ضرورت بررسی وضعیت خوزستان و جبران خسارات مردمی- بخش پایانی
میهمان ناخوانده ای به نام ریزگردها
فاطمه زورمند - گزارشگر کیهان در اهواز
اهواز و دیگر شهرهای استان خوزستان همچنان در وضعیت هشدار قرار دارند و هنوز آرامش لازم به این منطقه باز نگشته و انتظار مردم از مسئولان برای رفع معضل قطع آب و برق و تلفن پا برجاست.
شهریار بذرکار مدیر کل سابق منابع طبیعی استان خوزستان_که متعاقب این مصاحبه از سمت خود بر کنار شد_ در گفتگو با گزارشگر روزنامه کیهان اظهار می‌دارد: ما در کمر بند خشک دنیا قرار داریم و همیشه خشکسالی همزاد ملت ما بوده و حتی در سنگ نوشته‌های هخامنشی نیز موجود است که خدایا ما را از دروغ و دشمن و خشکسالی در امان بدار یعنی خشکسالی وجود داشته ولی مدیریت می‌شده است و لذا پدیده نوینی نیست اما آیا اینکه ما توانستیم با پدیده‌ای که قرن‌ها با ما همراه بود سازگاری ایجاد کنیم؟
اما واقعیت این است که خدمات رسانی مسئولان به مردم درباره مشکلات پیش آمده در استان خوزستان بسیار کند بود و همچنان که رهبر معظم انقلاب در سخنرانی اخیر خود در جمع مردم آذربایجان فرمودند که مردم گلایه دارند، درباره مردم خوزستان این امر بیشتر صدق می‌کند و انتظار مردم از مسئولان مربوط بسیار فراتر بود.
یکی از خواسته‌های مردم جبران خسارتهای مالی و زیان‌هایی است که به این منطقه وارد شده است.گرچه هنوز برآورد خسارت دقیق و کارشناسی انجام نشده اما مردم خواستار پرداخت خسارتهای مالی خود و جبران آن از سوی مسئولان هستند، همچنین مردم خوزستان این تقاضا را هم دارند که با تدابیر لازم دیگر شاهد چنین حوادث و مشکلات تلخ و طاقت فرسایی در استان خود نباشند.
آغاز خشکسالی‌ها و نبود مدیریت بهینه
مدیر کل سابق منابع طبیعی استان خوزستان به گزارشگر کیهان می‌گوید: «طبق تحقیقات جهانی خشکسالی از سال 2000 آغاز شده و تا 30 سال آتی ادامه دارد البته سال‌های مرطوب هم در این میان هست ولی در مجموع این سال‌ها خشک است. خشکسالی منابع آب را کاهش داده و آورد سیلاب‌ها را کم می‌کند. زمانی در خوزستان مردم به قدری سیلاب می‌دیدند که در ادبیات محاوره‌ای آنها «آب زیادی» یا «لفت» مصطلح بود و می‌دانید اگر پدیده‌ای در ادبیات مردم قرار بگیرد یعنی تداوم در تکرار آن وجود دارد. این سیل‌ها اگرچه صدماتی در بر داشت اما اراضی خوزستان همیشه مرطوب بود و دشت خوزستان به همین آبها زنده بود.
خشکسالی این سیلاب‌ها را کاهش داده اما سوالی که مطرح است اینکه آیا نوع نگاه و برنامه‌ریزی ما در خشکسالی متناسب با شرایط بوده است؟»
وی در خصوص کانون‌های ریزگرد استان خوزستان اظهار می‌دارد: «طبق برآوردی که در استان صورت گرفته 340 هزار هکتار کانون بحرانی گرد و غبار در خوزستان شناسایی شده است که اغلب این اراضی در هورها و تالاب‌های استان قرار دارند. هور اراضی پستی هستند که در فصل بارش با عمق کمی از آب لبریز می‌شوند و این صدها سال وجود داشته و جاده اهواز آبادان و اهواز ماهشهر همیشه با آب پوشیده بود. اما در سال‌های اخیر چند اتفاق در مسیر شیب آبها افتاده که بطور طبیعی از شمال به سمت دریاست. ما مسیل‌ها _ جای سیل_ این آبی را که از بالا روان می‌شد را با جاده و تاسیسات و لوله گذاری و غیره قطع کرده ایم و همه مشهود و موجود است.»
وی در پاسخ به این پرسش که آیا بررسی در مورد میزان و تعیین نوع اراضی کانون‌های گرد و خاک جهت اتخاذ راهکار مناسب اعم از درختکاری، مالچ پاشی و یا آبگیری صورت گرفته است، می‌گوید: «هنوز جای این مطالعات که تحت عنوان آمایش سرزمین هست در استان ما خالی است. مشکل ریزگرد معلول مجموعه‌ای از عوامل است.»
