث شود.
- شماتت و سرزنش بدخواهان.                                                              
- سرخوردگی و تحقیر نزد مردم.                                                           
- اندوه و ناراحتی دوستان و آشنایان.
 به طور خلاصه، وقتی که امور نهانی شما برای دیگران آشکار شود، به یقین «آرامش و امنیّت خاطر» را از دست می‌دهید و پیوسته از فاش شدن بیشتر آن و نیز سایر مسائل، احساس نگرانی و اضطراب می‌کنید. وقتی که یک نکته پنهانی توسط مرد یا زن به بیرون درز کرد «اعتماد» را از همسر خود سلب نموده است. همسرمان از این هراس دارد که نکند امور دیگر را نیز بر ملا کند.  
وقتی که دیگران از اسرار داخلی شما مطلع گشتند، آن گاه «دخالت‌ها» در زندگی شروع می‌شود. نزدیکان و دوستان به خاطر خیرخواهی و دشمنان به خاطر بدخواهی، هر کدام به نحوی در زندگی‌تان ورود می‌کنند.
امام صادق(ع) فرمود: «فاش کردن راز، موجب سقوط انسان است.»
امیرالمؤمنین علی(ع) فرمود: «راز تـو در بنـد و اسیر خودت است. اگر آن را فاش ساختی، در واقع از این به بعد، تو اسیر آن خواهی بود.»
«فـردی کـه در نـگه داشتن اسرار خـود ناتـوان باشد، قدر مسلّم نمی‌تواند راز دیگران را                          نیز حفظ نماید.»
«راز شما گویی جزئی از خون شماست، پس نباید که در رگ‌های دیگران جریان پیدا                           کند.» (میزان الحکمهًْ، ج 1 ص 486 و 487)
رازداری و برازندگی
با توجّه به حجم بالایی از اطلاعات که معمولاً همسران محترم از آنها آگاهی دارند، بسیار ضروری است که از فاش ساختن آنها، جـدّاً خودداری کنند. به عبارت عامیانه «سفره دل» خود را پیش دیگران نگشایند.
اگر بخواهیم برای خانم‌ها و آقایان، صفات برجسته‌ای را نشان کنیم، به یقین «رازداری» یکی از قشنگ‌ترین و ممتاز‌ترین آنهاست.
همسران گرامی، شایسته است که این ویژگی زیبا را تا می‌توانند در گفتار و رفتار خود «جلوه‌گر» نمایند و مطمئن باشند که از نتایج آن بی‌نهایت خرسند خواهند شد/
چه باید کرد؟
برای دست‌یابی به صفت زیبای «‌رازداری‌» و مستحکم کردن آن در وجودمان، راه کارهای زیر پیشنهاد می‌گردد.
1- تفکّر و اندیشه در‌باره عواقب و آسیب‌های دنیایی و آخرتی کشف اسرار. اگر بـدانیم که فاش کردن اسرار خانواده و یا اسرار مردم، چه پیامدهای خطرناک و سنگینی را در زندگی خواهد داشت، یقیناً از این رفتار ناپسند، خودداری خواهیم کرد و یا اگر بدانیم که برملا کردن رازهای خانواده و یا رازهای دیگران، در قیامت چه عواقب سویی دربر دارد، قطعاً در عملکرد خود تجدیدنظر می‌کنیم.                                                         
امام علی(ع) فرمود: «خوبی‌های دنیا و آخرت در دو نکته است، راز نگه داری و دوستی با خوبان و همه بدی‌ها نیز در دو نکته جمع شده است، فاش کردن اسرار و دوستی با انسان‌های بد.» (بحارالانوار، ج 74، ص 178)
پیامبر اعظم(ص) فرمود: «هر کسی که در دنیا برای دیگری رازپوشی کند، روز قیامت، خدا رازپوش او می‌شود.» (نهج‌الفصاحه، ص 312)
امام علی(ع) فرمود: «آنچه نمی‌دانی مگو. بلکه همه آنچه را هم که می‌دانی نگو. زیرا خداوند بر اعضای بدنت، تکالیفی را واجب کرده است که از آنها روز قیامت بر علیه تو حجّت می‌آورد.» (نهج‌البلاغه، حکمت 382 )
2- در آیه 187 سوره بقره، از روابط میان همسران، تعبیر بسیار زیبا و ظریفی نموده است. قرآن می‌فرماید: «زنان برای شما مردان هم چون- لباس- هستند و شما مردان نیز برای زنان خود مانند -‌لباس- می‌باشید.‌»
در این تشبیه لطیف، نکات تربیتی و اخلاقی دقیقی مطرح شده است که به برخی از آنها ‌اشاره می‌گردد.
