کمیت و کیفیت برنامه‌ریزی برای شروعی دوباره در آستانه سال تحصیلی جدید-بخش نخست
کوک کردن زنگ موفقیت با برنامه‌ریزی سنجیده
گالیا توانگر
روز اول مهر به سختی بچه‌ها را از تختشان بیرون می‌کشی و صبحانه خورده و نخورده می‌زنی به تن خیابان. در ترافیک اول صبح هر چه حرص و جوش داری،سر راننده‌های کناری‌ات خالی می‌کنی و با ناشکیبایی و بوق ممتد بالاخره از دل ترافیک بچه‌ها را به مدرسه می‌رسانی که هنوز خواب و بیدارند! دیشب تا دیر وقت بیدار بوده‌اید و با اینکه می‌دانستید صبح روز اول مهر باید قبراق‌تر از هر وقت دیگری باشید، اما به اجرای برنامه جدید و منظم پایبند نبوده‌اید و حالا دارید رنج یک شروع آشفته را تجربه می‌کنید.
به‌راستی اگر ساعت خواب را در شب گذشته کمی زودتر تعیین می‌کردید؛ شام سبک‌تری می‌خورد و صبح کوله‌پشتی منظم بر دوش و کیف اداری به دست با وسایل نقلیه عمومی خودتان را به مدرسه و محل کارتان می‌رساندید، آن‌وقت باز هم روز اول مهرتان تا این حد آشفته و به قول معروف اعصاب خردکن رقم می‌خورد؟ برای یک شروع خوب، منظم و بانشاط بیش از هر چیز باید پایبند برنامه‌ای منظم و از پیش تعیین شده بود.
با شروع سال تحصیلی جدید هم دانش‌آموزان و هم خانواده‌ها قول‌های زیادی به خود می‌دهند؛ برای مثال چه بسیار دانش‌آموزانی که برای شاگرد ممتاز بودن برنامه‌ای در ذهن خود می‌ریزند و والدین برای بیدار شدن به موقع و سر وقت صبحگاهی خیلی قول‌ها به خود داده و بچه‌هایشان را مجاب به پیروی از برنامه‌ای که به در یخچال چسبانده اند، می‌کنند؛ اما مرد عمل بودن به این سادگی‌ها نیست و برای اجرای یک برنامه دقیق و منظم باید تلاشی مستمر داشت و دائما قول و قرار‌های ذهنی را مرور کرده و پیش‌چشم آورد.
برنامه عملی نه تخیلی !
- می‌خواهم در درس‌هایم موفق شوم، لطفا به من کمک کنید.
- چند ساعت درس خواندن در روز من را در ردیف شاگردهای خوب کلاس قرار می‌دهد؟
- صبح زود درس‌هایم را مرور کنم و یا وقتی از مدرسه به خانه می‌آیم؟
- می‌توانم برنامه‌های ورزشی و لیگ‌های برتر فوتبال را دنبال کنم و روی درس خواندنم اثری نداشته باشد؟
- اگر می‌شود جدول برنامه درسی برای کلاس نهم می‌خواستم و می‌خواهم کمکم کنید معدلم از81/19به20 برسد.
- برای اینکه در کنکور تک‌رقمی شوم، ساعات خوابم چگونه باشد؟
- می‌خواهم هم به ورزش صبحگاهی برسم و هم به موقع سر کلاس دانشگاه حاضر شوم. برای کلاس‌های صبح چطور برنامه‌ریزی کنم؟ (در خوابگاه دانشجویی اقامت دارم.)
- کتاب را که باز می‌کنم، هزار جور فکر و خیال به سرم می‌آید و غرق تخیل می‌شوم. برای کنترل تخیلاتم چطور برنامه‌ریزی کنم؟
- تغذیه‌ام در ایام مدرسه و شب‌های امتحان چطور باشد که نتیجه بهتری بگیرم؟ امسال کنکوری‌ام.
آنچه در بالا خواندید برخی از سؤالات معمول محصلین و دانشجویان است. سؤالاتی که شاید در نظر اول کاملا معمولی و پیش پا افتاده به نظر برسند، اما پاسخ مناسب دادن به آنها می‌تواند تغییرات شگرفی لااقل در وضعیت تحصیلی این افراد ایجاد کند.