ریزگردها بدون راه حل
بیش از 13 سال از وقوع پدیده گرد و خاک موسوم به ریزگردها در خوزستان و چند استان دیگر می‌گذرد اما اینکه چرا تا کنون راه حل مناسبی برای مهار آن اتخاذ نشده جای سوال دارد، زیرا تاسیس مرکزی با عنوان «مرکز پژوهشی منطقه‌ای ریزگردها» بدون داشتن خروجی ملموس گواه بر این است که مسئولان به فکر وضعیت تاسف بار خوزستان نیستند و تاسیس این قبیل مراکز تاکنون فرمایشی بوده و شاید مدیران برای ساکت کردن اعتراض مردم به راه اندازی این تشکل‌ها روی آورده‌اند!
یک کارشناس زمین شناس به گزارشگر روزنامه کیهان می‌گوید: «علت اصلی ریزگردهای به وجود آمده در جنوب خوزستان، جنوب عراق و مرز مشترک بین دو کشور ایران و عراق از سوی فعالین محیط زیست به دلیل کاهش آب و خشک شدن زمین و عمده دلیل اصلی ریزگردها در خوزستان نیز کاهش آب رودخانه زهره، کاهش آورد رودهای مرزی از جمله کرخه و تغییر رفتار در رودخانه‌های طبیعی است.»
وی تصریح می‌کند: «حدود 10 تا 20 سال گذشته فرآیند تغییر رفتار رودخانه‌ها از طریق سدسازی آغاز شد که این تغییر رفتاری سبب کاهش آب رودخانه و به دنبال آن کاهش رطوبت زمین شد، زیرا رودخانه‌ها در گذشته از طریق ایجاد آبگرفتی، دشت‌ها و جلگه‌های حاصل خیزی را ایجاد می‌کردند که این جلگه‌ها ضمن حفظ رطوبت زمین تاثیرات مثبت اقتصادی نیز برای ساکنان منطقه فراهم می‌کرد. احداث سدهای برق آبی همچنان در خشک شدن زمین‌های حاصلخیز خوزستان و وقوع پدیده گرد و غبار بی‌تقصیر نیستند، سدهایی که شبکه آبیاری کشاورزی ندارند در صورتی که باید با ایجاد شبکه‌های آبیاری میزان آبی که در گذشته طی فرآیند طبیعی سبب آبگرفتگی دشت‌ها می‌شد؛ تامین شود.»
خروجی مراکز تحقیقاتی چیست؟
به نظر می‌رسد حل شدن مشکل ریزگردها در خوزستان نیازمند بودجه نیست زیرا تا زمانی که آب مورد نیاز برای احیای رطوبت زمین وجود نداشته باشد بودجه هیچ مشکلی را رفع نمیکند.
کارشناسان معتقدند راه حل مقابله با پدیده ریزگردها کاملا مشخص بوده و تاسیس مراکز تحقیقاتی برای مقابله با ریزگردها ایجاد یک گمراهی از سوی دولت است.
تاسیس یک مرکز مدیریتی بدون بازده مشخص و علمی توسط دولت گواه بر دو نظریه است، نظریه نخست اینکه مهار پدیده ریزگردها در خوزستان برای دولت اهمیتی ندارد و نظریه دوم اینکه دولت چون از علت اصلی وقوع پدیده ریزگردها در خوزستان مطلع هستند حاضر به هدر دادن بودجه‌های ملی برای بلایی که خود بر سر مردم آورده‌اند نیستند.
تاثیر روانی و فشاری که مردم در این روزهای سخت در استان خوزستان تحمل می‌کنند بسیار سنگین است، خانواده‌های سردرگمی که عملا همچون سرباز بی‌اسلحه خلع سلاح شده بودند، حجم زیادی از آلودگی و گرد و غبار در منزل با کودکان و نوجوانانی که از مدرسه بازمانده‌اند و قطعی آب و برق و تلفن و موبایل که هیچ راه پس و پیشی برای انسان باقی نگذاشته است، همه این موارد دست به دست هم داده تا مشکلات خوزستان به یکباره به آواری بر سر مردم مبدل گردد و هنوز رئیس جمهور محترم تا لحظه تنظیم این گزارش پاسخگوی این موضوع نبوده است.
شدت گرفتن بیماری‌های تنفسی و انواع آلرژی‌ها از دیگر پیامدهای شوم ریزگردها بود؛ زیرا ماسک و حتی درخانه ماندن نیز چاره این خاک را نمیکند و آنچه در بلند مدت اتفاق می‌افتد سونامی از بیماری‌های صعب العلاج است که تا حدودی زنگ خطرش در یکی دو سال اخیر در خوزستان به صدا در آمده است.
اما چگونه افت تحصیلی دانش آموزانی که با اعلام تعطیلی از سوی مراجع ذی ربط در روز بحرانی و یا به دلیل بیماری‌های ناشی از ریزگردها و یا به صلاحدید خانواده‌ها پس از روزهای خاکی به مدرسه نمی‌روند و از روند آموزشی باز می‌مانند جبران می‌شود سوال دیگری است که باید از سوی مسئولین پاسخ داده شود. آن هم در خوزستانی که به هزاران دلیل نوشته و نانوشته از نرم آموزشی کشور عقب است.
