دانستنی‌های مهم از مسمومیت با قارچ‌های سمی در فصل بهار
یک متخصص سم‌شناسی و مسمومیت‌ها و عضو هیئت علمی سازمان پزشکی قانونی کشور نسبت به خطر مرگ ناشی از مسمومیت براثر مصرف قارچ‌های سمی خودرو در فصل بهار هشدار داد.
سلطانی نژاد در گفت‌وگو با ایفدانا، با اشاره به فصل رویش قارچ و احتمال مسمومیت ناشی از مصرف قارچ‌های سمی، اظهار داشت: متأسفانه در بهار سال گذشته تعدادی از هم‌وطنان به دلیل مصرف قارچ‌های سمی در طبیعت بخش‌هایی از کشور جان خود را از دست دادند، بنابراین رعایت چند نکته برای جلوگیری از مسمومیت با این مواد ضروری است.
وی با اشاره به اینکه از ميان بيش از پنج هزار گونه قارچ، تنها در حدود 100 گونه آن براي انسان سمي محسوب می‌شوند، گفت: هرچند مسموميت ناشي از مصرف قارچ‌های سمي در انسان جزء مسمومیت‌های شايع در جهان نیست، با این‌وجود به علت بالا بودن نسبي ميزان مرگ‌ومیر در برخي از انواع اين نوع مسمومیت‌ها، اطلاع‌رسانی مناسب و علمي و آگاهي از راهكارهاي پيشگيري از بروز اين نوع مسمومیت‌ها، به‌ویژه برای عموم جامعه، بسيار مهم است.
یک اشتباه رایج و خطرناک
این متخصص سم‌شناسی و مسمومیت‌ها افزود: اكثر موارد مسمومیت‌های گزارش‌شده با قارچ‌های سمي به علت مصرف خوراكي تصادفي گونه‌های سمي قارچ به‌جای گونه‌های خوراكي آن است و بيشتر در افرادي كه در فصول رويش قارچ‌ها (بيشتر اوايل فصل بهار و پاييز) نسبت به جمع‌آوری گونه‌های سمي قارچ به‌زعم خوراكي بودن آنها اقدام می‌کنند، مشاهده می‌شود.
علائم مسمومیت با قارچ‌های سمی
سلطانی نژاد با اشاره به علائم مسمومیت با قارچ‌های سمی، گفت: مسموميت براثر مصرف قارچ‌های سمی داراي طيف وسيعي بر اساس شدت ازنظر علائم و نشانه‌های باليني به‌صورت بروز اختلالات گوارشي مانند تهوع، استفراغ، اسهال، دردهاي شكمي، زردي چشم، يرقان، از لحاظ اختلالات متابوليك شامل كاهش قند خون، اختلالات هورمون‌های تيروئيدي و اختلالات عصبي منجر به تشنج، بی‌قراری، توهم و اختلالات كليوي می‌شود.
وی با اشاره به اینکه که زمان بروز نشانه‌های باليني در مسمومیت حاد كمتر از 6 ساعت از مصرف ظاهر می‌شوند، عنوان کرد: نشانه‌های اوليه مسمومیت‌های تأخیری بيشتر از 6 الی 12 ساعت بعد از مصرف قارچ سمي آغازشده و باگذشت زمان پيشرفت کرده و ممكن است در طي 2 تا 6 روز بعد باعث مرگ شود.
عضو هیئت علمی سازمان پزشکی قانونی کشور ادامه داد: خوشبختانه در بيش از نيمي از موارد مسمومیت‌های قارچي، شدت مسموميت خفيف بوده و علائم و نشانه‌های باليني در مسموم خودبه‌خود محدود می‌شوند. با این‌وجود، برخي از گونه‌های قارچ‌های سمي قادر به ايجاد مسمومیت‌های شديد بوده و در صورت عدم درمان مناسب می‌توانند كشنده باشند.
به گفته سلطانی نژاد، يكي از مهم‌ترین انواع قارچ سمي كه مصرف خوراكي آنها می‌تواند سبب بروز مسمومیت‌های شديد و كشنده شود، از جنس‌های آمانيتا(Amanita)، گالرينا (Galerina) و لپيوتا (Lepiota) هستند. انواع متنوع گونه‌های مذكور می‌توانند در صورت مصرف خوراكي سبب بروز مسمومیت‌های شديد در انسان شوند.
وی خاطرنشان کرد: وجود انواع جنس و گونه‌های مختلف قارچ‌های سمي در كشور ما كه به‌صورت خودرو به‌ویژه در نواحي كوهستاني، کوهپایه‌ای و جنگلي در استان‌های غربي كشور مانند كرمانشاه، كردستان، لرستان، آذربايجان، همدان و قزوين وجود دارند، سبب شده كه هرساله گزارش‌هایی به‌صورت موردي از مسمومیت‌های انفرادي و يا جمعي به‌ویژه در فصول رويش (اوايل بهار و پاييز) در افرادي كه به علت ناآگاهي و باهدف تهيه و مصرف خوراكي قارچ‌ها اقدام به جمع‌آوری قارچ‌های خودرو از نواحي كوهستاني، کوهپایه‌ای و جنگلي کرده و بعد از مصرف آنها دچار مسموميت می‌شوند، وجود داشته باشد.