دلیل اینکه بعضی‌ها نمی‌توانند به برنامه‌ریزی خودشان عمل کنند،درست برنامه‌ریزی نکردن است. یعنی یاد نگرفته‌اند چگونه برنامه‌ریزی کنند؟ برای همین هم خیلی از برنامه هایشان به سرانجام نمی‌رسد! مثلا آدمی که تا دیروز روزی ۱۲ ساعت می‌خوابیده است، حالا برنامه می‌ریزد که تنها شبی ۵ ساعت بخوابد! یا کسی که روزی یک ساعت هم درس نمی‌خوانده است، حالا می‌خواهد از همین امروز روزی ۱۳ ساعت درس بخواند! یا یک نفر می‌خواهد هم نفر اول کنکور شود و هم کلاس ورزش و تئاتر برود و هم مهمانی‌هایش تعطیل نشود! خلاصه آدم‌ها معمولا دربرنامه‌هایشان هدف‌های غیرواقعی می‌آورند وکلا غیرواقعی برنامه‌ریزی می‌کنند. برای همین هم موقع اجرای برنامه وقتی به آن نگاه می‌کنند برایشان آن قدر سخت است که بی‌خیال انجامش می‌شوند. اگر می‌خواهید برنامه واقعی داشته باشید اول از همه خودتان و ویژگی‌های شخصیتی‌تان را بشناسید بعد می‌توانید؛ مثلا یک برنامه تحصیلی درست بنویسید. چون می‌دانید شما اهل شب تا صبح بیدار بودن نیستید، پس ساعت‌های شبانه را برای درس نمی‌گذارید یا چون می‌دانید نمی‌توانید گروهی درس بخوانید، این مدل درس خواندن را انتخاب نمی‌کنید. با شناخت خود و نوشتن تمام برنامه‌های زندگی‌تان می‌توانید یک برنامه‌ریزی واقعی داشته باشید برنامه‌ای که عملی باشد نه تخیلی!
یک برنامه طولانی مدت و ثابت موفقیت‌آمیز نیست
شناخت نیازها، توانمندی‌ها و منابع حمایتی قابل دسترس، اهداف بلندمدت و در عین حال اهداف کوچک، آهسته رفتن ویژگی‌های یک برنامه‌ریزی خوب است و استرس می‌تواند موجب کم شدن تمرکز و عدم موفقیت فرد در برنامه‌ریزی و اجرای آن شود. یکی از مهم‌ترین عوامل موفقیت هر فرد در زندگی داشتن هدف است. داشتن هدف به این معنا است که او بداند در هر لحظه می‌خواهد که کاری انجام دهد، در احادیث نیز به این موضوع‌اشاره شده است که افراد باید امروزشان نسبت به دیروزشان متفاوت باشد. از دیدگاه اسلام و خداوند انسان باید اهداف جدیدی داشته باشد و برای این منظور لازم است برنامه‌ریزی کند. برنامه‌ریزی موجب می‌شود تا نقشه راه برای افراد تولید شود و به هدفشان برسند.
فاطمه ۱۴ ساله دانش‌آموز تهرانی با ناامیدی می‌گوید: «می‌خواهم درآزمون نمونه دولتی قبول شوم،ولی برنامه درسی خوبی ندارم. دنبال یک برنامه درسی خوب هستم که به من کمک کند که در این آزمون قبول شوم. آیا می‌توانم از مشاور بخواهم بدون مراجعه این برنامه را به ایمیلم بفرستد؟»
حمیده صدیقی مادر یک دانش‌آموز می‌گوید: «برای برنامه درسی دخترم به مشاور مراجعه کردیم. این مشاور متذکر شد نه تنها باید در برنامه‌ریزی توانایی‌های فرزندتان را لحاظ کنید، بلکه با توجه به اینکه انسان پویاست، باید هر چند مدت یک‌بار برنامه تعیین شده با توجه به کسب مهارت‌ها و توانایی‌ها یا احیانا تغییر شرایط زندگی فرد مورد بازبینی قرار گیرد. در حقیقت یک برنامه از پیش تعیین شده و دیکته شده را نمی‌توان به همه افراد و همه دانش‌آموزان تعمیم داد.»
محمد نعمتی یک مشاور تحصیلی می‌گوید: «فراموش نکنید در برنامه‌ریزی زمانی که می‌خواهید از یک مشاور کمک بگیرید،حتما باید مراجعه کنید و حضوری شرایط فردی و توانایی‌های خود را توضیح دهید.هیچ فردی با دیگری یکی نیست و برای برخورداری از یک برنامه عملی و موفق باید توانایی‌ها و امکانات خاص شما مد نظر قرار گیرد.»
مهارت‌آموزی برای پایبندی به برنامه
همان اول بسم الله به خودمان قول می‌دهیم که این بار از اول سال تحصیلی بنشینیم و درس بخوانیم. برای همین کلی تصمیم‌های کبری می‌گیریم و بعد خوشحال و خرم از اینکه این بار به برنامه‌ریزی و قول‌های‌مان عمل می‌کنیم سال جدید تحصیلی را شروع می‌کنیم، اما همگی می‌دانیم که این تصمیم‌ها تا همان چند هفته اول سرجایش است و بعد از آن به کلی فراموش‌مان می‌شود! شاید با خودتان بگویید؛چرا همیشه برنامه‌ریزی می‌کنید و نمی‌توانید روی حرف‌تان بمانید؟ روشن است که برای عمل به برنامه شما باید چند مهارت به عنوان پیش نیاز یاد گرفته باشید. این مهارت‌ها کمک می‌کنند تا شما مثل یک مرد روی حرف‌تان بمانید و به برنامه‌تان عمل کنید.
