محمد نجارصادقی
اردیبهشت ماه امسال بود که سرانجام پس از کشمکش‌های فراوان دستور فیلترینگ محبوب‌ترین پیام‌رسان مورد استفاده مردم ایران صادر شد و دسترسی به تلگرام با بیش از 40 میلیون کاربر ایرانی برای شهروندان داخل کشورمان مسدود شد. این اقدام توسط یکی از قضات قوه قضائیه صورت گرفت اما چندی بعد سید عزت‌اله ضرغامی عضو شورای عالی فضای مجازی کشور با بیان اینکه «فیلترینگ اول تلگرام با دستور رئیس‌جمهور انجام شد»، گفت: «در اغتشاشات دی ماه 96 که بخش زیادی از هماهنگی‌های آن در تلگرام انجام شد، شورای امنیت ملی در جلسه‌ای که رئیس‌جمهور هم حضور داشت این مسئله را مورد بررسی قرار داد و تلگرام با دستور رئیس‌جمهور فیلتر شد.»
اما تصمیم به فیلترینگ تلگرام در شرایطی گرفته شد که این پیام‌رسان اقدامات خود در راستای ایجاد ارز دیجیتالی «گرام» را رسانه‌ای کرده بود. در کنار این تهدید، موضوع خروج اطلاعات و بیگ‌دیتای میلیون‌ها کاربر ایرانی هم با استفاده از تلگرام مطرح شده بود. از دلایل برجسته دیگر فیلترینگ تلگرام موضوع نا آرامی‌های جسته و گریخته دی ماه و تجمعات مال‌باختگان موسسات اعتباری بود که از عوامل گسترش و شکل‌گیری آنها می‌توان بستر تلگرام را نام برد.
 با شروع فیلترینگ دو اتفاق محسوس در ترافیک اینترنت کشور رخ داد؛ ابتدا افزایش استفاده از فیلترشکن‌ها و سپس شروع کوچ کاربران تلگرام به پیام‌رسان‌ها و پهنای باند داخلی بود. ناگزیر به دلیل انتقال اکثریت رسانه‌ها و موسسات رسمی به پیام‌رسان‌های داخلی اقبال به این پیام‌رسان‌ها رو به فزونی بود تا اینکه ناگهان خبر ایجاد پوسته‌ای از تلگرام که فیلترینگ را دور زده است منتشر شد. محبوب‌ترین این کلاینت‌های فارسی، طلاگرام و هاتگرام بودند که توانستند ظرف کمتر از چند هفته بیش از 20 میلیون یا نیمی از کاربران تلگرام دوروف را به خود جذب کنند. این یعنی به صورت عملی فیلترینگ ناکام ماند. این پوسته‌های مشکوک در همان ابتدا مسیر خود با واکنش سیاست‌گذاران فضای ارتباطی کشور رو به رو شدند. آذری جهرمی وزیر ارتباطات که از اولین نفرات مخالفت این ماجرا بود در گفت‌و‌گویی اعلام کرد: «درباره نسخه‌های فارسی و غیررسمی تلگرام در دی ماه 96 اطلاعیه دادیم و گفتیم امنیت اینها را تائید نمی‌کنیم؛ این اطلاعیه رسمی ماست.»
معاون دادستان قوه قضائیه هم در اظهار نظری تکمیلی با تأیید گفته‌های آذری جهرمی، گفت: هرچه زودتر باید موضوع پوسته‌های غیر رسمی تلگرام رسیدگی شود. در همین مدت و به موازات انتقاد مسئولان از معایب این کلاینت‌ها ابوالحسن فیروزآبادی دبیر شورای عالی فضای مجازی هم چندین بار خبر مسدودی یا مستقل شدن آنها از سرورهای اصلی تلگرام را داد. اولین تاریخی که وی برای این موضوع اعلام کرد پایان شهریورماه سال جاری بود اما با گذشت از این تاریخ فیروزآبادی از آماده نبودن زیر ساخت‌های پوسته‌های فارسی برای انتقال از سرورهای تلگرام خبر داد و زمان این اتفاق را پایان پاییز و ابتدای دی ماه اعلام کرد اما حالا با گذشت یک ماه از این موعد باز هم طلاگرام و هاتگرام به فعالیت خود ادامه می‌دهند.
بد‌افزاری به نام طلاگرام!
موضوع جالب اینجاست که امروز هیچکس مسئولیت پوسته‌های فارسی تلگرام را بر عهده نمی‌گیرد و به کلی موضوع حمایت از پیام‌رسان‌های داخلی در حالت ابهام است.