نشانه‌های باليني مسمومیت ناشی
از مصرف قارچ سمی
این متخصص سم‌شناسی و مسمومیت‌ها با‌اشاره به علائم و نشانه‌های باليني مسمومیت ناشی از مصرف قارچ سمی عنوان کرد: علائم و نشانه‌های باليني متعاقب مصرف خوراكي در این‌گونه قارچ‌ها به‌صورت تأخیری ظاهر می‌شود. در مرحله اول علائم و نشانه‌های مسموميت معمولاً بعد از 5 الی 24 ساعت از مصرف خوراكي ظاهر می‌شود و به‌صورت اختلالات گوارشي از قبيل تهوع، استفراغ، دردهاي شكمي و اسهال آبكي است. باوجود درمان‌های علامتي و حمايتي، بعد از 12 الی 24 ساعت اختلالات گوارشي تشديد شده و در صورت عدم درمان مناسب، در مرحله سوم و بعد از 6-2 روز می‌تواند با ايجاد نارسايي شديد كبد و كليه، سبب مرگ مسموم شوند.
به گفته وی، علائم و نشانه‌های باليني در مرحله سوم و نهايي مسموميت شامل ضعف، گيجي، كاهش سطح هوشياري، افت شديد قند خون، افزايش بیلی‌روبین و آنزیم‌های كبدي و اختلالات كليوي مانند كاهش حجم ادرار و نارسايي كليه است.
نكاتي درخصوص پيشگيري
از مسمومیت‌های ناشي از قارچ‌های سمي
1- از مصرف قارچ‌های خودرو يا جمع‌آوری‌شده توسط افراد عادي و يا قارچ‌هایي كه به‌صورت فله‌ای عرضه می‌شوند، خودداري كنيد. تنها قارچ‌هایي را كه توسط مراكز مجاز و در بسته‌بندی‌های داراي مجوزهاي سازمان غذا و دارو وزارت بهداشت، درمان و پزشكي می‌باشند، مصرف نماييد.
2- شناسايي انواع خوراكي قارچ از انواع سمي تنها بر اساس خصوصيات ظاهري مانند شكل، رنگ، بو، قوام و مزه مشكل بوده و تنها توسط متخصصان و كارشناسان مجرب قارچ‌شناسی و گیاه‌شناسی امکان‌پذیر است، بنابراين به توصیه‌های برخي از افراد عادي در تشخيص انواع سمي از انواع خوراكي قارچ توجه نكنيد.
4- مصرف قارچ‌ها توسط پرندگان و ساير جانوران اهلي و وحشي نشان‌دهنده غیر سمی بودن قارچ براي انسان نیست.
4- برخي از روش‌ها و معيارهاي سنتي مانند تغيير رنگ قاشق نقره در اثر تماس با قارچ، يا وجود حشرات در اطراف قارچ و محل رويش قارچ معيار علمي و صحيحي براي تشخيص عدم سميت قارچ در همه موارد نيست.
5- هرگز قارچ‌ها را به‌صورت خام و به مقدار زياد مصرف نكنيد.
6- هرچند در برخي موارد حرارت برخي از مواد سمي موجود در قارچ‌ها را از بين می‌برد، با این وجود برخي از سموم موجود در قارچ‌ها مقاوم به گرما بوده و فرآيندهاي آماده‌سازی غذا مانند كباب كردن، آب پز كردن، سرخ كردن، بخارپز كردن قادر به تخريب كامل مواد سمي موجود در قارچ نیست.
7- در صورت بروز علائم و نشانه‌های گوارشي به‌صورت تأخیری (12-5 ساعت پس از مصرف خوراكي قارچ)، هر چه سریع‌تر بيمار را به مركز درماني تخصصي سم‌شناسی باليني و مسمومیت‌ها منتقل كنيد.
8- انتقال سريع بيمار مسموم به يك مركز درماني تخصصي مسمومیت‌ها امكان درمان موفقیت‌آمیز را افزايش می‌دهد و هرگونه تأخیر در اين امر سبب افزايش احتمال شكست درمان و حتي مرگ بيمار می‌شود. بنابراين با مشاهده علائم و نشانه‌های باليني اوليه به‌ویژه از نوع تأخیری در فردي باسابقه مصرف خوراكي قارچ، از هرگونه خوددرماني و درمان علامتي پرهيز نموده و بيمار را در اسرع وقت به بيمارستان منتقل نماييد.
9- در صورت امكان، نمونه باقی‌مانده قارچ مصرف‌شده توسط بيمار را براي شناسايي كادر پزشكي در بيمارستان به همراه داشته باشيد.