مریم لطیفیان یک روانشناس برایمان درباره در نظر گرفتن مبدا تغییرات در درس،کار و زندگی مان توضیح می‌دهد: «اول مهر بهانه است، یعنی کلا تاریخ‌ها و اتفاقات زندگی بهانه خوبی هستند برای تصمیم‌های بزرگ! اینکه ما از اول مهر درس خوان می‌شویم، اینکه ما از روز تولدمان آدم خوبی خواهیم شد، اینکه در سال جدید اقتصادی فکر می‌کنیم و... همه این‌ها برای این است که ما یک مبدا برای برنامه‌ریزی داشته باشیم،اما داشتن مبدا به معنی اتفاق افتادن آن برنامه نیست. اگر قرار است شما از امروز به درس یا کارتان توجه بیش‌تری داشته باشید و در آن موفق باشید باید بتوانید زندگی و اتفاقات آن را مدیریت و کنترل کنید.»
وی داشتن برخی مهارت‌ها را برای موفق شدن در برنامه‌ریزی‌هایمان الزامی دانسته و می‌گوید:«برای چنین مدیریتی مهارت‌هایی وجود دارد که اگر آنها را بلد نباشید سرعت کارتان پایین می‌آید و بعد از مدتی به هدف‌تان نمی‌رسید. حالا تصور کنید شما هر سال اول مهر برای درس خواندن برنامه‌ریزی می‌کنید و تصمیم می‌گیرید بشوید شاگرد اول مدرسه یا دانشگاه، اما نمی‌توانید به برنامه‌تان عمل کنید برای اینکه این بار پایبند تصمیم‌تان باشید سعی کنید؛ مدیریت زمان داشته باشید. مهارت تصمیم‌گیری را در خودتان تقویت کنید. مهارت نه گفتن را بیاموزید. اصول برنامه‌ریزی عملی و کارآمد را یاد بگیرید. این‌ها چهار مهارت ضروری برای موفقیت در برنامه‌ریزی‌هایمان برای ایجاد تغییرات است.»
خواب و خوراک
یک دانش‌آموز موفق
در مورد خواب یک دانش‌آموز باید گفت که همان قدر مهم است که درس خواندن. حداقل خواب در ۲۴ ساعت باید ۶ ساعت باشد (داوطلبان جدی کنکور) و حداکثر ۸ ساعت (دانش‌آموزان سال‌های دبیرستان و راهنمایی).
مهدی اسماعیلی‌زاده یک مشاور تحصیلی با تاکید بر اینکه هیچ محصلی نباید کمتر از 5 ساعت در روز درس بخواند وگرنه حلقه موفقیت تحصیلی‌اش از همان ابتدا شکسته شده و نابود می‌گردد، برایمان توضیح می‌دهد: «به نظر من ۷ ساعت خواب در شبانه‌روز برای همه محصلین بهتر است. عادت به ساعت خواب و بیدار شدن طی ۳ الی ۵ روز طول می‌کشد. پس از همین امشب شروع کنید. همیشه صبح ساعت ۶ بیدار شوید و شب ساعت ۱۱ بخوابید. اگرکمتر از ۵ ساعت در شبانه‌روز درس بخوانید، مطمئن باشید که زنجیره‌ای که با آن می‌توانستید به موفقیت برسید،ازهمان حلقه اول نابود شده است.»
وی درمورد چگونگی ساعات مطالعه توضیح می‌دهد: «ساعات مطالعه خود را این‌گونه بچینید: ۱ ساعت تا ۱ ساعت و ربع درس و بعد ۱۰ دقیقه تا ۱۵ دقیقه استراحت بعد از ۲ مرحله درس و استراحت می‌توانید یک مرحله استراحت خود را ۲برابر کنید و مرحله بعدی باز همون روال عادی.»
وی درمورد تغذیه مناسب محصلین می‌گوید: «از قدیم گفتن که (عقل سالم در بدن سالم) افراط و تفریط درغذاخوردن هردو بد است. اگر کم غذا بخوری بی‌حال و بی‌انرژی خواهی بود.اگر زیاد غذا بخوری سنگینی و خواب‌آلود. پس ناهار سبک بخورید، در حد اینکه بعد از نیم ساعت انرژی حدود ۳ یا ۴ ساعت مطالعه را داشته باشید. اگر احساس گرسنگی کردید و تا صرف شام زمان زیادی مانده بود، شکلات یا دو تکه بیسکویت یا تکه کوچکی کیک شما را تا موقع شام سرحال و شاداب نگه می‌دارد.
شام را مختصر بخورید؛ چون بعد شام باید درس بخوانید، هم خوابتان سبک و راحت می‌شود و هم صبح شاداب بیدارمی شوید.
اگر برایتان مقدور است بعدازظهر بعد از گذراندن مرحله اول یا دوم یک لیوان آب میوه حاوی ویتامین C بخورید (مثل آب پرتغال). اگر پنیر می‌خورید با مقدار زیادی گردو باشد. اگر ماست می‌خورید در حد یک قاشق با مقدار زیادی نعناع. صبح‌ها حتما در حد ۱۵ دقیقه ورزش کنید تا تمام روز شاداب باشید.»