گفت‌وگو با سه کارگردان فعال در هفتمین دوره جشنواره مردمی فیلم عمار
جنگ گرم فرهنگی با سینمای چریکی
مهدی نقویان یکی از پر کارترین فیلمسازان حاضر در هفتمین دوره جشنواره مردمی فیلم عمار است که پنج فیلم دارد. البته، نقویان به طور کلی، جزو مستندسازهای بسیار فعال است که آثار بسیار زیادی را به ویژه در حوزه تاریخ معاصر و همچنین مسائل سیاسی روز داخل و خارج از کشور تولید کرده است. «برادران» یک نمونه از فیلم‌های جسور و در عین حال افشاگرانه این مستندساز جوان است که واقعیت‌های تازه‌ای را درباره متن و حواشی فتنه سال 88 برملا کرد.
* آقای نقویان! نکته قابل توجه درباره فعالیت فیلم سازی شما این است که در عین پرکاری و کمیت بالا، همیشه هم به موضوعات تازه و بکر می‌پردازید و نتیجه کارتان نیز کیفیت بالایی دارد. چطور به توازن میان کمیت و کیفیت بالا دست یافتید؟
من چون خودم به تاریخ معاصر و به ویژه تاریخ انقلاب علاقه‌مند هستم و با توجه به اینکه در این زمینه کم کار شده، به همین دلیل هم کارهای من بیشتر به چشم می‌آید. اما درباره پرکاری باید بگویم که خودم را متوقف و محدود به نهادهای دولتی نمی‌کنم و منتظر جایی نمی‌مانم. چون اگر ما مستندسازها بخواهیم منتظر بروکراسی و مسائل اداری نهادهای دولتی بمانیم، هم وقت زیادی را از دست می‌دهیم و هم دچار افت می‌شویم. برای همین سعی می‌کنم که موضوعاتی که به نظرم مهم هستند و باید درباره آن‌ها کار شود را با عزم شخصی انجام دهم. البته امروز دیگر با توجه به سابقه به وجود آمده، نهادهای مختلف فرهنگی، لطف دارند و از من پشتیبانی می‌کنند، منتها من یک مقداری به خاطر فارغ التحصیل این رشته هستیم و گروه خوب و کاملی هم در اختیار دارم، چندان متکی و منتظر حمایت‌ها نمی‌مانم و خودم کار را جلو می‌برم.
* استقلال از نهادهای دولتی، نکته بسیار مهمی در فعالیت فرهنگی انقلابی است. چون اساسا هنر و به ویژه مستندسازی انقلابی، در فضای جهادی و چریکی شکل می‌گیرد. شما به عنوان کسی که تجربه فعالیت فیلم سازی مستقل از حمایت‌های ارگان‌ها را دارید، فکر می‌کنید که جشنواره عمار چگونه می‌تواند برای فیلم سازی جهادی و چریکی، الگوسازی کند؟
به نظرم جشنواره عمار، کار خود را به درستی انجام می‌دهد. چون وظیفه اصلی این جشنواره، فضاسازی خبری و پروپاگاندای ژورنالیستی برای فیلمسازانی است که در این عرصه کار می‌کنند. با برگزاری هر دوره از جشنواره عمار، اتفاقات خبری بسیار خوبی برای فیلمسازان جشنواره عمار می‌افتد. امروز با برگزاری جشنواره عمار، مکانی وجود دارد که فیلم‌هایی که در این حوزه ساخته می‌شود هم دیده می‌شود، برخلاف قبل از راه‌اندازی جشنواره عمار که چنین امکانی نبود و کارهای ما محدودیت نمایش داشتند و فقط گاهی تلویزیون پخش می‌کرد. اما جشنواره عمار به خاطر خاصیت مردمی بودن آن، کاری که می‌کند این است که در سراسر کشور و در همه شهرها و روستاها به صورت خیلی گسترده فیلم‌ها را نمایش می‌دهد. منتها به نظرم نهادهای دیگر وظیفه دارند که کار تولید خود را به درستی انجام دهند. البته با وجود جشنواره عمار، نهادهای دولتی هم بیش از گذشته ترغیب شده‌اند که درباره موضوعات مرتبط با انقلاب اسلامی بیشتر کار کنند.