- لباس مانع آسیب است. همسر نیز موجب صیانت از ارتکاب گناهان و نگاه‌های آلوده است.                  
- لباس عیوب انسان را می‌پوشاند و آبرو را حفظ می‌کند. زن و شوهر نیز باید عیب‌های هم را بپوشانند و آبروی اجتماعی یکدیگر را حفظ کنند.
- لباس، انسان را از گرما و سرما و... حفظ می‌کند. همسران نیز باید در حوادث تلخ و شیرین و گرم و سرد زندگی، موجبات دلگرمی هم را فراهم سازند.
- میان لباس و صاحب آن، رابطه تنگاتنگ و صمیمی بر قرار است به طوری که بیگانه میان آن دو راه ندارد. رابطه همسران نیز باید چنین باشد تا بیگانه‌ای به درون زندگی آنان راه نیابد که به اسرار زندگی آنها پی برده و احیاناً فتنه‌انگیزی کند.
- لباس مایه آرامش انسان است. زن و شوهر نیز موجب آرامش یکدیگرند. (تفسیر تسنیم، ج 9، ص 460)
نکته بسیار دقیق، اینجاست که زن و مرد به طور طبیعی از همه رازهای مربوط به خانواده باخبرند و ایـن مسئله فی‌نفسه ‌اشکالی نـدارد. در عین حال، زن و شوهر جایز نیست که در «حـریم خصوصی» یکدیگر تجسّس و وارسی کنند.
وقتی زندگی خودمان را بر اساس «اعتماد متقابل» بنا کردیم، چه لزومی دارد که در وسایل شخصی همسرمان «سرک» بکشیم. گوشی تلفن همراه، لب‌تاب، کتابخانه شخصی، پرونده‌های اداری، جیب لباس‌ها و کیف و کمد و... در واقع «حریم خصوصی» همسر محسوب می‌شود. بدیهی است که وارسی و تجسّس در آنها اخلاقاً و شرعاً صحیح نیست. ادامه این وضعیّت به طور طبیعی، علاوه‌بر ایجاد و تقویت بدبینی و شکّاکیّت، اعتماد را نیز از همسر سلب می‌نماید.
3- چنانچه زن یا شوهر، ناخواسته مسئله‌ای را فاش کرد، سریعاً بدون بهانه‌تراشی و توجیهات ناروا، «عذرخواهی» کند و به نحوی دل همسر خود را به دست بیاورد تا کدورتی باقی نماند.
یک روز پیامبر اکرم‌(ص) به خاطر دلجویی و رضایت یکی از همسران خود‌(حفصه‌)‌، خویش را از خوردن عسل محروم ساخت و از او خواست تا این تحریم شخصی را که مخصوص خودش بود‌، به کسی نگوید. اما حفصه این راز را برای همسر دیگر پیامبر‌(ص) (عایشه‌) فاش کرد. خداوند نیز از طریق وحی‌، رسول گرامی‌(ص) را از این واقعه مطّلع ساخت و حضرت بسیار ناراحت شدند. صرف نظر از جزئیات داستان و ‌اشکالات اساسی که به رفتار آن دو زن وارد است، قرآن می‌فرماید‌:
اگر آن دو زن (حفصه و عایشه) از کار خود به عنوان فاش‌کننده خبر و شنونده آن، پشیمان شوند و توبه و عذرخواهی نمایند ، به‌طور قطع به نفع آنان است. (تحریم آیات 1 تا 4- منهج‌الصادقین، ج 9، ص330)
همان‌طور که ملاحظه می‌فرمایید ، آن دو زن، پیغمبر خدا را با فاش کردن راز خود ناراحت و غمگین کردند‌، خداوند برای اصلاح رفتار آنها و نیز به منظور پیشگیری از رخ دادن این‌گونه رفتار و اتفاقات ناخوشایند آینده مانند طلاق و جدایی، فرد خطاکار را به توبه و عذرخواهی‌، دعوت می‌کند. و این شیوه مدبرانه و دلسوزانه برای تمام خانواده‌ها ، بسیار آموزنده و راهگشاست.
اسرار حق
یکی از همراهان شیخ ابوسعید ابوالخیر
(440 ق‌) به او گفت‌: دوست دارم چیزی از «‌اسرار حق») را به من آموزش دهید. شیخ گفت‌: برو فردا بیا. فردا که آمد، شیخ موشی را در قوطی کوچکی که در آن جواهر می‌گذاشتند‌، قرار داد و درب آن را هم محکم بست. سپس قوطی را به همراه خود داد و گفت‌: این را ببر ولی درب آن را باز نکن. مرد قوطی را برد‌، اما وسوسه نگذاشت که او از باز کردن آن منصرف شود. لذا تا درب قوطی را برداشت‌، موش فرار کرد.