مقایسه عملکرد دولت‌ها در مورد پدیده ریزگرد حاکی از آن است که از سال 1386 تا اسفند 1393 عملا هیچ اقدامی در جهت مقابله با ریزگردها انجام نشده است! و از اسفند 1393 تاکنون فقط کمتر از نیم درصد مناطق فوق بحرانی خوزستان مالچ پاشی و نهال کاری شده است!
آیا با این وضعیت و شرایطی که برای زیرساخت‌های استان به وجود آمده دیگر هیچ سرمایه گذاری اعم از داخلی و خارجی حاضر به مشارکت در بخش‌های اقتصادی استان می‌شود؟ بحران زیست محیطی و تغییرات اقلیمی که سوء مدیریت بر سر خوزستان آورده آرام آرام به بحران‌های اقتصادی و اجتماعی و حتی زیستی مبدل می‌شود و به زودی شهرهای این استان به دلیل مهاجرت روز افزون خالی از سکنه می‌شود.
امیدواریم این تحلیل‌ها باعث شود با کسانی که با قصور و کم کاری و احیانا خیانت خود بحران در استان و نارضایتی شدید مردم را رقم زده‌اند در هر مقام وجایگاهی برخورد جدی شود، زیرا اگر ضدانقلاب و بیگانگان میلیاردها دلار هزینه می‌کردند تا به باورهای مردم خدشه وارد کرده و باعث بدبینی شوند نمی‌توانستند این حجم از نارضایتی را در این مدت کم ایجاد کنند.مسئولان قضائی باید بابت جبران خسارتهای وارده به مردم و نظام و شناسائی علل و عوامل این سوء تدبیرها یا خیانت‌ها وارد میدان شود.
وزیر نیرو قابل اعتماد نیست!
جواد کاظم‌نسب نماینده مردم اهواز و عضو فراکسیون امید مجلس شورای اسلامی با بیان اینکه وزير نيرو قابل اعتماد نيست و مديران آب و برق خوزستان ناتوان هستند می‌گوید: «وزير نفت فقط نگران كاهش توليد نفت است و خود را از اتهام هورالعظيم مبرا مي‌داند!»
جواد کاظم‌نسب در گفت‌و‌گو با فارس، در رابطه با بحران موجود در استان خوزستان تصریح می‌کند: «بعید می‌دانم وزیر نیرو هر چه بگوید را عملی کند چون وی فرد قابل اعتمادی نیست و اقبالی به مردم خوزستان ندارد.»
وی با اشاره به طرح‌های محرمانه دولت در رابطه با انتقال آب کارون تاکید می‌کند: «چرا دولت برای انتقال آب باید طرح‌ها و برنامه‌های محرمانه داشته باشد، این اساس بی‌اعتمادی است. نمایندگان خوزستان از زمان طرح موضوع نامه محرمانه انتقال آب‌های کارون و کرخه حرکت خود را برای تحقیق و تفحص از طرح‌های انتقال وزارت نیرو، به ویژه پروژه بهشت آباد آغاز کردند.»
نماینده مردم اهواز در مجلس شورای اسلامی با اشاره به گسیل ماشین‌های مقره‌شور و ژانراتور از استان‌های دیگر به خوزستان می‌گوید: «چرا استان‌های دیگر که یک درصد صنایع ظرفیت‌های اقتصادی خوزستان را ندارند این امکانات وجود دارد اما در خوزستان نیست؟چرا مدیران آب و برق در این سال‌ها حداقل از نمایندگان نخواستند که این امکانات را برای آنها پیگیری کنند؟ چرا امروز یادشان آمده که این امکانات لازم است؟ مگر خوزستان امروز درگیر گرد و خاک شده است؟!»
کاظم‌نسب با تاکید بر برکناری مدیران حوزه آب و برق به عنوان یک اولویت قطعی تاکید می‌کند: « این مدیران کارنامه قابل دفاعی نداشته و نتوانستند در روزهای بحرانی انتظارات مردم را برآورده کنند.»
وی با اشاره به کاهش بیش از 700 هزار بشکه تولید نفت بر اثر قطعی برق در روزهای اخیر در میادین مستقل داخلی توضیح می‌دهد: « تنها نگرانی وزیر نفت فقط عدم استحصال ۷۰۰هزار بشکه در نتیجه بی‌برقی است، در حالی خود متهم این وضعیت در هور‌العظیم است.»
نماینده مردم اهواز در مجلس شورای اسلامی متذکرمی شود: «براساس نشست انجام شده با رئیس مجلس شورای اسلامی مقرر شد ۱۰۰ میلیون دلار از صندوق توسعه ملی به بودجه خوزستان جهت مبارزه با ریزگردها و تقویت زیرساخت‌های برق و آب افزوده شود.»