* خود فیلمسازان چطور؟ یعنی یک فیلمساز جوان و فاقد پشتیبانی ارگان‌های فرهنگی، چطور می‌تواند به طور چریکی آثار مدنظرش را تولید کند؟
یکی از مهم‌ترین موارد این است که تکنیک کار را به خوبی آموزش ببینند. وقتی تکنیک را به درستی یاد بگیرند، اولا دیگر تکنیک زدگی اتفاق نمی‌افتد و محتوا می‌تواند در خدمت تکنیک قرار بگیرد. چون اغلب فیلمسازهای هم جبهه‌ای ما، حرف‌های بسیار زیادی برای زدن دارند، منتها اینکه این حرف‌ها چطور زده شوند هم خیلی مهم است. دوم هم اینکه برخی از فیلمسازهای خوش فکر و خوش تکنیک که حرف‌های خوبی هم برای زدن دارند را می‌بینیم که گویا یک مقداری دچار تعارف هستند. چون برخی از این دوستان، بسیار با احتیاط کار می‌کنند و دچار نوعی محافظه کاری هستند و به برخی از موضوعات مهم کم توجهی می‌کنند. مثلا درباره موضوعاتی چون تاریخ انقلاب اسلامی، فتنه 88 و ... فیلم نمی‌سازند که من احساس می‌کنم که یک مقداری با خود یا اطرافیانشان رو در بایستی دارند و نمی‌خواهند مواضع خود را کاملا روشن بیان کنند.
* برای حل مشکل بودجه چه باید کرد؟ چون به طور طبیعی فیلمساز چریکی، یعنی تولید، بدون پروداکشن بزرگ و بودجه! امروز هم برای بچه‌های علاقه مند به فیلم سازی به ویژه در اقشار کم درآمد، این مسئله وجود دارد که چگونه فیلم‌های مورد علاقه خود را بدون حمایت و بودجه بسازند؟
این حرف درست است و خود من هم با این قضیه دست و پنجه نرم کردم. من هم تجربه شخصی خودم را بیان می‌کنم؛ کار فیلم سازی من همزمان با تحصیل در دانشگاه و ازدواج آغاز شد. اوائل هم با هزینه شخصی خودم فیلم می‌ساختم. این فشار مالی زیادی را به من تحمیل می‌کرد. اما به کار خودم ایمان داشتم و می‌دانستم آنچه تولید می‌کنم، به درد انقلاب می‌خورد و مشتری خودش را پیدا می‌کند. ضمن اینکه سعی می‌کردم درباره این موضوعات به نحو احسن کار کنم تا کیفیت بالایی داشته باشد تا بعدا اگر قرار بود به جایی ارائه شود، به مشکل برنخورم. من به این ترتیب جلو آمدم. اینکه تأکید دارم، فیلمسازهای جوان، تکنیک را به خوبی یاد بگیرند، به همین دلیل است که در این موارد، خیلی به دردشان می‌خورد. وقتی آدم کارش را درست انجام دهد، اولا موقع ساخت فیلم هزینه اضافه نمی‌کند و می‌داند که کجا باید هزینه کند، دوم اینکه کار را با کیفیت انجام می‌دهد و می‌تواند آن را به خریدارها ارائه دهد. شرایط نامطلوب، هیچ‌گاه نباید باعث توقف کار یک فیلمساز بشود. حتی اگر دغدغه مالی هم دارد، می‌تواند ابتدای کار، سختی‌هایی را به جان بخرد تا به تدریج، جای خودش را باز کند. اما به نظر من بعد از سال 88 توجه نهادهای انقلابی به رسانه خیلی زیاد شد و هستند جاهایی که از فیلمسازان جوان و افراد نوخاسته حمایت کنند. ازجمله مدرسه سینمایی عمار که در دبیرخانه جشنواره عمار راه اندازی شده، از این افراد حمایت می‌کند. این به عزم خود فیلمساز ربط دارد که مصائب و سختی‌های کار را بپذیرند. به هر حال، فیلم ساختن کار آسانی نیست. هم هزینه مالی دارد، هم هزینه جسمی و کاری دارد.
