نامه وزارت امور خارجه به یکی از فرماندهان نظامی آمریکا درباره خسارات متفقین به ایران
سند:
وزارت امورخارجه
اداره دفتر محرمانه
به تاریخ 3/3/1322
شماره 818
جناب آقای نخست وزیر
به طوری که خاطر محترم مستحضر است، هنگام توقف ژنرال هرلی آمریکایی در تهران، تذکاریه‌ای از جانب اینجانب تهیه و به نامبرده تسلیم گردید. اینک رونوشت آن برای مزید استحضار به پیوست تقدیم می‌گردد
وزیر امور خارجه
محمد ساعد مراغه ای
وزارت امور خارجه
به طوری که ضمن مذاکرات شفاهی به استحضار رساند، در نتیجه وقایع شهریور ماه 1320 و ورود نیروی متفقین به ایران، اوضاع اقتصادی ایران دچار تشنجات شدیدی گردیده و زندگانی اجتماعی و فردی ملت ایران در زحمت و‌ اشکال قرار گرفت که چند نمونه آن ضمنا شرح داده می‌شود:
1- نیروی متفقین اگرچه عده حقیقی آن بردولت ایران معلوم نیست، ولی آنچه محرز است، مقدار معتنابهی مواد خواربار محل را برای تامین نیازمندی‌های خود مورد استفاده قرار‌داده و می‌دهند.... مقدار کثیری مواد خواربار از ایران به طور قاچاق به خارج رفته و به واسطه وضعیتی که فعلا حکمفرما است، غیرممکن است در مرزها نظارت کاملی معمول داشت و تعیین میزان قطعی آن نیز به واسطه خریدهایی که مستقیما انجام می‌شود، امکان‌پذیر نیست. از این میزان چند قلمی که بر اثر تحقیقات کشف گردیده توسط کامیون‌های نیروی متفقین از مرزها بدون آیین گمرکی صادر شده است، برای آنکه نمونه‌ای در دست باشد، ذکر می‌شود: سیب زمینی در سال 1320 در حدود هشتصدهزار کیلو و در سال 1321 حدود یک میلیون و هشتصد هزار کیلو و همچنین متجاوز از پنج میلیون کیلو پیاز، چغندر، برنج، خشکبار و غیره در سال 1321 صادر شده است.
2- موضوع دیگری که بی‌اندازه اسباب اختلال اوضاع شده است، مسئله وسایط نقلیه است. در موقعی که قشون متفقین وارد ایران شدند، متجاوز از صدها دستگاه اتومبیل سواری و باری مورد مصادره واقع شد یا به طرق دیگر از دست رفت. به علاوه برای تامین حمل‌ونقل مهمات و غیره از جنوب به شمال ایران، اتحادیه بازرگانی انگلیس متجاوز از دو هزار دستگاه کامیون‌های بزرگ ایران را که مشغول برآوردن احتیاجات عمومی کشور بودند، در اختیار خود درآوردند و امروزه هم هزار و ششصد دستگاه از همان کامیون‌ها در کنترات یو.ک.سی.سی باقی است. ششصد دستگاه دیگر از کامیون‌های بزرگ ایران در اجاره شرکت ایران سوترانس قرار دارد و این عده علاوه بر ششصد دستگاه کامیون و اتومبیلی است که هنگام وقایع شهریور 1320 از طرف شوروی‌ها مصادره شده است و چون مجموع کامیون‌های قابل استفاده از چهارهزار دستگاه متجاوز نبوده، روی هم رفته می‌توان گفت که بیش از هفتاد درصد از وسایط باربری کشور در اختیار متفقین است. گذشته اینکه کامیون‌هایی که آزاد مانده است، کوچک و غالبا به واسطه نداشتن آلات یدکی از حَیّز استفاده خارج است. موضوع دیگر فلج شدن اتوبوسرانی شهر تهران و پاره‌ای از شهرستان‌ها است... شرکت تجاری بریتانیا متجاوز از یکصد دستگاه از اتوبوس‌های شهری را به طریق اجاره در اختیار خود درآورده و....
3- وضع راه آهن و اشکالاتی که از این راه برای دولت ایران و باربری کشور و حمل و نقل مسافرین ایجاد شده است، موضوع مهم دیگری است....