روز بعد که نزد شیخ آمد‌، بلافاصله اعتراض کرد که من از شما اسراری از خدا را درخواست نمودم، ولی شما موشی را درون قوطی به من دادید‌؟
شیخ گفت‌: می‌خواستم تو را آزمایش کنم. تو نتوانستی موش را پنهان کنی‌، چگونه سرّ الهی را به تو بدهم که آن را نگهداری ‌نمایی. (داستان‌های روایی، ص 413 )
خیانت در منزل دو پیامبر
قرآن در‌باره دو زنی که اسرار درون خانه خود را افشاء می‌کردند‌، می‌فرماید‌:
«‌همسر نوح پیامبر‌(ع) و همسر لوط پیامبر‌(ع) که تحت سرپرستی دو بنده صالح مـا بودند و چون به آنها خیانت کـردند‌، همسری و پیـوند زناشویی آن دو با همسران خود، سودی برایشان نداشت.‌» (تحریم 10‌)
البته همه مفسران بر این عقیده‌اند که‌: خیانت آن دو زن‌، هرگز انحراف از جاده عفت نبوده است، بلکه زن حضرت نـوح‌(ع) اسرار او را فاش می‌کرد و او را تحقیر می‌نمود و می‌گفت : او دیوانه است. زن حضرت لوط‌(ع) نیز تمام اسرار او و مهمانان خانه ایشان را به دشمنان خبر می‌داد.  (تفسیر نمونه، ج 24، ص 301)
طَبَق سر پوشیده
راز به اقتضای حرمتش باید پنهان بماند و گرنه راز نمی‌شد. نقل می‌کنند‌: غلامی طبق سر پوشیده‌ای بر سر داشت و آرام در راهی می‌رفت. یکی از افراد‌، در راه به او رسید و پرسید‌: در این طبق چیست؟ غلام چیزی نگفت. آن شخص اصرار کرد که بداند زیر آن سرپوش طبق چیست؟ غلام گفت : فلانی‌، اگر قرار بود که همه افراد بدانند در طبق چه چیزی است، دیگر سرپوش روی آن نمی‌گذاشتند.
رازهای درونی‌اشخاص نیز همین گونه است. اگر آنها را به این و آن بگویند ، از راز بودن می‌افتد.                                                                      (پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه‌)
جمع‌بندی
بـه طور یقین یـکی از عوامل مهم ایجـاد «آرامش روانی‌» و حـفظ آن در محیط خانواده‌، پنهان ساختن اخبار و اطلاعات درونی آنهاست.  اطرافیان‌، به ویژه پدران و مادران و فامیل و دوستان نزدیک‌، نباید از مشکلات و مسائل داخلی‌، مطلع شوند. زیرا این گروه اجتماعی به خاطر دلسوزی و محبتی که دارند‌، برای کمک و یا حل برخی مشکلات شما، خواه ناخواه «دخالت‌» می‌کنند و استمرار پیگیری و ورودشان به حاشیه‌های زندگی، قطعاً آرامش روحی و آسایش جسمی اعضاء خانواده را به چالش خواهند کشید.
البتّه در این میان‌، بانوان محترم به خاطر احساسات و عواطف سرشار خدادادی‌، بیش از آقایان در معرض آسیب قرار دارند و چه بسا با کمترین بهانه‌، ممکن است سفره دل خود را پیش نزدیکان بگشایند.  
قرآن کریم‌، زنان سعادتمند و شایسته را زنانی معرفی می‌کند که‌:
اوّلاً‌، در امر زناشویی کاملاً هماهنگ و همسو و در راستای رضایتمندی با همسرش گام برمی‌دارد.
ثانیا‌، در حفظ و حراست از همه ابعاد و شئون زندگی مشترک از جمله ، حفظ اسرار و آبرو و اموال همسر و مراقبت  از ناموس و... نهایت کوشش خود را به عمل می‌آورند. (نساء 34، المیزان، ج 4، ص 544)
     بنابر این‌، همسران ارجمند شایسته است بسیار هوشیار باشند تا از حریم خصوصی خود کاملاً محافظت نمایند و از درز پیدا کردن اخبار درون زندگی به بیرون، مراقبت کنند، مگر در موارد خاصّی که در مقاله «‌با هم مشورت کنیم» در بخش بایدها بدان ‌اشاره گردید.
 بدیهی است که این گونه مراقبت و حفظ اسرار خانواده‌، در تداوم «‌آرامش پایدار‌» بسیار مؤثر می‌باشد.