* شما امسال پنج فیلم در جشنواره عمار دارید. کدام یک از این فیلم‌ها برای اولین بار قرار است در این جشنواره به نمایش در بیایند؟
فیلم «بازی» برای اولین بار در این جشنواره رونمایی می‌شود. این فیلم به بررسی تحریم‌های آمریکا علیه ایران در 30 سال اخیر می‌پردازد. سعی کردیم تا در این مستند به طور جامع و همه جانبه، مسئله تحریم‌ها را بررسی کنیم. یک مستند هم «قصه فیل و الاغ» است که با نگاه به انتخابات اخیر آمریکا، به واکاوی برگزاری انتخابات و دموکراسی در ایالات متحده می‌پردازد. در این فیلم، مراحل مختلف و پیچیده انتخابات ریاست جمهوری در آمریکا بررسی می‌شود و نشان می‌دهد که چه فرایندی باعث می‌شود که در آمریکا ، لزوما فردی که در بین مردم آرای بیشتری دارد انتخاب نمی‌شود. این دو فیلم به کارگردانی خودم ساخته شده‌اند. سه فیلم هم هست که بنده تهیه‌کننده آن‌ها هستم. ازجمله مستند «ساحل سوزان» درباره مک کارتیسم به کارگردانی فیاضی کیا که محصول مدرسه سینمایی عمار است.
* با توجه به اینکه در دوره‌های قبل هم در جشنواره عمار حضور داشتید، فکر می‌کنید این دوره چه تفاوت‌هایی با قبل دارد؟
به نظر من جشنواره عمار در زمینه نمایش فیلم و پروپاگاندای خبری درست، به قله رسیده است. اما حفظ این جایگاه از رسیدن به قله، سخت‌تر است. هر چقدر برگزاری جشنواره منظم‌تر باشد و نمایش فیلم‌ها کیفیت بالاتری انجام شوند و شرایط استانداردتری حاکم باشد، بیشتر به نفع این جشنواره خواهد بود.
طلبه جوان با 13 فیلم
در جشنواره عمار!
فعال‌ترین فیلمساز هفتمین دوره جشنواره مردمی فیلم عمار، یک طلبه جوان است؛ ساسان فلاح فر، یکی از استعدادهای آینده سینمای کشورمان است. او در کنار تحصیل علوم دینی و درس طلبگی، دوربین هم به دست گرفته و اخیرا نیز اثری قابل توجه به نام «نبرد پالمیرا» در زمینه مدافعان حرم ساخته است. او گاهی با لباس مقدس و به طور معمم به کارگردانی می‌پردازد چون معتقد است که فعالیت هنری و فیلمسازی وی در ادامه کار طلبگی‌اش است.
* با توجه به اینکه شما یکی از چهره‌های جوان و البته فعال سینمای جوان محسوب می‌شود، بهتر است برای شروع این گفت وگو ابتدا خودتان را معرفی کنید.
من ساسان فلاح فر هستم، طلبه سطح یک حوزه علمیه، 24 سال سن دارم، حدود چهار سال است که کار مستندسازی می‌کنم، تمرکز اصلی کارم در این زمینه نیز جبهه مقاومت است.