4- آشفتگی افکار عموم و اضطرابی که توسعه فوق العاده مقدار اسکناس در طبقات مختلفه تولید نموده و اختلالی که این روش سیاست پولی در بودجه کشور و مالیات‌ها دارد و همچنین گرانی طاقت فرسا که نتیجه حتمی عدم تعادل بین مقدار پول رایج و کالای موجوده می‌باشد، قابل انکار نیست. اثرات این سختی و قحطی در بروز ناخوشی و زیادی مرگ و ضعف و ناتوانی مردم و تاثیرات آن در نسل آینده به حدی روشن و واضح است که محتاج به توضیح بیشتر نمی‌باشد.
5- احشام و اغنام که محصول آنها قسمت مهم صادرات کشور را تشکیل می‌دهد و از هر جهت برای کشور کشاورزی مثل ایران ضرورت دارد یا در داخله به مقدار معتنابهی به مصرف نیروی متفقین می‌رسد یا از مرزها بدون آنکه دولت ایران امکان تفتیش آن را داشته باشد، صادر می‌شود و این ضربت مهلک به اقتصاد ایران طوری است که ده‌ها سال باید بگذرد تا جبران آن بشود...
6- با کمال احتیاجی که کشور ایران به حفظ جنگل‌های خود دارد، درختان آن بدون رعایت مقررات مربوطه بریده و بیم آن می‌رود که به زودی این ثروت پربهای کشور از بین برود....۵۷
زیان هنگفت اداره غله و نان به علت ورود متفقین
می‌توان گفت دو سند زیر در تکمیل گزارشی است که در بالا از سوی وزیر امورخارجه وقت خطاب به نخست وزیر نوشته شده بود. در این دو سند گزارشی کوتاه و مختصر از خساراتی که در اثر ورود متفقین به ایران متوجه کشور ما شده، به وزارت دارایی ارائه شده است و تقریبا از همان خساراتی که وزیر امورخارجه به نخست‌وزیر نوشته بود، سخن می‌گوید؛ از اقامت عده زیادی از قوای بیگانه و ترقی فاحش هزینه‌های زندگی و وجوه ممیزی و... و از همه بالاتر زیان هنگفت اداره غله و نان که موجب قحطی دیگری در سرزمین ما و از بین رفتن 4 الی 5 میلیون تن از نفوس این کشور شد.
سند:
خیلی فوریست
وزارت دارایی پاسخ نامه شماره 25902- 12/5/1325
موضوع: خسارات وارده در اثر اقامت قوای متفقین در ایران
زحمت می‌دهد که براثر ورود متفقین در ایران و اقامت عده زیادی قوای بیگانه، هزینه زندگی، ترقی فاحش نموده و هرگاه وجوهی برای ممیزی و اعزام مامورین و حمل و نقل و سایر هزینه‌های اداری که به منظور تهیه نیازمندی غله کشور به مصرف رسیده است، در نظر گرفته شود، زیان هنگفتی را اداره کل غله و نان به علت ورود قوای متفقین تحمل نموده است...۵۸
70 میلیون خسارت غله در اثر اقامت متفقین در ایران
سند:
شماره 99/22468
خیلی فوری است
وزارت دارایی
پاسخ نامه شماره 25902-12/5/25 موضوع خسارت وارده در اثر اقامت قوای متفقین در ایران...
... در اثر اقامت قوای متفقین در ایران و احتیاج آنان به احداث جاده‌ها و ساختمان‌ها، صدها هزار نفر از کشاورزان، امور کشاورزی را ترک و به کارهای جاده سازی و ساختمان متفقین‌اشتغال ورزیده، در نتیجه علاوه برآنکه عمل کشت به میزان قابل توجه تقلیل پیدا نمود، دولت مجبور بود برای نان کارگران که از مازاد محصول دهات و توسط خود رعایا تامین می‌گردید، با صرف مخارج گزاف، گندم تهیه و در جاده‌ها و نقاط دور از آبادی در دسترس آنها بگذارد.
علیهذا با توضیح مراتب مشروحه فوق، مبلغ حقیقی خسارات وارده از ورود متفقین به ایران نسبت به عمل غله به مبلغ 70/682255740 ریال می‌باشد که چون با وجود خاتمه جنگ هنوز بحران تمام نشده و رعایا به کار سابق مشغول نگردیده اند، بایستی تا وضع بحران آمیز فعلی که معلول جنگ و اقامت متفقین می‌باشد، کاملا مرتفع نشود، زیان غله را به حساب اقامت آنها منظور داشت.
مدیر کل غله و نان کشور ۵۹