مصطفی میرزایی
ارتداد به معنای نفی و انکار اصول مسیحیت از جمله انکار خداوند، حضرت مسیح و کتاب مقدس در نظام حقوقی«کامن لا»۱ در شمار جرایم قلمداد می‌شود. اگر چه حقوقدانان غربی معتقدند که «درعمل» دادگاه‌ها فقط در مورد «توهین به مقدسات مسیحیت» از این قاعده استفاده نموده و در عمل با ارتداد برخورد مجرمانه ندارند، اما در تئوری هنوز هم واژۀ «Blasphemy» را به گونه ای گسترده تعریف می کنند که شامل «ارتداد» نیز می‏شود.۲ برخی از حقوقدانان انگلیسی در دفاع از این قانون به تبیین فلسفۀ جرم انگاری «Blasphemy» پرداخته و بر این عقیده اند که هرگاه توهین به مقدسات به قصد جریحه دارکردن احساسات بشری و یا اهانت صریح به کلیساهای قانونی ای موجب ترویج مسائل غیراخلاقی باشد از مصادیق این جرم خواهد بود. یعنی با این توجیه در واقع درصدد بیان فلسفۀ این جرم هستند که همانا «جریحه دار نمودن احساسات بشری» و «ترویج مسائل ضد اخلاقی» است که با اخلاق عمومی ارتباط دارد. بعضی از حقوقدانان غربی نیز این جرم را که یک زمینۀ مفروض برای ضربه فراگیر به بافت جامعه دانسته‌اند.۳ بنابراین، اصل مسألۀ ارتداد هم‌اکنون نیز در برخی از کشورهای غربی مانند انگلستان اعتبار حقوقی و قانونی دارد، اگرچه حقوقدانان غربی معتقدند که در عمل فقط در موارد توهین به مقدسات مسیحی به این قاعده ارجاع داده می شود. در دین یهود و مسیحیت، ارتداد جرم شناخته شده و برای آن مجازات اعدام مقرر گردیده بود. در کتاب مقدس عهد عتیق (تورات) که هم مورد قبول مسیحیان است و هم یهودیان، در این باره آمده است:
« اگرمیان شما پیشگو یا تعبیرکنندۀ خوابی وجود دارد... و می گوید پیامبر خدایان دیگری را بپرستید... آن پیشگو را بکشید... اگر نزدیک ترین خویشاوند یا صمیمی ترین دوست، شما را به خدایان دیگر دعوت کند پیشنهاد ناپسند او را برملا سازید و بر او رحم نکنید و بکشید و با دستان خود او را سنگسار کنید.»۴
به تبع آن، درنظام حقوقی«کامن لا» نیز که بسیار متأثر از حقوق کلیسایی است و هم اکنون بعضی از کشورهای غربی از جمله انگلستان و آمریکا از این نظام تبعیت نسبی دارند، از دیر باز توهین به مقدسات با عنوان «Blasphemy» جرم شناخته شده است. بر اساس تعریفی که حقوقدانان غربی از این اصطلاح ارائه نموده اند، قاعدۀ مزبور نه تنها توهین به مقدسات را در بر می گیرد بلکه شامل ارتداد نیز می شود؛ زیرا بر اساس این تعریف هرگونه انکار حقانیت مسیحیت یا کتب مقدس و یا انکار وجود خداوند، مصداق این جرم به شمار می رود. بررسی قلمرو مفهوم «Blasphemy» در کامن لا با توجه به اعتبار قانونی آن در حقوق فعلی انگلستان موجب پرسش مهمتری است؛ بدین بیان که بر پایۀ چه  ملاک و منطقی در کشور انگلستان براساس قاعدۀ یادشده، فقط مقدسات دین مسیحیت مورد حمایت قرار گرفته و سایر ادیان الهی از چنین پشتیبانی برخوردار نیستند؟! آیا این قانون، آشکارا با نفی تبعیض براساس مذهب که در بسیاری از اسناد بین المللی مربوط به حقوق بشر مورد پذیرش واقع گردیده است، منافات ندارد؟
با توجه به اینکه توهین سلمان رشدی در کتاب آیات شیطانی نسبت به پیامبر گرامی اسلام (ص) در کشور انگلستان واقع شده است دادگاه انگلستان چنین استدلال نمود که قانون «Blasphemy»  فقط توهین به مقدسات مسیحیت را جرم دانسته و سایر ادیان را مورد حمایت قرار نمی‌دهد. برخی از حقوقدانان منصف غربی برخلاف نظر دادگاه انگلستان، اعتراض مسلمانان را نسبت به حقوق انگلستان پذیرفته و این انحصارگرایی در مذهب را نوعی تبعیض براساس دین قلمداد نموده و در نتیجه قانون مزبور را مخالف مادۀ 9 و 14 کنوانسیون اروپایی حقوق بشر دانسته اند که بر پایۀ آن هرگونه تبعیض بر مبنای دین ممنوع اعلام شده است.
درحقوق آمریکا نیز تا پیش از سه دهۀ قبل یعنی تا سال 1970، توهین به مقدسات جرم شناخته می شد. مجله الکترونیکی«CRF» که یک مجله آمریکایی است و به مطالعۀ مباحث حقوق اساسی آمریکا می‌پردازد، در مقاله ای که به نفع سلمان رشدی نگاشته است، ضمن تصریح به این نکته، می افزاید که پیش از سال 1970در بعضی از ایالت‌های آمریکا برای توهین به مقدسات مجازات اعدام مقرر گردیده بود و حتی به پرونده ای استناد می کند که بر اساس آن چهار تن از کویکرهای مذهب پروتستان به مجازات اعدام محکوم شده و در سال 1959 مجازات اعدام در حق آنان اجرا شد.

ـــــــــــــــــــــــــــــ
۱ - Common law
۲ - هاشمی، سید حسن، (1384)، ارتداد و آزادی، پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، ص13.
۳ - پیشین، ص148.
۴ - به نقل از پیشین.