* چطور شد که تصمیم گرفتید در کنار طلبگی، فیلم هم بسازید؟
اگر حرفی بخواهد ماندگار شود، بهتر است که در قالب هنر بیان شود. چون هر چیزی در قالب هنر شکل بگیرد، ماندگارتر می‌شود، توجهات را جلب می‌کند و تأثیر بیشتری می‌گذارد. حرف‌هایی که ما می‌خواهیم در رابطه با جبهه مقاومت بزنیم، به ویژه در این بحبوحه به وجود آمده، بهتر است با هنر بیان شود و بهترین زبان هم فیلم و مستند است.
* چطور فرصت پیدا می‌کنید که در کنار برنامه‌های علمی و دینی تعداد بسیار زیادی هم فیلم بسازید؟
ما یک گروه خیلی خوب داریم که باعث شده سرعت تولید آثار بالا برود. البته بنده توفیق منبر رفتن و تبلیغ از طریق سنتی را ندارم و کار تبلیغی خودم در این عرصه را با فیلم انجام می‌دهم.
* کدام یک از آثار شما برای اولین بار در این دوره از جشنواره عمار رونمایی می‌شود؟
من فیلم را برای دیده شدن می‌سازم، یعنی فیلم می‌سازم برای اینکه مخاطب آن را ببیند و آنچه می‌خواهد را برداشت کند. پس معمولا سعی می‌کنم به سرعت مجوز پخش فیلم‌ها را بگیرم و آن‌ها را در تلویزیون و فضای مجازی پخش کنم. اغلب فیلم‌هایی که به جشنواره عمار ارائه داده‌ام، قبلا نمایش داده شده‌اند، اما تعدادی فیلم جدید هم هست که اکران اول آن‌ها در جشنواره عمار انجام می‌شود. مثل فیلم «سپاه نور» که کار مشترک گروه رسانه‌ای لشگر فاطمیون با شبکه افق است.
* با توجه به اینکه در دوره گذشته هم در این جشنواره حضور داشتید، فکر می‌کنید تفاوت این دوره از جشنواره عمار با سال قبل چیست؟
آشکار است که جشنواره عمار نسبت به گذشته رشد یافته است. به خصوص بخشی که دغدغه ماست، یعنی مدافعان حرم و جبهه مقاومت. الحمدلله می‌بینیم که در جشنواره عمار، هر سال آثار بهتری به نمایش در می‌آید. از خصوصیات ویژه جشنواره عمار، همین روند رو به رشد کیفیت و کمیت آثار است. از این نظر، هیچ جشنواره‌ای به عمار شباهت ندارد. جشنواره‌های متعددی هر سال برگزار می‌شود، اما آنقدر که جشنواره عمار به استعدادیابی و تقویت فیلمسازهای جوان کمک می‌کند، هیچ یک از دیگر جشنواره‌ها این توان را ندارند. یکی از ویژگی‌های منحصر به فرد این جشنواره، مردمی بودن آن است. به همین دلیل هم فیلم‌های این جشنواره در تمام نقاط و حتی دور افتاده‌ترین مناطق کشور هم دیده می‌شوند. این اتفاق هم برای فیلمساز اهمیت دارد، چون کارش دیده می‌شود و می‌تواند نظر مخاطب خودش را بداند و هم برای مردم که به آن‌ها به عنوان مخاطب اصلی، اهمیت داده شده است. چون اغلب جشنواره‌ها محل رفت و آمد یک عده افراد خاص هستند، اما عمار محل رفت و آمد همه مردم است.
* چه نقاط ضعفی را در این جشنواره می‌بینید؟
من چون جشنواره عمار را خیلی دوست دارم، به همین دلیل هم نقاط ضعف آن را نمی‌توانم ببینم.