مدیر پیام‌رسان بومی آی‌گپ با بیان اینکه در حال حاضر اصلی‌ترین مانع رونق گرفتن پیام‌رسان‌های داخلی نسخه‌های غیر رسمی تلگرام هستند، گفت: در زمان فیلترینگ تلگرام روزانه صد تا دویست هزار نفر کاربر به مجموعه ما اضافه می‌شد ولی الان این ماجرا فیصله یافته و جذب کاربر ما بسیار کم شده است. دو برنامه مذکور نزدیک به 30 میلیون کاربر دارند و کماکان هم فعال هستند. آی گپ امروزه نزدیک به دو میلیون نصب دارد و نزدیک به یک میلیون هم کاربر فعال درون خودش جای داده است ولی این رقم می‌توانست بسیار بالاتر باشد.
محمدرسول کاظمی افزود: پشت این پیام رسان‌ها افرادی هستند که نمی‌گذارند آنها به حالت معلق دربیایند و همین موضوع به پیام‌رسان‌های داخلی لطمه وارد می‌کند.
کاظمی با بیان اینکه پیام‌رسان‌های داخلی به راحتی می‌توانند جایگزین پوسته‌های تلگرام شوند، گفت: در شرایط کنونی و مشخص نبودن آینده فضای پیام‌رسانی کشور سرمایه گذاری در بخش‌های مختلف ممکن نیست.
وی با انتقاد شدید از وزارت ارتباطات، اظهار داشت: شرکتی بدون هیچ دانش و تخصصی یک فیلترشکن راه انداخته است و هر بار از یک ارگان رسمی کشور مهلت فعالیت می‌گیرد و مشخص نیست این روند تا چه زمانی ادامه پیدا می‌کند.
دور زدن فیلترینگ
تلگرام طلایی و هاتگرام به عنوان نسخه‌های غیررسمی تلگرام با ایجاد پروکسی داخلی فیلترینگ را دور زدند، این به معنای آن است که چند برنامه‌ای که در داخل مدیریت می‌شوند بدون هیچ ابایی به صورت آشکار دستور فیلترینگ را نادیده گرفتند. در کنار این موضوع این پوسته‌ها معضلاتی نیز برای کاربران خود ایجاد کردند از جمله آنها می‌توان به کنترل کامل بر روی اکانت تلگرام کاربر و مواردی مانند فرستادن پیام از طرف کاربر به گروه‌ها، کانال‌ها و مخاطبین، اضافه کردن کاربر به گروه‌ها و کانال‌ها و در واقع فروش کاربر به عنوان ممبر، عضو کردن کاربر بدون اطلاع در سرویس‌های ارزش افزوده و قابلیت‌های ریالی دیگر اشاره کرد. این به معنای این است که نه تنها این پوسته‌ها در خدمت مردم نیستند بلکه زمینه را برای کلاهبرداری از کاربران ایجاد می‌کنند. در حال حاضر تلگرام‌های غیر رسمی با تبلیغات فراوان به صورت گسترده در حال گسترش فعالیت‌های خود هستند. پیام‌هایی با مضمون «تلگرام بدون فیلتر» در بین گروه‌های تلگرامی در حال دست به دست شدن است که همه آنها با پروکسی‌های طلاگرام کار می‌کنند و افراد زیادی وجود دارند که با ساخت این بدافزارها و جذب کاربران به طرق مختلف و افزودن آنها به گروه‌ها و کانال‌ها، شروع به فروش ممبر می‌کنند و افراد آلوده به این بدافزارها را وارد یک چرخه اجباری عضویت می‌کنند.
پوسته‌های تلگرام را
 چه کسی هدایت می‎‌کند؟
اصلی‌ترین سوالی که درباره طلاگرام، هاتگرام و دیگر پوسته‌های غیر رسمی تلگرام می‌توان مطرح کرد این است که آنها توسط چه شخص یا اشخاصی مدیریت و هدایت می‌شوند؟ اگر بتوانیم این سوال را پاسخ بدهیم آن زمان می‌توانیم از دست‌های پشت پرده حمایت از این بدافزارهای محبوب هم صحبت کنیم. مجتبی ذوالنوری نماینده مجلس شورای اسلامی معتقد است که هاتگرام و تلگرام به عنوان دو «ابرفیلترشکن» مانع اصلی کوچ مردم به پیام‌رسان‌های داخلی شده‌اند و پهنای باند زیادی به آنها اختصاص داده شده است.
وی می‌افزاید: مسیر فیلترینگ از نقطه صحیحی آغاز شد و همه چیز به درستی در حال طی شدن بود ولی در میانه راه، ناگهان یک مانع از فرعی آمد و راه را بست که همان هاتگرام و طلاگرام بود.