حضور ثابت در همه دوره‌های جشنواره عمار
اما محمد مهدی خالقی که امسال هم با پنج فیلم مستند در جشنواره عمار حضور دارد، یک نسبت جالب با این رویداد دارد. او تنها فیلمسازی است که در همه دوره‌های جشنواره عمار حضور داشته و از این نظر، می‌توان او را صاحب جایگاه خاصی دانست. خالقی با فیلم‌های «فاتح»، «پسرم»، «آهنگر»، «پایان غرور» و «سید حامد» در هفتمین جشنواره عمار حضور دارد.
* یکی از سؤالاتی که ممکن است برای بسیاری پیش بیاید این است که چرا از جشنواره عمار به عنوان جشنواره‌ای مردمی یاد می‌شود؟ شما به عنوان تنها کارگردانی که در همه دوره‌های این جشنواره حضور داشته‌اید، چه تفسیری از مردمی بودن دارید؟
جشنواره عمار از ابتدا تکلیف خود را با خودش مشخص کرده است. تکلیف، برگزاری یک جشنواره سینمایی با پیوست اجتماعی بوده است. یعنی خواسته سامانه و سازمانی را بسازد که جزو ستون‌های اصلی آن، تماشا و مردم باشد. نمود چنین رویکردی، اکران‌های مردمی هستند. هم مردم در ذیل موضوعات فیلم‌ها دیده شوند و هم مردم فیلم‌هایی که درباره خودشان ساخته می‌شود را ببینند. به طور مثال، من سال 92 فیلمی با عنوان «پوستین وارونه» ساختم که هنوز هم در قالب اکران‌های مردمی، دیده می‌شود. این اتفاق بسیار ارزشمندی است. جاری بودن در زمان و ارتباط با مردم در این جشنواره، یک واقعیت غیرقابل انکار است و من به عنوان یک فیلمساز، مردمی بودن عمار را شهادت می‌دهم.
*رئیس‌شورای سیاستگذاری جشنواره عمار، گفته که هدف اصلی این جشنواره، ایجاد سازمان تماشا برای آثار سینمای انقلاب است. به نظر شما جشنواره عمار چطور می‌تواند این سازمان را ایجاد کند؟
عمار یک جشنواره جهادی و انقلابی است که فیلمسازان آن یک لشگر هستند، به نظر من این لشگر در پی گشودن جبهه‌ها و فتح خاکریزهای جدید است. جبهه جدید این جشنواره، اکران و تماشاست. پرفروش‌ترین فیلم‌های سینمای ما کمتر از سه میلیون نفر بوده است. یعنی 77 میلیون ایرانی سینما نمی‌روند و نسبت به آثار سینمایی بی‌توجه هستند. عمار قصد دارد در اکران‌های مردمی خود این مخاطب بالقوه را بالفعل کند. یعنی مردم را پای دیدن فیلم‌هایی که در اکران‌های سینمایی مظلوم واقع می‌شوند بیاورد. مثل اتفاقی که برای فیلم «یتیم خانه ایران» افتاد و به این فیلم ارزشمند ظلم شد.
*چه نقاط ضعفی را در جشنواره عمار می‌بینید؟
یکی از مهم‌ترین خلأها در سیستم برگزاری این جشنواره وعملکرد دبیرخانه و ستادها و مراکز آن، نظم است. عدم حضور در فضای مجازی، یکی دیگر از خلأهای جشنواره عمار است. همچنین عمار باید شبکه تلویزیونی هم داشته باشد، البته به صورت محدود و با نمایش چند ساعت برنامه در طول روز. نکته مهم دیگر هم ضعف حضور در عرصه بین‌المللی است. جشنواره عمار باید یک نگاه استراتژیک جهانی داشته باشد، نه صرفا در جهان اسلام، بلکه در همه دنیا اما عمار هنوز در عرصه بین‌المللی قدم بلندی برنداشته است. جزو آرزوهای ما این است که عمار به نقطه‌ای برسد که ان شاءالله، مردم همان طور که مخاطب آن هستند، برای این جشنواره وقف هم کنند و ما جریانی با عنوان وقف عمار داشته باشیم.