چندی پیش حسن بیگی عضو کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس از قول «محمود علوی» وزیر اطلاعات گفته بود: تلگرام طلایی متعلق به جمهوری اسلامی ایران است و اکنون ۲۵ میلیون عضو دارد و قانونی است، البته بعدها سخنان منسوب به وزیر اطلاعات تکذیب شد اما تقریباً همه آگاهان عرصه مجازی می‌دانند که دولت نمی‌خواهد از تلگرام دل بکند.
عبدالصمد خرم‌آبادی دبیر پیشین کارگروه تعیین مصادیق محتوای مجرمانه نیز پیشتر در یادداشتی هاتگرام و طلاگرام را دو فیلترشکن داخلی با مدیریت واحد دانسته بود که به‌طور غیرقانونی و برخلاف دستور قضایی با امکانات وزارت ارتباطات دسترسی کاربران ایرانی را به پیام‌رسان فیلتر شده تلگرام فراهم می‌کنند.
وی در این باره مقامات دولتی را متهم کرده بود که از طریق این دو فیلترشکن، مانع مهاجرت ۷۰ درصد کاربران ایرانی به پیام‌رسان‌های داخلی شده و از این طریق برای تلگرام زمان خریده‌اند.
فیلترشکن‌های
 یک شرکت دانش بنیان!
بررسی‌ها نشان می‌دهد که طلاگرام و هاتگرام متعلق به شرکت دانش ‌بنیان «راه‌کار سرزمین هوشمند» است که واقع در یکی از ساختمان‌های پارک علم و فناوری دانشگاه تهران فعالیت می‌کند.
اگرچه در سایت این شرکت اشاره‌ای به این موضوع نشده است، اما اطلاعات دامنه‌های
Talagram.ir و Hotgram.ir  شرکت راه‌کار سرزمین هوشمند را به عنوان صاحب دامنه معرفی می‌کند. همچنین در صفحه هاتگرام در کافه بازار، نام شرکت راه‌کار سرزمین هوشمند به عنوان توسعه‌دهنده درج شده و کد شامد آن نیز معتبر است. این دو اپلیکیشن برای دور زدن محدودیت‌های موجود به صورت داخلی از سرورهای Socks5  استفاده می‌کنند؛ امکانی که در نسخه رسمی تلگرام نیز وجود دارد اما تلگرام طلایی و هاتگرام به صورت پیش‌فرض آن را برای کاربران خود فعال کرده‌اند و برقراری ارتباط را از این طریق ممکن می‌سازند.
خدمات‌رسانی در عین مخالفت!
با وجود اینکه وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات مدعی است که خود هم یکی از مخالفان فعالیت کلاینت‌های تلگرام در ایران است اما تاکنون با بهانه اینکه فیلترینگ وظیفه آن نهاد نیست هیچ اقدامی در رابطه با مسدودی این بدافزارها نکرده است. در عین حال شواهد و اظهارات مسئولان این حوزه گویای آن است که طلاگرام و هاتگرام با مساعدت همین وزارت‌خانه در حال فعالیت هستند و اینکه وزارت ارتباطات می‌تواند با قطع خدمت‌دهی پروکسی به پوسته‌های تلگرام موجبات مسدودی آنها را فراهم کند.
حمایت درست از پیام‌رسان‌ها
 در دستور کار باشد
نباید فراموش کنیم که این موضوع تا حدی پراهمیت است که در آخرین نشست هیئت رئیسه و کمیسیون‌های مجلس خبرگان رهبری درباره آن صحبت و تصمیم بر حمایت از پیام‌رسان‌های داخلی گرفته شد. در بیانیه پایانی این نشست آمده است: «در اهمیت فضای مجازی و نقش آن در توانمندسازی‌ـ به تعبیر مقام معظم رهبری ـ تردیدی وجود ندارد. لذا از وزارت ارتباطات، شورای عالی فضای مجازی و همه دستگاه‌های ذی‌ربط انتظار می‌رود، به طور فعال در جهت ساماندهی این فضا و مقابله با ابتذال اخلاقی و جنگ روانی دشمن، چاره‌اندیشی نموده و برای بومی‌سازی آن و تقویت شبکه ملی اطلاعات و نیز رصد و مقابله با شبکه‌های معاند و غیراخلاقی، گامی اساسی بردارند. همچنین پالایش و تهدیدزدایی و فرصت‌سازی در فضای مجازی به ویژه اعمال قانون در مرزبانی و حفاظت دیجیتالی از حاکمیت جمهوری اسلامی ایران را در نظر داشته باشند. در پایان تأکید می‌کنیم که میزان حمایت دولت از پیام‌رسان‌های داخلی باید به میزان حمایت از یک پروژه ملی باشد؛ از این رو، لازم است حمایت‌های ویژه و حداکثری از پیام‌رسان‌های داخلی
 صورت گیرد.»